Đạo Phật và Đạo Mẫu, đạo nào có vẻ 'thiêng' hơn?

Đạo thờ Mẫu (thờ Nữ Thần) là tín ngưỡng nguyên thủy của người Việt, đặc trưng bởi nghi thức hầu đồng độc đáo chỉ có ở Việt Nam.

Nhìn lại lịch sử, chúng ta thấy người Việt cổ đã có một hệ thống tín ngưỡng dân gian vô cùng phong phú. Họ chủ yếu sống bằng nông nghiệp trồng lúa nước, và khi không bận rộn, họ thường săn bắn và hái lượm các sản vật tự nhiên.

Do đó, họ rất coi trọng các hiện tượng tự nhiên kỳ bí như mưa, sấm, chớp, gió, bão… cùng với các vật linh thiêng và linh hồn của người đã khuất như tổ tiên, ông bà, cha mẹ.

Từ đó, một hệ thống văn hóa tín ngưỡng phong phú đã hình thành, bắt đầu từ tục thờ Mẹ Trời, Mẹ Đất, Mẹ Nước, Mẹ Lúa, các Nữ thần và tứ Pháp: Mây, mưa, sấm, chớp, tạo nên Đạo Mẫu.

Người xưa tin rằng Trời là cha (dương), tương ứng với người đàn ông, tạo ra sự xoay vần của vũ trụ và chuyển động không gian-thời gian.

Đất là Mẹ (âm), đồng nghĩa với người mẹ thu nhận nguồn sinh lực từ Trời (người cha) và sinh sôi vạn vật.

Với những quan niệm đó, người Việt cổ quý trọng Mẹ Đất và các hiện tượng siêu nhiên kỳ bí. Niềm tin vào tổ tiên kết hợp với tín ngưỡng thờ cúng đã hình thành tín ngưỡng Tam phủ và Tứ phủ, với 3 nữ thần chính trông coi 3 cõi tự nhiên: Cõi Trời – Mẫu Thượng Thiên, Cõi Đất/Núi rừng – Mẫu Địa/Mẫu Thượng Ngàn, và Cõi sông bể – Mẫu Thoải, tương ứng với các phủ: Thiên, Nhạc, Địa, Thủy.

Đến thế kỷ 16, một linh hồn bất tử nữa xuất hiện, đó là Nữ Thần với nhiều huyền tích. Bà trở thành Nhân Thần. Hình ảnh người phụ nữ cao đạo, không khuất phục trong thời kỳ Vua Lê – Chúa Trịnh đã làm cho Đạo Mẫu ăn sâu vào tâm thức người Việt.

Đây là nền tảng hình thành hệ thống tín ngưỡng của dân tộc, chính là Đạo Mẫu ngày nay.

Đạo Phật du nhập vào Việt Nam từ những năm đầu công nguyên (hơn 2000 năm trước) qua hai con đường. Đầu tiên, nó đến bằng đường biển (hiện nay tại Đồ Sơn – Hải Phòng có chùa Hang thờ phụng vị Tổ đầu tiên truyền đạo tại Việt Nam).

Dù chưa thu hút nhiều sự chú ý, đến thế kỷ VI, Phật giáo đã vào Việt Nam qua con đường bộ từ Trung Quốc và hình thành một trung tâm Phật giáo lớn tại Luy Lâu (Thuận Thành, Bắc Ninh).

Sau khi du nhập vào Việt Nam, Phật giáo đã tự điều chỉnh để phù hợp hơn với điều kiện địa phương, các nhà sư truyền đạo đã chọn con đường phong tục hóa và dân gian hóa.

Họ đã tích hợp các yếu tố từ tín ngưỡng dân gian như thờ Mẹ Thiên Nhiên, Nữ Thần, và Tứ Pháp để tạo ra Phật Mẫu Man Nương và Tứ Pháp, những ngôi đền này dần chuyển hóa thành chùa (ví dụ như Chùa Dâu – Bắc Ninh). Tuy nhiên, phải đến thời Lý thì Phật giáo mới thực sự phát triển mạnh mẽ.

Như đã phân tích, sự phát triển của Đạo Phật và Đạo Mẫu dân gian có sự kết hợp và hỗ trợ lẫn nhau.

Cả hai Đạo đều phát triển trên nền tảng tín ngưỡng nông nghiệp của người Việt.

Vì vậy, một số chùa hiện nay có kiểu phối thờ “Tiền Phật hậu Thánh”. Đây không phải là sự phân biệt trước sau hay đạo nào cao hơn đạo nào, mà là sự tôn kính và tương trợ lẫn nhau trong sự phát triển chung.

Việc phối thờ Mẫu là cách bảo đảm sự tồn tại của các ngôi chùa tại Việt Nam.

Một minh chứng rõ ràng cho sự thích nghi của Đạo Phật là Quan Âm Bồ Tát. Theo kinh điển Phật giáo, Quan Âm là bồ tát nam giới, nhưng khi du nhập vào Việt Nam với tín ngưỡng thờ Nữ Thần và Mẹ Đất – Mẹ Nước (yếu tố âm), Quan Âm hiện lên như một người mẹ với hình ảnh Nữ Thần.

Đây là sự lựa chọn khôn ngoan của các nhà truyền đạo để Đạo Phật có thể hòa nhập và phát triển trong cộng đồng người Việt, tạo thành thế tam sơn Trời – Phật – Mẫu. Trên Phật còn có Cha Trời, Mẹ Đất, tổ tiên của dân tộc Việt.

Dù theo Đạo Mẫu hay Đạo Phật, chúng ta nên tập trung tu tâm, rèn luyện bản thân để giữ gìn sự thanh tịnh, phát huy truyền thống tâm linh của dân tộc, và tránh những so sánh hay phê phán không cần thiết.

ST.