“Đào Ả” - Một đánh giá về quá trình và hệ thống pháp luật âm nhạc

Quay ngược lại lịch sử đến nửa đầu của thế kỷ 20, Đào Ả là một thể loại âm nhạc cổ điển chuyên nghiệp với hệ thống pháp luật âm nhạc phức tạp nhất, phổ biến từ miền Bắc đến Thanh Hóa, Nghệ An, Hà Tĩnh. Đến nửa sau của thế kỷ 20, khi thời đại thay đổi, cuộc chơi nghệ thuật nghìn năm tuổi này đã kết thúc. Ở khắp mọi nơi, các nhóm Ca trù tan rã, nhà hát Cô đầu trong thành phố đóng cửa, tradings hoạt động ngày xưa biến mất dần. Và, Đào Ả biến mất hoàn toàn khỏi xã hội.

Trong giới các nghệ nhân già cuối cùng của dòng nghệ thuật này, câu chuyện than phiền vẫn được truyền miệng, rằng hầu hết các nghệ nhân trẻ tham gia Ca trù ngày nay “thiếu sự truyền thống, không đúng với tiêu chuẩn”. Điều này làm nảy sinh một vấn đề, rằng nếu các nghệ nhân thế hệ trước nói đúng, thì tương lai của Ca trù sẽ bị đe dọa. Có nghĩa là, thế hệ trẻ đang hát không đúng với chuẩn mực của Ca trù truyền thống. Vậy, chuẩn mực cổ điển của Ca trù là gì? Liệu có giải pháp nào cho vấn đề này không?

Trước đó, đã có nhiều tài liệu và sách viết về Ả đào (hoặc Ca trù) từ góc nhìn lịch sử, văn học hoặc tư liệu Hán Nôm. Tuy nhiên, trong Ả Đào: Một khảo cứu về lịch sử và hệ âm luật, tác giả - nhà nghiên cứu âm nhạc Bùi Trọng Hiền đã chọn cách tiếp cận khác. Ông đi sâu vào các khía cạnh lịch sử, không gian văn hóa và hệ âm luật của loại hình nghệ thuật cổ truyền này. 

Thông qua 7 phần nội dung, độc giả sẽ dần bước khám phá thế giới nghệ thuật đậm chất văn hóa Việt Nam của hát Ả đào, và hiểu được lý do tại sao loại hình âm nhạc này được UNESCO công nhận là di sản văn hóa phi vật thể của thế giới: 

+ Phần 1: Không gian văn hóa - chức năng xã hội và các biểu hiện nghệ thuật của Ả đào: Đưa ra cái nhìn tổng quan hơn về thể loại nhạc có niên đại hơn nghìn năm này.

+ Phần 2: Khổ phách - khổ đàn: Giải thích rõ hơn về những chuẩn mực đã được xem là bí truyền trong giới nghệ thuật. Tất cả được minh họa bằng các ví dụ cụ thể từ những đoạn nhạc ký âm chi tiết. 

+ Phần 3: Cung điệu nhạc Ả đào: Với phương pháp tiếp cận mới, hệ thống cung điệu nhạc Ả đào được định nghĩa một cách khoa học hơn. Từ đó, xác định số lượng cung điệu trong thể loại này, cũng như cấu trúc các cung điệu phản ánh hệ thống bài bản Ả đào như thế nào. Đây là một phát hiện mới, có ý nghĩa quan trọng trong nghiên cứu này.

+ Phần 4: Hình thức - cấu trúc bài bản: Phần này giúp đào kép thế hệ mới tiếp cận, nhận biết bài hát một cách dễ dàng và khoa học hơn, cũng như hiểu thêm về vai trò, chức năng của chúng trong âm nhạc Ả đào.

+ Phần 5: Nghệ thuật trống chầu: Dựa trên lời giảng của nghệ nhân Nguyễn Phú Đẹ, kết hợp với tài liệu dạy trống chầu từ đầu thế kỷ 20 và các tư liệu về trống chầu, phần này tổng hợp toàn diện và cụ thể nguyên tắc chơi trống chầu của các nghệ sĩ Ả đào.

+ Phần 6: Nhà hát Cô đầu - Góc nhìn lịch sử văn hóa: Một cái nhìn mới về nhà hát Cô đầu, một góc nhìn nhân văn hơn đối với thế hệ nghệ sĩ Ả đào - họ đã trở thành một phần của lịch sử văn hóa dân tộc.

+ Phụ lục ảnh: 14 trang ảnh tư liệu đào kép thế kỷ 20 (in màu sắc nét)

Chúng ta đang cố gắng xây dựng một ngành công nghiệp văn hóa. Vậy hãy cùng quay trở lại lịch sử để thấy cha ông đã làm thế nào để thương mại hóa một nghệ thuật âm nhạc cao cấp như thế thông qua cuốn sách Ả Đào: Một khảo cứu về lịch sử và hệ âm luật. Hy vọng các đào kép thế hệ mới sẽ nhận biết được kinh nghiệm quý báu của cha ông, điều chỉnh lại lời ca, kỹ thuật, và tiếng đàn của mình để đạt chuẩn mực Ả đào cổ điển. Khi đó, di sản vô giá nghìn năm tuổi mới có thể được bảo tồn, trọn vẹn và đúng nghĩa.

Cuốn sách thuộc bộ sưu tập Văn hóa – Giáo dục của Omega Plus.

Theo Omega+ Books