Đất Nước - Trích chương V, trong trường ca Mặt đường khát vọng

“Đất Nước” là một đoạn trích từ chương V của trường ca “Mặt đường khát vọng” của tác giả Nguyễn Khoa Điềm.

Mytour sẽ cung cấp một số thông tin về tác giả Nguyễn Khoa Điềm và bài thơ Đất Nước. Mời bạn đọc theo dõi chi tiết ở phần dưới đây.

Trích đoạn Đất Nước

• Đất Nước 
• I. Đôi điều về tác giả Nguyễn Khoa Điềm
• II. Giới thiệu về Đất Nước
  • 1. Tình cảm sáng tác
  • 2. Kết cấu
  • 3. Loại hình
  • 4. Ý nghĩa của tiêu đề
  • 5. Bản chất
  • 6. Nghệ thuật
  • 7. Phần mở đầu và kết thúc
• III. Phân tích chi tiết Đất Nước

Đất Nước

Khi ta trưởng thành, Đất Nước đã ở đó
Đất Nước tồn tại trong những kể chuyện “ngày xưa…” mà mẹ thường kể
Đất Nước bắt đầu với miếng trầu bà đang ăn
Đất Nước trở lên lớn lao khi dân tộc biết trồng cây để đánh đuổi kẻ thù
Tóc của mẹ làm bằng sau đầu
Cha mẹ quý nhau nhưng có lúc cãi nhau
Cái kèo, cái cột mang tên
Hạt gạo phải trải qua nắng mưa để được nghiền, nấu, và sàng lọc
Đất Nước bắt đầu từ ngày ấy…
Đất là nơi chúng ta đi học
Nước là nơi chúng ta tắm
Đất Nước là nơi chúng ta hẹn hò
Đất Nước là nơi chúng ta rơi nước mắt khi nhớ ai đó
Khăn lau nước mắt
Khăn đắp lên vai
Khăn giúp chúng ta lau nước mắt
Đèn sáng không tắt
Đôi mắt không thể ngủ yên
Đêm qua, chúng ta lo lắng
Lo lắng vì nỗi bất an vô hình
Đất là nơi “chim phượng hoàng bay về núi bạc”
Nước là nơi “cá ngư ông móng nước biển khơi”
Thời gian dài lâu
Không gian rộng lớn
Đất Nước là nơi chúng ta sum họp
Đất là nơi chim về tổ
Nước là nơi rồng ở
Lạc Long Quân và Âu Cơ
Mang lại dân tộc con chúng ta trong lòng
Những người đã ra đi
Những người hiện tại
Yêu nhau, sinh con đẻ cái
Đảm nhận trách nhiệm của những người đi trước
Dạy dỗ con cháu về tương lai
Hàng năm, chúng ta nhớ ngày giỗ tổ tiên
Trong chúng ta, trong tôi và bạn ngày nay
Đều có một phần của Đất Nước

*

Những người phụ nữ nhớ về những người chồng đã đóng góp cho Đất Nước những dãy núi Vọng Phu
Các cặp vợ chồng yêu nhau đã đóng góp vào hình ảnh hòn đảo Trống Mái
Con ngựa của Thánh Gióng đã đi qua, để lại sau lưng nhiều hồ ao
Chín mươi chín con voi đã đóng góp xây dựng Đất tổ Hùng Vương
Những con rồng lặng lẽ đã đóng góp cho dòng sông xanh thẫm
Những học trò nghèo đã giúp cho Đất Nước có núi Bút non Nghiên.
Các con cóc, con gà quê hương đã cùng đóng góp cho vẻ đẹp của Hạ Long
Những người dân đã đóng góp tên Ông Đốc, Ông Trang, Bà Đen, Bà Điểm
Và trên khắp ruộng đồng gò bãi
Không mang theo hình dạng, ước mơ hay lối sống của ông bà
Ôi Đất Nước sau bốn ngàn năm đi đâu ta cũng thấy
Những cuộc đời đã biến thành những dãy núi sông của chúng ta…
Em ơi em
Hãy nhìn xa xăm
Về bốn ngàn năm của Đất Nước
Năm tháng nào cũng người người, lớp lớp
Các cậu, các bạn bằng tuổi chúng ta
Lao động cần cù
Khi có kẻ thù, người con trai ra trận
Người con gái về nuôi con cùng cái
Ngày kẻ thù đến nhà, phụ nữ cũng đánh
Nhiều người trở thành anh hùng
Nhiều anh hùng mà cả anh và em đều nhớ
Em có biết không
Có biết bao nhiêu người con gái, con trai
Trong bốn ngàn lớp người giống ta cùng tuổi
Họ đã sống và chết
Giản dị và bình thản
Không ai nhớ mặt, ghi danh
Nhưng họ đã xây dựng Đất Nước này
Họ giữ và truyền cho chúng ta hạt lúa chúng ta trồng
Họ truyền lửa cho mỗi gia đình, từ cốc than đến cành lúa
Họ truyền tiếng nói của mình cho con học nói
Họ gắn bó với tên xã, tên làng trong mỗi lần di dân
Họ xây dựng các hẻm nước cho những người sau trồng cây hái quả
Có xâm lược ngoại, họ đối đầu
Có nội chiến, họ nổi dậy đánh bại
Để Đất Nước này thuộc về Nhân dân
Đất Nước của Nhân dân, Đất Nước của truyền thống và truyền kỳ
Học anh biết “yêu em từ thuở trong nôi”
Biết trân trọng công việc nắm vàng suốt ngày mệt mỏi
Biết trồng tre đợi ngày thành cây
Đi trả thù mà không sợ mệt mỏi
Ôi những dòng sông lấy nước từ đâu
Nhưng khi trở về với Đất Nước của chúng ta, chúng ta hát lên
Người hát khi chèo thuyền, vượt qua thác nước
Gợi lên hàng trăm hình ảnh trên dòng sông. 

I. Giới thiệu về tác giả Nguyễn Khoa Điềm

- Nguyễn Khoa Điềm sinh năm 1943

- Sinh ra tại thôn Ưu Điềm, xã Phong Hòa, huyện Phong Điền, tỉnh Thừa Thiên - Huế.

- Ông ra đời trong một gia đình có truyền thống yêu nước và cách mạng.

- Năm 1955, Nguyễn Khoa Điềm sang Bắc học tại trường học sinh miền Nam.

- Sau khi tốt nghiệp khoa Văn, trường Đại học Sư phạm Hà Nội vào năm 1964, ông quay về Nam tham gia vào phong trào học sinh, sinh viên thành phố, xây dựng cơ sở cách mạng, viết báo, làm thơ..

- Sau khi đất nước thống nhất, ông tiếp tục hoạt động chính trị và văn nghệ tại Thừa Thiên - Huế.

- Ông tham gia Ban Chấp hành Hội Nhà văn Việt Nam khóa III, là Tổng thư ký Hội Nhà văn Việt Nam khóa V, từng là Ủy viên Bộ Chính trị Đảng Cộng sản Việt Nam, Bí thư trung ương Đảng, Trưởng Ban Tư tưởng - Văn hóa Trung ương.

- Sau Đại hội X của Đảng, ông về nghỉ hưu tại Huế, tiếp tục sáng tác thơ.

- Năm 2000, ông được trao Giải thưởng Nhà nước về văn học nghệ thuật

- Nguyễn Khoa Điềm là một trong những nhà thơ thuộc thế hệ kháng chiến chống Mỹ, cứu nước.

- Thơ của ông gây ấn tượng bởi sự kết hợp giữa tình cảm mãnh liệt và tư duy sâu sắc của người trí thức về quê hương, dân tộc Việt Nam.

- Các tác phẩm nổi bật của ông bao gồm Đất ngoại ô (thơ, 1972), Mặt đường khát vọng (trường ca, 1974), Ngôi nhà có ngọn lửa ấm (thơ, 1986), Thơ Nguyễn Khoa Điềm (tuyển tập, 1990), Cõi lặng (thơ, 2007)...

II. Giới thiệu về tác phẩm Đất Nước

1. Tình hình sáng tác

- Trong vùng chiến sự ở Trị - Thiên, trường ca 'Mặt đường khát vọng' ra đời năm 1971, thể hiện tinh thần tỉnh táo của giới trẻ thành thị chiến đấu cho non sông, quê hương, và sứ mệnh của thế hệ trẻ trong cuộc chiến chống Mỹ.

- Đoạn trích “Đất Nước” xuất hiện ở đầu chương V của trường ca, là một trong những đoạn thơ xuất sắc nhất về chủ đề đất nước trong thơ Việt Nam hiện đại.

2. Cấu trúc

• Phần 1. Từ đầu đến “Làm nên đất nước muôn đời”: Tương tác đa chiều với cuộc sống thường nhật, thể hiện sự gần gũi của đất nước từ nhiều khía cạnh khác nhau.
• Phần 2. Phần còn lại: Tri thức về Đất Nước của Nhân Dân.

3. Loại thể

- Trích đoạn “Đất Nước” từ trường ca “Mặt đường khát vọng” thuộc thể loại trường ca.

- Trường ca thường là những tác phẩm thơ có quy mô lớn, thường kể câu chuyện tự sự hoặc lấy đề tài tình yêu làm trung tâm. Một số trường ca nổi tiếng như: Những người đi tới biển (Thanh Thảo), Đường tới thành phố (Hữu Thỉnh)...

4. Ý nghĩa của tiêu đề

Trích đoạn trong sách giáo khoa đặt tên là “Đất Nước” - một tiêu đề rất ngắn gọn nhưng đầy ý nghĩa. Tiêu đề này muốn nhấn mạnh vào đối tượng chính mà nhà thơ muốn nói đến, đó là đất nước. Đồng thời, nó cũng khẳng định một triết lý sâu sắc: “Đất Nước của Nhân Dân”. Đối với nhà thơ, đất nước chính là của nhân dân, do nhân dân tạo ra. Qua đó, thể hiện tình yêu đất nước của tác giả và thúc đẩy lòng yêu nước trong mỗi người dân.

5. Chi tiết nội dung

Trích đoạn này thể hiện quan điểm mới mẻ của tác giả về đất nước thông qua việc khám phá những vẻ đẹp ẩn chứa ở nhiều khía cạnh: lịch sử, địa lý, văn hóa… Đặc biệt, Nguyễn Khoa Điềm đã nhấn mạnh ý niệm “Đất Nước của Nhân Dân”.

6. Tính nghệ thuật

• Phong cách thơ trữ tình - chính trị sâu sắc, cảm động.
• Các hình ảnh quen thuộc, đơn giản.
• Sử dụng nguyên liệu văn hóa dân gian một cách tự nhiên, sáng tạo: ca dao, tục ngữ, hình ảnh…

7. Mở đầu và Kết luận

a. Bắt đầu

- Bắt đầu phân tích:

Trích đoạn “Đất Nước” là phần đầu của chương V trong trường ca Mặt đường khát vọng của tác giả Nguyễn Khoa Điềm. Đoạn này thể hiện quan điểm mới mẻ của tác giả về đất nước thông qua việc khám phá những vẻ đẹp ẩn chứa ở nhiều khía cạnh, đồng thời nhấn mạnh tư tưởng “Đất Nước của Nhân Dân”.

- Bắt đầu cảm nhận:

Nguyễn Khoa Điềm là một trong những nhà thơ thuộc thế hệ kháng chiến chống Mĩ, cứu nước. Tác phẩm tiêu biểu của ông là trường ca Mặt đường khát vọng. Khi đọc đoạn “Đất nước” ở phần đầu chương V của trường ca này, tôi đặc biệt ấn tượng.

b. Kết thúc

- Kết thúc phân tích:

Tóm lại, đoạn “Đất Nước” chứa đựng những thông điệp quan trọng về đất nước. Tác giả Nguyễn Khoa Điềm đã thể hiện tình yêu quê hương cùng khơi dậy tình yêu nước trong lòng mỗi người.

- Kết thúc cảm nhận:

Đoạn “Đất Nước” của Nguyễn Khoa Điềm đã để lại cho tôi nhiều cảm xúc sâu sắc. Nó đã khiến tôi cảm thấy yêu quê hương, tự hào về đất nước của mình hơn.

III. Phân tích cấu trúc Đất Nước

(1) Khởi đầu

Giới thiệu về tác giả Nguyễn Khoa Điềm và đoạn trích Đất Nước.

(2) Nội dung chính

a. Xuất xứ của Đất Nước

- Tác giả nhấn mạnh một sự thật căn bản: “Khi chúng ta sinh ra, đất nước đã tồn tại từ trước”, điều này thúc đẩy mỗi người muốn khám phá nguồn gốc của đất nước.

- Đất nước chính là nơi bắt nguồn từ những điều đơn giản, gần gũi trong cuộc sống hàng ngày của người Việt Nam từ thời xa xưa:

• “ngày xưa ngày xưa”: mở đầu của các câu chuyện cổ tích.
• “miếng trầu” gợi nhớ tục ăn trầu của người Việt và những câu chuyện về trầu cau trong truyện cổ tích,
• “Tóc mẹ thì bới sau đầu”: thói quen buộc tóc của phụ nữ Việt Nam,
• “Thương nhau bằng gừng cay muối mặn”: tôn trọng tình bạn trong văn hóa dân tộc.
• Đất nước phát triển cùng với quá trình lao động sản xuất: “cái kèo cái cột thành tên”, “một nắng hai sương”.

- Đất nước tồn tại từ lâu: một thời gian không xác định, khẳng định sự tồn tại lâu dài của nền văn minh.

b. Khái niệm Đất Nước

- Tác giả phân chia đất và nước thành hai yếu tố riêng biệt để suy ngẫm sâu sắc.

- “Đất Nước” là không gian riêng tư quen thuộc gắn với cuộc sống hàng ngày của mỗi người: “nơi anh đi học”, “nơi em tắm”; liên quan đến những kỷ niệm tình yêu lứa đôi: “nơi em đánh rơi ... thương thầm”.

- Đất Nước là không gian bao la, phong phú, là nơi sinh sống của cả cộng đồng qua hàng thế hệ: “Đất là nơi con chim phượng hoàng ... dân ta sum họp”.

- Nhìn nhận về đất nước từ quá khứ, hiện tại đến tương lai:

• Quá khứ: Đất Nước là nơi linh thiêng, liên quan đến truyền thống, huyền thoại “Đất là nơi chim về ... trong bọc trứng”.
• Hiện tại: Đất Nước tồn tại trong trái tim mỗi người, mỗi người đều được hưởng những giá trị của đất nước, khi có sự kết nối giữa mỗi người với đất nước, sẽ tạo nên một tình cảm sâu sắc, hòa hợp và to lớn. Đó là mối liên kết giữa cá nhân và cộng đồng.
• Tương lai: là thế hệ trẻ sẽ “mang đất nước đi xa” “đến những ngày mơ mộng”, đất nước sẽ sống mãi, vững bền.

- Nhà thơ suy ngẫm về trách nhiệm của từng người đối với đất nước: “Phải biết liên kết và chia sẻ”, có ý nghĩa là đóng góp, hy sinh để góp phần vào việc xây dựng đất nước.

=> Qua góc nhìn toàn diện của nhà thơ, đất nước trở nên gần gũi, thân quen nhưng cũng cao cả, hùng vĩ và lâu bền đến muôn đời sau.

c. Triết lý Đất Nước của Nhân Dân

- Tầm quan trọng địa lý: Đất Nước không chỉ là sản phẩm của tự nhiên mà còn được hình thành từ phẩm chất và số phận của từng người, là một phần của thân thể, tâm hồn con người:

• Nhờ vào tình thân thiết, lòng trung thành mà có “hòn Vọng Phu”, “hòn Trống Mái”
• Nhờ vào tinh thần bất khuất, lòng anh hùng trong quá trình xây dựng và bảo vệ đất nước mà có những ao hồ, di tích lịch sử về quá trình xây dựng đất nước.
• Nhờ vào truyền thống hiếu học mà có những “núi Bút non Nghiên”...

- Chiều dài lịch sử: Dân làm nên lịch sử bốn nghìn năm của Đất Nước:

• Đó là những con người bình dị nhưng luôn toả ra tình yêu thương quê hương.
• Những người vô danh tạo ra lịch sử, khẳng định vai trò của từng cá nhân trong lịch sử dân tộc.

- Chiều sâu văn hóa: Dân tạo ra và gìn giữ những giá trị vật chất, tinh thần cho đất nước: “truyền hạt lúa”, “truyền lửa”, “truyền giọng nói”, “gánh theo tên xã, tên làng”... từ đó xây dựng nền móng phát triển đất nước lâu bền.

- Triết lý cốt lõi, cảm hứng lan tỏa trong đoạn trích: “Đất Nước này là Đất Nước của Nhân Dân, Đất Nước của ca dao thần thoại”, đất nước ấy thể hiện qua tâm hồn con người: biết yêu thương, biết trân trọng tình bạn, công lao và biết chiến đấu vì đất nước.

(3) Tổng kết

Tái khẳng định giá trị của đoạn trích về Đất Nước.