Buzz
'Từ tháp nước tuyệt đẹp bị phá bỏ đến tượng Ba Hình'
'Trước 1956, hồ này nhỏ xíu; giữa có tượng ba lính Pháp bằng đồng, dân Sài Gòn gọi là tượng Ba Hình. Công trường Maréchal Joffre nằm giữa giao lộ của ba con đường Phạm Ngọc Thạch và Võ Văn Tần - Trần Cao Vân và là vòng xoay đầu tiên của Sài Gòn sau khi người Pháp vào. Trước khi có công trường, nơi đây từng là một tháp nước được xây từ năm 1878 để cung cấp nước cho thành phố. Những chiếc nắp gang đậy cống thoát nước trên vỉa hè quanh nhà thờ Đức Bà hiện nay vẫn còn thấy rõ năm đúc là 1878, tức cùng thời điểm xây dựng tháp nước.'
'Cảm ơn cụ Trần Văn D. đã chia sẻ những ký ức quý báu. Bài viết phần lớn dựa trên những ký ức và lịch sử được ông chia sẻ'
Năm 1956, số lượng giếng nước xung quanh tháp tăng lên 20 giếng, nhưng chỉ có 36 giếng còn hoạt động được.
Từ năm 1979, tôi đã tập và dạy võ Karaté tại Nhà Văn hóa Thanh niên TP. HCM. Sàn võ của chúng tôi nằm gần một trong những giếng nước này.
Trong khuôn viên Nhà Văn hóa Thanh niên TP. HCM, có một hồ chứa nước cách giếng nước vài chục mét.
Trong Festival Việt - Xô năm 1983, hồ nước được phủ bằng những thanh gỗ lớn để đi cầu. Sức chứa ban đầu của mỗi hồ là 4.000m3.
Trong những năm 1980, một cái cầu thang sắt từ dưới đáy hồ này đã được di chuyển lên và trở thành cầu thang phụ bên cạnh tầng một của Nhà Văn hóa Thanh niên. Dù đã ngâm nước hơn trăm năm, cái cầu thang sắt đặc vẫn cứ chắc chắn như mới. Có vẻ như cái cầu thang không được hàn mà là được nung nóng và ghép rivet lại. Những con ốc gắn kết các chi tiết của cầu thang đã trải qua thời gian mà vẫn giữ chắc như một khối đồng nhất với bộ cầu thang. Chúng tôi thường xuyên đi lại trên đó mà không cảm nhận được sự rung lắc.
Quay lại với tháp nước, đây là một công trình được đề cập đến nhiều trong các bưu thiếp và được người Pháp ca ngợi là “Một tác phẩm tuyệt đẹp trên một nền móng rất cao và vững chãi với một cầu thang xoắn ốc bên trong một cái lồng” (Louise Bourbonnaud - Les Indes et l'Extreme Orient, 1892).
Tuy nhiên, “tác phẩm tuyệt đẹp” này đã bị người Pháp phá hủy vào năm 1921 vì không còn đủ khả năng đáp ứng nhu cầu sử dụng nước ngày càng tăng của thành phố. Sau đó, tượng Ba Hình (biểu tượng cho cuộc chiếm đóng của người Pháp) đã được xây dựng để thay thế tháp nước cũ. Đến năm 1956, nhóm tượng này cũng đã bị chính quyền Sài Gòn phá hủy mà không có ai nuối tiếc. Mặc dù tượng không còn, khu vực này vẫn được biết đến là Công trường Chiến sĩ với cái hồ nhỏ nằm ở giữa.
Thiết kế này mang tính táo bạo và lãng mạn giữa trung tâm Sài Gòn.
Cụ D. nhớ lại: “Trước năm 1972, khu vực hồ Con Rùa ít người đến như hiện nay đâu, chỉ có một cái hồ nước trống vắng, không có gì để làm. Chủ yếu là để người dân đi qua nghỉ ngơi chứ không phải ai cũng đến đó”.
Cái hồ nhỏ ấy nằm giữa một bầu không khí lãng mạn của các trường đại học như Luật, Y, Kiến trúc và con đường Duy Tân với hàng dài cây xanh mát.
Cho đến giữa những năm 1960, khu vực này chỉ mới có sự sống mới với thiết kế của kiến trúc sư Nguyễn Kỳ. Thiết kế này được chọn trong cuộc thi quy hoạch mới cho một khu công trường rộng lớn nhưng lại trống vắng giữa Sài Gòn sôi động.
Nhưng đến cuộc trùng tu, tôn tạo từ năm 1972, khu công trường này mới thực sự trở nên sống động và trở thành hình ảnh đáng nhớ của nhiều thế hệ người trẻ Sài Gòn khi rời xa thành phố. Đó là những cột bê tông cao vút được xây thêm ở trung tâm của hồ.
Trên mỗi cột là năm ngón tay mở ra để nắm một bông hoa nhỏ bằng bê tông, tạo nên một vẻ đẹp tinh tế. Xung quanh là đường vòng xoay giao thông, bên trong hồ là một hệ thống lối đi uốn lượn theo vòng xoay, dẫn tới các cột và một tấm bảng ghi tên các nước công nhận Việt Nam Cộng Hòa.
Mặc dù con rùa bằng đồng không còn tồn tại sau một vụ phá hoại vào năm 1975, nhưng người ta vẫn gọi nơi này là “hồ Con Rùa”. Thỉnh thoảng cũng có những bạn trẻ thả rùa vào đó, nhưng làm sao những chú rùa đó có thể sống trong một hồ toàn bê tông và không được làm vệ sinh thường xuyên.
Cảnh sát, Công an phường vẫn luôn giữ trật tự, mặc dù có dẹp hoài nhưng vẫn có người vào đây. Thiết kế với một bùng binh như thế hiếm thấy từ năm 1972. Công trình từng khiến người ta lo sợ vì lối đi trên hồ uốn lượn không có lan can, nhưng kể từ khi được sử dụng, việc té hồ chưa bao giờ là vấn đề, dù đôi khi vẫn có người té xuống hồ...
Chúng tôi đi trên các lối đi lát đá rửa, kiến trúc sư Đậu Việt Đức nhận định: 'Kiến trúc sư đã khéo léo dẫn dắt tầm nhìn của người đi trên các con đường xoắn ốc trên hồ đến khu trung tâm nên đã hạn chế tai nạn té hồ. Thiết kế đơn giản nhưng lãng mạn và táo bạo - giữa một Sài Gòn ít nhiều chú trọng công năng, hình khối lúc ấy; thực hiện ở một khu vực dành cho bao người qua lại hằng ngày'.
Nét lãng mạn đã vượt qua thử thách của thời gian, không chỉ vững chắc sau hơn nửa thế kỷ trên mặt hồ đội mưa nắng mà còn gây dấu ấn đối với bao thế hệ bạn trẻ, học trò, người dân Sài Gòn. Một trong những địa điểm đáng yêu nhất Sài Gòn.
Làm việc ở báo Khăn Quàng Đỏ - Mực Tím sát bên hồ cho đến tận hôm nay, hàng trăm bạn trẻ tập trung sinh hoạt quanh bờ hồ. Có những đôi bạn ngồi chuyện trò trên cả những lối đi vào bên trong, chân buông xuống mặt hồ in bóng mây trời và hàng cây xanh mát trên đầu, nhưng vẫn gợi nhớ đến hình ảnh quen thuộc của những tà áo dài nữ sinh ngồi thả bóng xuống hồ trước 1975.
Phía cầu thang lên đài cao có khi là một đôi trai gái với ánh mắt ngời hạnh phúc đang chụp hình cưới trong lúc một gia đình trẻ cùng hai con nhỏ đang tung tăng chân sáo vừa bước vào từ bên kia đường. Bản thân tôi nhiều lần cũng được bạn đọc tuổi mới lớn của báo Mực Tím kéo ra hồ chụp hình. Dù trải qua bao đổi thay, hồ Con Rùa vẫn nằm im đó như chứng kiến thời thanh xuân của bao thế hệ học trò, lắng nghe những lời hẹn ước, cả niềm hạnh phúc lẫn tan vỡ của những đôi tình nhân, và cũng là nơi tìm về của sự đoàn viên gia đình. Hồ Con Rùa, cái tên tưởng bình dị thân quen bỗng trở thành ký ức khó quên của những người con Sài Gòn xa xứ.
