Thông tin chuyên môn do Thạc sĩ, Bác sĩ Nguyễn Thị Mỹ - Khoa Khám bệnh & Nội khoa - Bệnh viện Đa khoa Quốc tế Mytour Đà Nẵng.

Chóng mặt là một trạng thái khó chịu mà ai cũng trải qua ít nhất một lần trong cuộc đời. Đối với chóng mặt kịch phát tư thế lành tính, triệu chứng chóng mặt xuất hiện đột ngột và mạnh mẽ, khiến người bệnh cảm thấy bối rối, lo lắng, và ảnh hưởng đến hoạt động hàng ngày và chất lượng cuộc sống.

Tiền đình được coi là một giác quan quan trọng để cảm nhận tư thế trong không gian, giúp duy trì sự ổn định cân bằng cơ thể, dáng đi, và cử động của đầu. Hệ thống tiền đình bao gồm ống bán khuyên trong ốc tai, dây thần kinh dẫn truyền, và nhân thần kinh phân tích tín hiệu trong não.

Khi ống bán khuyên bị tổn thương, người bệnh trải qua cảm giác chóng mặt. Trong trường hợp chóng mặt kịch phát lành tính, bệnh thường xảy ra do tư thế và thường gặp ở mọi độ tuổi nhưng phổ biến ở người trung niên, đặc biệt là phụ nữ.

Ngoài triệu chứng chóng mặt, người bệnh cũng có thể gặp khó chịu, buồn nôn, đau đầu, và thậm chí là hoa mắt. Những triệu chứng này thường gia tăng khi thay đổi tư thế, như chuyển từ nằm sang ngồi hoặc xoay đầu. Nếu giữ vị trí không đổi, triệu chứng có thể giảm dần và hoàn toàn biến mất. Tuy nhiên, chúng có thể tái phát sau vài ngày hoặc thậm chí vài tháng, năm sau đó.

Hiện tại, đã xuất hiện nhiều giả thuyết về nguyên nhân tạo ra chóng mặt kịch phát lành tính, tuy nhiên, hầu hết chưa được chứng minh rõ ràng. Trong số đó, giả thuyết về sự hiện diện của những hạt sỏi nhỏ trong ống tai có vẻ hợp lý nhất.

Ốc tai kết nối với ba vòng ống bán khuyên, sắp xếp theo ba mặt phẳng không gian khác nhau. Việc dịch chuyển trong các ống bán khuyên giúp cơ thể duy trì tư thế cân bằng. Do đó, khi cơ thể thay đổi theo một chiều tư thế cụ thể, những hạt sỏi di chuyển theo mặt phẳng đó, kích thích hệ thống tiền đình, gửi tín hiệu về não, gây ra cảm giác chóng mặt. Hậu quả là cơ thể phản xạ bằng cách giữ đầu ổn định ở vị trí mà cảm giác an toàn nhất. Hạt sỏi không di chuyển nữa, cảm giác chóng mặt sẽ dần giảm.

Các nguyên nhân có thể gây tổn thương cơ quan tiền đình

Chóng mặt là triệu chứng nổi bật của bệnh lý này, thường xuất hiện vào buổi sáng sau khi thức dậy. Người bệnh đột ngột cảm nhận môi trường xoay tròn như đang lạc lõng, nghiêng ngả. Sau đó, khi nằm xuống, cảm giác chóng mặt tăng lên, gây lo lắng và hoảng sợ. Họ nhận ra rằng việc xoay đầu, nhìn xung quanh sẽ làm triệu chứng trở nên nặng hơn, thậm chí kèm theo buồn nôn, nôn mửa, nên họ thường giữ mắt đóng và nằm yên. Cơn chóng mặt sau đó sẽ giảm dần trong một hoặc hai phút trước khi hoàn toàn biến mất.

Tuy nhiên, cơn chóng mặt có thể tái phát nếu đầu di chuyển theo một hướng cụ thể như ngồi dậy, xoay đầu nhanh, cúi xuống hoặc nghiêng đầu ra sau. Chóng mặt tư thế này thường kéo dài vài tuần, sau đó tự giảm và có thể tái phát theo chu kỳ hoặc khi ở trong một tư thế cụ thể.

Thực tế, chóng mặt lành tính do tư thế không dẫn đến biến chứng nghiêm trọng nếu người bệnh nằm nghỉ trên giường, tránh nguy cơ té ngã và va chạm khi cố gắng di chuyển. Khi được khám và thực hiện xét nghiệm, hình ảnh sọ não thường không phát hiện bất kỳ dấu hiệu bất thường nào. Người bệnh vẫn giữ được sức mạnh và thính lực bình thường.

Chóng mặt kịch phát lành tính thực sự là đúng như tên gọi, nếu người bệnh biết cách tránh các yếu tố kích thích, tuân thủ điều trị ổn định tiền đình và thực hiện các biện pháp phục hồi vị trí ống bán khuyên.

Luôn nhớ không thay đổi tư thế một cách đột ngột, đặc biệt khi chuyển từ nằm sang ngồi hoặc đứng dậy. Hãy thực hiện mọi động tác chậm rãi để giảm kích thích tiền đình, thậm chí đóng mắt để hạn chế tầm nhìn về thay đổi không gian. Khi đã ổn định tư thế mới, mở mắt từ từ.

Nếu bạn thường xuyên trải qua cơn chóng mặt khi thức dậy, hãy sử dụng nhiều gối để giữ đầu ở mức thấp, nằm ngửa và tránh nghiêng về một bên.

Hạn chế sử dụng ghế xoay hoặc ghế có tựa đầu ngửa ra phía sau quá nhiều, và tránh những động tác như cúi xuống quá sâu hay nghiêng người khi nhặt đồ.

Các nhóm thuốc có thể giúp kiểm soát cơn chóng mặt cấp tính và giảm triệu chứng buồn nôn, nôn.

Thuốc kháng histamine nên được sử dụng khi cơn chóng mặt mạnh mẽ mà không thuyên giảm sau khi ổn định tư thế. Một số loại thuốc an thần có thể được thêm vào nếu cần thiết để giảm kích thích, lo lắng và sợ hãi.

Tuy nhiên, chỉ sử dụng thuốc tác động trên hệ thần kinh trung ương khi thực sự cần thiết và theo đúng liều lượng theo hướng dẫn của bác sĩ, vì chúng có thể gây buồn ngủ, lừ đừ và chóng mặt.

Hiện nay, phương pháp điều trị chóng mặt kịch phát lành tính thường tập trung vào việc không sử dụng thuốc mà thay vào đó áp dụng các bài tập tái lập vị trí hạt sỏi trong ống bán khuyên, giúp hệ tiền đình phục hồi và thích nghi với sự di chuyển trong không gian của cơ thể.

Bạn có thể thực hiện các bài tập này tại phòng khám với sự hỗ trợ của bác sĩ vật lí trị liệu hoặc tự tập tại nhà. Nếu thực hiện đúng cách và kiên nhẫn, các triệu chứng khó chịu sẽ giảm đáng kể.

• Trong cơn chóng mặt, giữ bình tĩnh, nhắm mắt, hạn chế xoay đầu và tìm tư thế thoải mái để nghỉ ngơi. Nếu buồn nôn, hít thở sâu và tập trung vào hơi thở để kiểm soát. Tuân thủ những bước này, cơn chóng mặt sẽ giảm trong vài phút.
• Tránh tự lái xe, thực hiện công việc nặng, leo lên cao, và điều khiển máy móc khi bạn cảm thấy chóng mặt. Những hoạt động này có thể làm tăng cường cơn chóng mặt và kéo dài thời gian khó chịu, thậm chí có thể gây tai nạn cho bạn và người khác.
• Giữ phòng, lối đi rộng rãi, tránh vật dụng lộn xộn. Lắp đặt thanh cầm trong phòng tắm và nhà vệ sinh.
• Uống đủ nước mỗi ngày, duy trì chế độ ăn uống cân đối, đa dạng, giàu vitamin và khoáng chất. Hạn chế caffeine, rượu bia, và nước ngọt có gas.
• Từ chối chất kích thích, hút thuốc, và tránh tiếp xúc với khói thuốc lá.
• Giữ giấc ngủ đủ, nghỉ ngơi đều đặn, và duy trì tinh thần lạc quan. Thực hiện thể dục thể thao đều đặn và điều độ.

Chóng mặt kịch phát tư thế lành tính là một bệnh lý phổ biến. Thông tin về bệnh, cách xử lý, và biện pháp phòng ngừa sẽ giúp bạn vượt qua những triệu chứng khó chịu này và thưởng thức cuộc sống một cách tự tin.

Khoa Khám bệnh và Nội khoa tại Bệnh viện Đa khoa Quốc tế Mytour chuyên khám và điều trị các bệnh lý liên quan đến hệ thần kinh trung ương và ngoại vi. Bác sĩ Thạc sĩ. Bác sĩ Mỹ với hơn 6 năm kinh nghiệm, là chuyên gia trong lĩnh vực Nội khoa tại các bệnh viện lớn như Trung Ương Huế, Đại học Y Dược Huế, Tâm Trí Đà Nẵng, và Đà Nẵng.