Thạch Lam là một tác giả đại diện của nhóm Tự lực văn đoàn, cũng là một nhà văn nổi tiếng trong văn học Việt Nam vào thời kỳ khoảng năm 1930. Dù số lượng tác phẩm không nhiều nhưng những tác phẩm của Thạch Lam luôn chứa đựng những giá trị nhân văn sâu sắc, những câu chuyện đời thường chân thực được tác giả mang vào tác phẩm, tạo nên những tác phẩm đầy giá trị, hấp dẫn đặc biệt đối với nhiều thế hệ độc giả từ xưa đến nay. Để hiểu rõ hơn về phong cách, tư duy của tác giả Thạch Lam, chúng ta có thể phân tích qua truyện ngắn “Dưới bóng hoàng lan”.
“Dưới bóng hoàng lan” là một trong những tác phẩm ngắn tiêu biểu của Thạch Lam, có cốt truyện nhẹ nhàng, bối cảnh làng quê thân thiện nhưng vẫn truyền đạt được những điều mới mẻ, độc đáo mà tác giả mang lại, đó chính là bản sắc con người, tình yêu thương của con người. Những cảm xúc dường như đơn giản, giản dị nhưng lại rất sâu lắng, có sức mạnh thúc đẩy mạnh mẽ tâm hồn, trái tim của người đọc, người nghe.
Trong truyện ngắn “Dưới bóng hoàng lan”, nhân vật Thanh được mô tả thông qua một chuyến trở về quê hương, gặp lại bà, gặp lại những người anh trai mà Thanh luôn yêu quý, tôn trọng. Câu chuyện cũng là một khung cảnh đơn giản, giản dị nhưng mang đậm chất thơ, đầy hương vị của tình người. Thanh mất cha mẹ từ nhỏ, người thân duy nhất của Thanh là bà, tuổi thơ của Thanh trải qua những khó khăn nhưng luôn đong đầy yêu thương, sự che chở từ người bà. Vì vậy, với chàng trai ấy, bà không chỉ là người cha, người mẹ, mà còn là người thân duy nhất của anh.
Khi Thanh đến thành phố làm việc, ngôi nhà của bà và cháu anh trở nên cô đơn, trống vắng hơn “Yên bình quá, không một tiếng động nhỏ trong khu vườn, giống như tất cả sự ồn ào bên ngoài đều dừng lại ở cánh cửa”, mặc dù đã xa nhà một thời gian dài nhưng mỗi khi quay về thăm quê, ngôi nhà vẫn không thay đổi gì, như tình cảm dành cho người bà “ …cảnh tượng căn nhà cũ không có gì thay đổi, cũng như ngày anh rời đi khi xưa”. Sự yên lặng của căn nhà gợi lên trong Thanh biết bao cảm xúc, khiến anh “…trở nên nghẹn ngào”.
Chỉ qua những dòng đầu tiên của tác phẩm, chúng ta có thể dễ dàng nhận thấy ở Thanh một tình yêu quê hương sâu đậm, một tình cảm gắn bó thiêng liêng với ngôi nhà, nhất là với người bà mà anh yêu thương, kính trọng. Do đó, mỗi khi trở về quê, Thanh không thể tránh khỏi cảm giác phấn khích, hạnh phúc, đó là tình cảm của một người con xa quê khi được trở về mái nhà thân yêu, quê hương “...Khi Thanh rời xa sự nóng bức của thành phố, bước vào căn nhà thoáng đãng của bà, gặp lại những điều mình yêu mến sau hai năm xa cách. Sự quan tâm ân cần từ bà, hương hoa lan dịu dàng phảng phất khắp nơi mang lại cho anh sự thoải mái….” Đó là sự nhẹ nhõm của tâm hồn con người luôn yêu quê, hướng về quê hương.
Tình yêu tinh tế giữa Thanh và Nga cũng khiến cho người đọc cảm thấy xúc động vì nó trong sáng, đáng yêu, qua những cuộc trò chuyện giữa Thanh và Nga, những lời yêu chưa bao giờ được nói ra nhưng ta vẫn có thể cảm nhận được bao nhiêu tình cảm ẩn chứa trong đó. Sự tinh tế, nhẹ nhàng khi Thanh đặt bông hoa lan lên tóc của Nga, theo tôi đó là khoảnh khắc lãng mạn, tinh tế của đôi lứa. Dù sau đó Thanh phải rời đi, Nga ở lại, nhưng mỗi năm lại tự đặt bông hoa lan lên tóc của mình như khi Thanh còn ở bên cạnh. Tình yêu chưa nói ra, câu chuyện tình chưa đạt tới hồi kết nhưng sự tinh tế của tình yêu ấy cũng đủ để chạm động biết bao tâm hồn.
Truyện ngắn “Dưới bóng hoàng lan” là một câu chuyện nhẹ nhàng, giản dị nhưng đầy tinh tế, sâu sắc, vì nó mang lại cho người đọc cảm giác thư thái, nhẹ nhàng qua câu chuyện của Thanh. Nó gợi lại trong lòng người bao cảm xúc yêu thương, trìu mến vì nó đã kích thích được những tình cảm gắn bó, sâu sắc ẩn giấu ở trong mỗi người, đó là tình yêu quê hương, tình cảm gia đình, tình yêu tuổi trẻ.