Đất chua là gì? Phương pháp cải tạo đất chua hiệu quả và nhanh chóng nhất.

Đất chua là gì? Tại sao đất lại bị chua? Các biện pháp cải tạo đất chua an toàn, nhanh chóng và vẫn đảm bảo hiệu quả? Hãy cùng Mytour khám phá ngay nào!

Khái niệm về đất chua

Đất chua là hiện tượng đất bị biến đổi về mặt hóa học trong quá trình canh tác và gieo trồng, hoặc do ảnh hưởng của đặc điểm vùng đất. Trong quá trình nông nghiệp, cây trồng sẽ hấp thụ các chất dinh dưỡng kiềm từ đất như K, N, P, Mg, Ca và nhiều chất khác. Nếu đất không được cải tạo trong thời gian dài, nồng độ pH sẽ mất cân bằng, với lượng chất kiềm suy giảm, khiến đất trở nên chua (nồng độ pH < 6.5). Ngoài ra, đất có kết cấu xốp nhẹ và tình trạng pha cát dễ gây rửa trôi cũng là nguyên nhân làm đất bị chua.

Một trong những yếu tố ảnh hưởng lớn nhất đến sự sinh trưởng và phát triển của cây trồng chính là độ chua của đất. Vấn đề này có thể cản trở sự phát triển của cây và ức chế hoạt động của các vi sinh vật có lợi trong đất. Đối với những giống cây không chịu được đất chua, sự biến đổi này sẽ khiến chúng không thể phát triển hoặc thậm chí chết đi. Do đó, việc tìm ra các biện pháp cải tạo đất chua luôn được đặt lên hàng đầu.

Hiểu biết về tình trạng đất hiện tại thông qua chỉ số pH (nồng độ H+ trong đất, nếu nồng độ H+ cao thì đất đang dư axit và ngược lại) sẽ giúp nông dân dễ dàng tìm ra các biện pháp cải tạo đất chua.

Tại sao đất lại bị chua?

Có nhiều nguyên nhân khiến đất bị chua mà nông dân cần hiểu rõ để trang bị các biện pháp cải tạo đất chua phù hợp.

Mưa nhiều làm mất lớp phủ thực vật trên đất

Ở những khu vực thường xuyên mưa lớn hoặc do tưới nước quá nhiều, nếu đất nhẹ hoặc đất cát thì các chất dinh dưỡng kiềm như Magie (Mg), Canxi (Ca), Kali (K),… sẽ bị rửa trôi, dẫn đến sự mất cân bằng nồng độ pH ban đầu. Khi đó, trị số pH sẽ giảm và nồng độ axit tăng cao, làm cho đất trở nên chua. 

Đất không được cung cấp đủ chất hữu cơ sau khi khai thác

Một trong những nguyên nhân gây ra tình trạng đất chua là do nông dân không thường xuyên cải tạo đất trong quá trình gieo trồng. Trong suốt thời gian canh tác, cây trồng sẽ hấp thụ các chất dinh dưỡng thuộc hệ kiềm và khoáng chất vi lượng, trung lượng, đồng thời thải ra các gốc axit vào đất, làm mất đi tính kiềm và tăng lượng axit. Do đó, việc bổ sung đủ chất hữu cơ cho đất trong chu kỳ canh tác là cần thiết để ngăn ngừa đất bị chua, và đây cũng là một biện pháp cải tạo đất chua điển hình.

Độ pH trong đất thấp do thiếu thoáng khí

Quá trình phân giải chất hữu cơ bởi vi sinh vật (đặc biệt là trong môi trường yếm khí) sẽ sản sinh ra các axit hữu cơ cho đất. Những axit này dễ hòa tan các chất kiềm như Mg, Ca, K… có trong đất, dẫn đến tình trạng đất bị chua. Vì vậy, dễ dàng nhận thấy rằng đất ngập nước quanh năm, đất lầy hoặc đất than bùn đều có xu hướng chua. Do đó, cải tạo đất chua bằng cách duy trì độ thông thoáng và tránh ngập nước sẽ giúp cân bằng nồng độ pH trong đất.

Đất chua do lạm dụng phân bón hóa học

Trong quá trình canh tác, việc lạm dụng phân bón hóa học và thuốc trừ sâu trong thời gian dài là một trong những nguyên nhân chính làm đất trở nên chua. Phân bón NPK, một trong những loại phân hóa học phổ biến, có nồng độ pH thấp chỉ từ 3 đến 5. Khi được bón vào đất, nó có thể làm thay đổi nồng độ pH, đặc biệt khi sử dụng không kiểm soát, gây ra mất cân bằng nghiêm trọng và dư axit, từ đó dẫn đến đất bị chua. Để cải tạo đất chua trong trường hợp này, cần hạn chế hoặc áp dụng khoa học hơn việc sử dụng phân bón hóa học.

Ảnh hưởng của đất chua đến cây trồng

Giống như tình trạng bệnh tật ở con người, đất chua là dấu hiệu cho thấy đất không khỏe, gây ra nhiều ảnh hưởng tiêu cực đến cây trồng và hệ vi sinh vật trong đất. Người nông dân cần nhận thức rõ ràng về tác động của đất chua đối với mùa màng để có những biện pháp cải tạo kịp thời.

Đối với cây trồng

Đất chua sẽ ngăn cản sự sinh trưởng và phát triển của cây trồng, làm khó khăn trong việc hấp thụ các chất khoáng đa, trung và vi lượng cần thiết cho sự sống. Hệ quả là cây trồng sẽ bị thiếu dinh dưỡng, ảnh hưởng trực tiếp đến mùa vụ và giảm năng suất thu hoạch.

Một trong những biểu hiện của đất chua đối với cây trồng là rễ cây thường bó lại và không phát triển để hấp thụ chất dinh dưỡng. Đối với các giống cây không thích hợp với đất chua, tình trạng này sẽ làm chậm quá trình ra hoa, giảm đáng kể tỷ lệ đậu quả, khiến cây còi cọc và tăng nguy cơ chết cây.

Đối với vi sinh vật

Nghiên cứu sinh học cho thấy các nhóm vi sinh vật có lợi gần như không thể tồn tại trong môi trường đất có nồng độ pH thấp, tức là đất có độ chua cao. Sự suy giảm số lượng vi sinh vật có lợi sẽ gây ra nhiều hệ lụy nghiêm trọng cho đất, cây trồng và người nông dân. Các hợp chất khó tan mà bình thường được phân giải bởi vi sinh vật có ích sẽ tích tụ trong đất, gây hại trực tiếp cho cây trồng và môi trường xung quanh.

Các biện pháp cải tạo độ chua của đất

Việc cải tạo và sử dụng đất chua hiệu quả luôn là vấn đề được người nông dân đặc biệt quan tâm, vì có những phương pháp phù hợp sẽ giúp nâng cao năng suất mùa vụ. Theo thời gian, những biện pháp cải tạo này sẽ phát huy tác dụng rõ rệt khi chất lượng đất trồng được cải thiện tốt hơn. Dưới đây là một số biện pháp cải tạo đất chua phổ biến mà nhiều người áp dụng.

Bón vôi cho đất

Khi đất trồng bị chua, một trong những cách cải thiện là nâng cao trị số pH. Người ta thường bón các chất có tính kiềm cho đất, như vôi nông nghiệp. Một số loại vôi thường được sử dụng để cải tạo đất bao gồm: bột đá vôi (CaCO3), vôi tôi (Ca(OH)2), vôi nung (CaO) và hợp chất dolomite lime (CaMg(CO3)2).

Để chọn được loại vôi thích hợp nhằm khắc phục mức độ chua của đất, trước tiên cần xác định độ chua của đất thông qua các dụng cụ đo pH đơn giản. Các chuyên gia khuyên bạn nên sử dụng vôi dolomite, vì nó cung cấp hai nguyên tố kiềm mạnh là Ca và Mg, đồng thời bổ sung nguồn khoáng dinh dưỡng phong phú cho cây trồng. Hơn nữa, một điểm nổi bật của loại vôi này là không gây nóng cho cây.

Một ví dụ cụ thể về việc bón vôi dolomite lime (CaMg(CO3)2) để cải thiện độ chua của đất là đối với loại đất đỏ Bazan có nồng độ pH < 4. Viện Khoa Học Kỹ Thuật Nông Lâm Nghiệp Tây Nguyên đã khuyến cáo nông dân nên bón 1.200 kg/ha loại vôi dolomite này và thực hiện định kỳ hai năm một lần.

Lưu ý khi bón vôi

• Theo nghiên cứu, thời điểm lý tưởng để bón vôi là ngay sau vụ thu hoạch, thực hiện ít nhất 15 ngày sau khi bón phân cuối cùng trong vụ trước, và cũng nên bón vôi trước khi bón phân cho vụ sau ít nhất 15 ngày. Thời điểm tốt nhất là trước mùa mưa hoặc giữa mùa mưa.
• Đối với những vùng có đất sét nặng và ít chất hữu cơ, không nên bón nhiều vôi vì điều này sẽ làm đất cứng hơn, khó phục hồi. Khi thêm vôi, sẽ xảy ra phản ứng hóa học tạo ra CaSO4, một chất kết tủa làm cứng đất, cản trở sự phát triển của rễ cây.
• Ngoài ra, bạn cần lưu ý rằng vôi có khả năng sát khuẩn mạnh, nên khi bón vào đất, nó có thể tiêu diệt cả vi sinh vật có lợi và có hại.
• Hầu hết các loại phân bón hóa học không tương thích với vôi, vì vậy bạn nên tránh trộn chúng khi bón và cần có thời gian cách nhau giữa việc sử dụng vôi và phân bón hóa học.
• Đặc biệt, không nên trộn vôi với hợp chất acid humic vì kết quả sẽ tạo ra hợp chất humat canxi, một hợp chất không tan trong nước, không thể hấp thụ bởi cây, và việc ứ đọng hợp chất này trong đất sẽ cản trở khả năng hấp thụ dinh dưỡng của rễ cây.

Phương pháp bón vôi để nâng cao độ pH chỉ mang tính tạm thời và không bền vững, vì nồng độ pH có thể giảm tiếp khi có mưa nhiều khiến các chất kiềm bị hòa tan và rửa trôi. Để duy trì mức pH ổn định cho đất, nông dân cần kết hợp thêm nhiều biện pháp chăm sóc đất khác.

Bổ sung phân hữu cơ cho đất

Bổ sung hữu cơ cho đất là cách thức khôi phục lại lượng kiềm mà cây trồng đã hấp thu. Việc gia tăng hàm lượng hữu cơ trong đất được coi là một trong những phương pháp an toàn và bền vững nhất để phục hồi hệ sinh thái đất trồng. Điều này giúp tăng cường khả năng giữ nước và dinh dưỡng của đất, đồng thời cải thiện kết cấu đất, từ đó giữ lại hiệu quả các kim loại kiềm và kiềm thổ, ổn định nồng độ pH và cải thiện tình trạng đất chua.

Hoạt chất hữu cơ còn là nguồn thức ăn chính cho hệ vi sinh vật trong đất. Khi bạn gia tăng lượng hữu cơ, hoạt động của vi sinh vật có lợi trong đất cũng sẽ tăng theo, giúp đất trở nên tơi xốp hơn.

Có nhiều phương pháp để tăng cường hàm lượng hữu cơ cho đất, trong đó bao gồm việc bón phân chuồng hoai mục, phân xanh, xác bã thực vật đã được ủ, và phân ủ từ rác nhà bếp. Những hành động này sẽ giúp phục hồi lượng chất hữu cơ tự nhiên cho đất sau mỗi mùa thu hoạch.

Giảm thiểu tác động hóa chất lên đất

Việc lạm dụng phân bón hóa học hoặc các loại phân bón có ít thành phần hữu cơ trong thời gian dài là nguyên nhân chính dẫn đến tình trạng đất chua và bạc màu. Do đó, nông dân nên ưu tiên sử dụng phân hữu cơ để cung cấp dinh dưỡng cho cây, cải tạo đất một cách an toàn và duy trì độ pH ổn định, giúp đất không bị chua.

Chăm sóc thảm thực vật che phủ

Chăm sóc thảm thực vật che phủ, đặc biệt là những thảm cỏ dưới gốc cây, sẽ giúp bảo vệ đất khỏi hiện tượng xói mòn và mất mát các chất dinh dưỡng như chất hữu cơ, dinh dưỡng cần thiết cho cây và các ion kiềm ở lớp đất bề mặt. Lớp cỏ này còn giúp nước mưa thẩm thấu sâu vào đất, giữ ẩm hiệu quả và giảm thiểu tình trạng bay hơi nước trong những ngày nắng nóng.

Ngoài ra, lượng mùn hữu cơ thu được từ việc cắt tỉa thảm cỏ có ảnh hưởng tích cực đến cây trồng, giúp đất trở nên tơi xốp, màu mỡ và duy trì độ pH cân bằng. Một số loại cỏ khuyến nghị để cải tạo đất chua bao gồm cỏ tự nhiên trong vườn, cỏ xuyến chi, cỏ lạc dại, cỏ thài lài…