Dấu chân của hành trình
I. Tổng quan
1. Nguyên nhân
a. Tuồng Ngao, Sò, Ốc, Hến
- Ngao, Sò, Ốc, Hến là một loại tuồng hài, mang tính châm biếm sâu sắc về những vấn đề xã hội và lật tẩy những bức tranh xấu xa của một số người trong xã hội xưa.
- Đây được xem là một trong những tác phẩm đặc sắc nhất trong di sản tuồng truyền thống.
- Tác phẩm Ngao, Sò, Ốc, Hến đã có nhiều phiên bản khác nhau, có sự khác biệt về một số chi tiết, trong đó có cả phân đoạn đánh ghen ở cuối vở.
- Văn bản Ngao, Sò, Ốc, Hến được chỉnh sửa bởi Hoàng Châu Ký (1957) và bao gồm ba hồi.
b. Bản văn Dấu đường
- Trích từ vở tuồng Ngao, Sò, Ốc, Hến
2. Loại hình
- Tuồng (còn được biết đến với các tên gọi như luồng tuồng, hát bộ, hát bội) là một dạng biểu diễn nghệ thuật phổ biến tại Việt Nam
- Tuồng thường mang lại cảm giác hùng tráng với những nhân vật gan dạ, hy sinh cho quốc gia, hiện thực hóa các giá trị đạo đức, góp phần vào sự đoàn kết giữa gia đình và Tổ quốc, sự hùng bi hòa quyện là đặc điểm nghệ thuật đặc trưng của tuồng.
- Tuồng được coi như là sân khấu của những nhân vật anh hùng... Loại hình này khác biệt với cải lương dân dã, cải lương Hồ Quảng (tuồng cổ truyền thống), kịch nói, opera,... là những dạng biểu diễn sân khấu mới phát triển muộn màng và được ưa chuộng hơn.
II. Chi tiết khám phá
1. Bối cảnh quan trọng
- Trên tường treo bức tranh hoành phi với hai chữ “Dấu đường”. Ở hai bên là hai câu đối. Phía trái của tranh có cánh cửa dẫn vào nhà
- Giữa trung tâm có một cái bàn lớn. Trên bàn có ống bút, hộp mực, và điếu hút thuốc
- Bên trái, bàn giấy của viên đề lại để xây mặt ra khán giả phía phải của sân khấu, trên bàn cũng có bút mực và một đống giấy tờ
2. Các nhân vật quan Trí huyện, Đề lại, Lính lệ
* Trí huyện
- Đứa Sò này thì giàu lắm, chúng ta có thể “chiếm đoạt” được
- Phải nhớ rằng, ai nắm đầu tóc người đó sẽ bị mất tóc (cười vui vẻ). Xử Ốc bị tù năm năm, Nghêu bị phạt đòn năm chục trượng, lí trưởng đòi ăn hối lộ cần phải bị phạt tiền năm mươi ngàn.
- Trong những tình huống như vậy, lời nói không được trọng trách, phải khéo léo, biết nói thế nào cho phù hợp. Thị Hến có thể được bỏ qua, nhưng không nên vội vàng, vì khi xử Hến cũng phải xử Sò.
* Đề lại
- Chúng ta hãy để cho công bằng được thực hiện. Có còn thằng Ốc, thằng Nghêu, lí trưởng, thị Hến cần phải xử đúng, những kẻ này đều cần phải bị trừng trị.
- Quyết định phải được đưa ra một cách cẩn thận, khi đã xử Nghêu và Ốc rồi, không thể bỏ qua việc xử Sò và Hến.
* Lính lệ
- Gọi ông Chủ, anh Chồng và chị Hến biết rằng hôm nay quan trọng lắm, tôi nghiền ngẫm mãi việc quan mưới chấp nhận xử lý vụ việc này.
→ Ta thấy sự tương đồng về tính cách thô bỉ, những âm mưu đen tối, sự đê tiện giữa các nhân vật ở huyện đường, từ tri huyện cho đến viên đề lại và quân lí.
3. Ý nghĩa chính
- Đoạn trích mô tả một tình huống làm việc tại huyện đường, khi diễn ra cuộc kiện tụng giữa các nhân vật liên quan đến vụ trộm.
4. Giá trị văn hóa
- Đoạn trích lột tả và phê phán bộ mặt đê tiện của những kẻ nắm quyền như tri huyện và viên đề lại
- Cho thấy một phần của xã hội phong kiến cũ với những điểm đen, những kẻ tham lam tận dụng quyền lực để áp bức dân chúng
- Thể hiện sự đồng cảm, lòng trắc ẩn đối với những người dân bị bóc lột
5. Giá trị nghệ thuật
- Nghệ thuật châm biếm kết hợp với yếu tố hài hước, mang lại tiếng cười tự nhiên
- Sử dụng ngôn từ của nhân dân, đơn giản, dễ tiếp thu