Đảo Yap: Một hòn đảo nhỏ bé sử dụng các tảng đá khổng lồ làm đồng tiền

Yap, hay còn được gọi là Wa’ab theo ngôn ngữ địa phương, là một hòn đảo nằm trong quần đảo Caroline ở Tây Thái Bình Dương.

Mặc dù cư dân đảo Yap hiện sử dụng đồng đô la Mỹ làm đồng tiền chính thức, nhưng trước đây họ đã sử dụng các đồng xu đá khổng lồ để thực hiện giao dịch.

Thực tế, các đồng tiền đá khổng lồ, được gọi là 'rai', vẫn được sử dụng làm đồng tiền giao dịch. Giá trị của đồng rai không phụ thuộc vào các yếu tố kinh tế nhưng dựa vào hệ thống niềm tin được truyền qua nhiều thế hệ.

Đồng tiền truyền thống của Yap có nhiều kích thước khác nhau

Vào thời kỳ đầu, các đồng xu rai có hình dạng giống cá voi, do đó các đĩa đá vôi được gọi là 'rai', có nghĩa là 'cá voi' trong ngôn ngữ bản địa.

Một loại đồng xu tiêu biểu được chế tác từ đá vôi thành các đĩa phẳng có đường kính từ 7 cm đến 3,6 mét, với những đồng xu lớn có thể nặng đến 5.000 kg. Các đồng xu nặng này được chuyển về Yap từ Palau bằng cách khoan một lỗ ở giữa. Để di chuyển đồng xu, một cọc sắt chắc chắn được đưa qua lỗ này, sau đó những người đàn ông sẽ nâng lên và mang đi.

Do không có tài sản như vàng và bạc để hỗ trợ loại tiền này, nên giá trị của đồng xu rất linh hoạt trong hệ thống tiền tệ của đảo Yap. Mặc dù kích thước và cách trang trí có thể giúp xác định giá trị ở mức độ nào đó, nhưng giá trị thực sự của chúng nằm ở lịch sử được truyền miệng qua nhiều thế hệ: Ai sở hữu đồng xu, nó được sử dụng cho mục đích gì, quá trình khai thác đá vôi khó khăn như thế nào và bao nhiêu sinh mạng đã mất trong quá trình khai thác cũng là các yếu tố chính quyết định giá trị của đồng xu.

Mặc dù nguồn gốc của loại tiền này vẫn chưa rõ, nhưng các nhà khảo cổ đã phát hiện các tảng đá phẳng có niên đại lên tới 2.000 năm tuổi trên đảo. Mặc dù đá rai đã bị thay thế bằng tiền hiện đại vào đầu thế kỷ 20, nhưng chúng vẫn được sử dụng cho các giao dịch đặc biệt. Những giao dịch này thường mang tính chất xã hội hoặc truyền thống, như trả hết của hồi môn hoặc ký kết thỏa thuận chính trị.

Đá rai được khai thác từ các đảo lân cận và vận chuyển đến Yap bằng thuyền.

Đảo Yap là một trong 2.100 hòn đảo tạo thành các quốc gia độc lập của Micronesia. Do đảo thiếu kim loại quý và đá bền, người dân trên đảo đã phải tìm đến các đảo lân cận để khai thác nguyên liệu và khám phá đá vôi.

Bắt đầu khai thác đá vôi chủ yếu từ Palau, một hòn đảo cách Yap 400 km về phía Tây Nam. Đá vôi quý hiếm đối với người dân Yap nên nó trở nên vô cùng quý giá. Trưởng làng sẽ phái người đi bè tre và thuyền đến Palau để làm việc tại các mỏ đá và mang về đá vôi. Ban đầu, đồng xu nhỏ nhưng sau đó càng ngày càng lớn hơn nhờ vào tiến bộ về công cụ và kỹ thuật.

Sau khi đồng xu được chuyển đến Yap, các tù trưởng sẽ định giá chúng dựa trên loại tiền vỏ ngọc trai đã được sử dụng trước đó. Những đồng xu này sau đó sẽ lưu thông sau khi người đứng đầu giữ số tiền lớn và 2/5 số tiền nhỏ cho riêng mình.

Những đồng rai lớn được trưng bày công khai tại các nơi công cộng 

Do việc di chuyển số tiền lớn trong mỗi giao dịch là không thuận tiện nên quyền sở hữu được chuyển giao thông qua truyền miệng. Mỗi người trong mỗi làng đều biết đá thuộc về ai. Việc sở hữu không thể chuyển thành quyền sở hữu nên việc trộm đồng rai lớn hầu như không xảy ra.

Vì vậy, những đồng rai thường nằm rải rác ở những nơi công cộng trên khắp đảo. Thực tế, mỗi làng đều có không gian riêng để trưng bày những đồng xu khổng lồ không thể di chuyển.

 Tham khảo: The Sun; Unbelievable-facts