Buzz
| Phaseolus vulgaris | |
|---|---|
| Phân loại khoa học | |
| Giới (regnum) | Plantae |
| (không phân hạng) | Angiospermae |
| (không phân hạng) | Eudicots |
| (không phân hạng) | Rosids |
| Bộ (ordo) | Fabales |
| Họ (familia) | Fabaceae |
| Phân họ (subfamilia) | Faboideae |
| Tông (tribus) | Phaseoleae |
| Phân tông (subtribus) | Phaseolinae |
| Chi (genus) | Phaseolus |
| Loài (species) | P. vulgaris |
| Danh pháp hai phần | |
| Phaseolus vulgaris L. | |
| Danh pháp đồng nghĩa | |
Danh sách | |
Đậu que, đậu ve hay đậu cô ve (từ tiếng Pháp: haricot vert) có tên khoa học là Phaseolus vulgaris. Có nhiều giống với các hương vị và màu sắc khác nhau, từ vàng, xanh nhạt đến tím nhạt. Quả đậu cô ve có thể được mua dưới dạng đóng hộp, đông lạnh hoặc tươi.
Tên gọi
Tên gọi đậu que có thể gây nhầm lẫn với các loại đậu khác cũng được gọi là đậu que trong tiếng Việt, như green bean, string bean, snap bean ở đông bắc và phía tây nước Mỹ, hoặc ejotes ở Mexico, là quả chưa chín của các giống đậu trồng để lấy cả vỏ lẫn ruột. Ở các nước nói tiếng Anh, green bean hoặc common bean thường chỉ phần quả đậu còn tươi của cây Á hậu đậu (Phaseolus coccineus), đậu đũa (Vigna unguiculata sesquipedalis), đậu ván, hoặc đậu rồng (Psophocarpus tetragonolobus). Đậu Hà Lan (Pisum sativum) đôi khi cũng được gọi là green bean ở Mỹ.
Ngoài ra, tên gọi haricot vert có thể bị nhầm lẫn với haricot bean hoặc Navy bean, là một loại hạt đậu khô. Cũng cần phân biệt đậu cô ve với đậu tây.
Đặc điểm
Cây cỏ một năm với lá kép hình tam giác, và chùm hoa có nhiều bông màu trắng hoặc tím. Quả dài, dẹt chứa nhiều hạt hình thận.
Phân bố và ứng dụng
Đậu cô ve là cây hàng năm được thuần hóa đầu tiên ở khu vực Mesoamerica và Andes cổ đại của Trung Mỹ, hiện nay được trồng rộng rãi trên toàn thế giới để lấy quả, cả dạng khô lẫn tươi. Lá của đậu cô ve đôi khi được dùng như rau xanh, và rễ của nó được dùng làm thức ăn cho gia súc. Đậu cô ve, cùng với bí và ngô, là ba loại cây lương thực cơ bản trong nền nông nghiệp của các nền văn minh thổ dân châu Mỹ. Là một cây thuộc phân họ Đậu, rễ của đậu cô ve có các vi khuẩn cố định ni tơ, cung cấp dưỡng chất cần thiết cho cây trồng khác.
Độc tố
Độc tố phytohaemagglutinin, một loại lectin, có mặt trong nhiều loại đậu phổ biến, đặc biệt là đậu tây đỏ. Đậu tây trắng chứa khoảng 1/3 lượng độc tố so với đậu tây đỏ, trong khi đậu tằm (vicia faba) chứa khoảng 5-10% độc tố so với đậu tây đỏ.
Phytohaemagglutinin có thể bị phân hủy khi đậu được luộc trong ít nhất 10 phút ở nhiệt độ sôi (100 °C; 212 °F). Đối với đậu khô, Cục Quản lý Thực phẩm và Dược phẩm Hoa Kỳ (FDA) khuyến cáo nên ngâm đậu trong nước ít nhất 5 giờ và sau đó loại bỏ nước ngâm.
Nếu nấu đậu ở nhiệt độ thấp hơn điểm sôi, như khi sử dụng nồi hầm (slow cooker), độc tính của haemagglutinin có thể tăng lên: đậu nấu ở 80 °C (176 °F) có thể gây độc gấp năm lần so với đậu sống. Sự gia tăng các trường hợp ngộ độc liên quan đến việc nấu đậu trong nồi hầm.
Triệu chứng chính của ngộ độc phytohaemagglutinin bao gồm buồn nôn, nôn mửa và tiêu chảy. Các triệu chứng này thường xuất hiện từ một đến ba giờ sau khi ăn đậu được chế biến không đúng cách và thường giảm dần trong vài giờ sau đó. Chỉ cần ăn khoảng bốn hoặc năm hạt đậu sống ngâm cũng có thể gây ra các triệu chứng này.
Đậu chứa nhiều purin, được chuyển hóa thành axít uric. Dù axít uric không phải là chất độc, nhưng nó có thể thúc đẩy sự phát triển hoặc làm nặng thêm bệnh gút. Vì vậy, người mắc bệnh gút thường được khuyên nên hạn chế tiêu thụ các loại đậu.
Các giống cây trồng
Tại Việt Nam, có hai giống đậu chính được trồng:
- Giống thấp
- Đậu cô ve vàng, còn gọi là đậu vàng hay đậu cô bơ: Quả non có màu vàng; hạt hình bầu dục, màu đen bóng. Dùng để ăn quả non.
- Đậu cô ve xanh, còn được biết đến với các tên đậu đỏ, đậu quả cật, đậu cật lợn: Quả non màu xanh; hạt hình thận, màu đỏ, lớn nhất trong các loại cô ve. Có thể ăn quả non hoặc hạt.
- Đậu cô ve nâu: quả non màu xanh, hạt màu nâu, hình bầu dục. Chỉ dùng hạt.
- Đậu cô ve trắng hay đậu trắng, đậu xoát xông: quả non màu xanh, hạt màu trắng, hình trứng. Chỉ dùng hạt.
- Đậu cô ve đen hay đậu đen: quả non màu xanh, hạt màu đen, hình bầu dục. Chỉ dùng hạt.
- Giống cây leo
- Đậu cô ve chạch hay đậu chạch, đậu Vân Nam: quả non màu xanh, hạt màu trắng, hình bầu dục dài. Dùng để ăn quả non.
- Đậu cô ve bở hay đậu bở: quả non màu xanh, hạt màu nâu, hình bầu dục. Dùng để ăn quả non.
- Đậu cô ve trắng hay đậu trắng, đậu trứng sáo: quả non màu xanh, hạt màu trắng, hình trứng. Chỉ dùng hạt.
- Tất cả các trang có tiêu đề chứa từ 'Đậu'
Hình ảnh
Chú giải
Các liên kết ngoài
- Thông tin dinh dưỡng của đậu cô ve Lưu trữ ngày 26-11-2013 tại Wayback Machine
