Dạy bài về Việt Bắc (phần kế tiếp) (chi tiết)

Giáo án cho bài Việt Bắc (tiếp theo) 

Nội dung chính

Lời giải chi tiết:

Câu 3

Lời giải chi tiết:

a. Tình hình sáng tác

Cuối năm 1954, chiến thắng trong cuộc kháng chiến chống Pháp của nhân dân Việt Nam. Trung ương Đảng và chính phủ đã rời chiến khu Việt Bắc về Hà Nội sau 9 năm chiến đấu đầy khó khăn, gian khổ. Tố Hữu đã sáng tác bài thơ Việt Bắc nhằm ghi lại tình cảm và mối quan hệ sâu sắc, nghĩa tình chặt chẽ giữa nhân dân Việt Bắc với cán bộ và chiến sĩ cách mạng.

b. Tâm trạng của bài thơ

Tâm trạng bồn chồn, rối rắm và tiếc nuối của nhân vật trữ tình trong cuộc chia ly.

c. Phản ứng: Cả hai nhân vật đều sử dụng 'mình' và 'ta' làm cách thức để thể hiện, bày tỏ tâm trạng, tạo ra sự đồng cảm, là sự phân tâm của bản thân trữ tình.

Câu 4

Lời giải chi tiết:

 b. Ký ức về con người Việt Bắc

- Trong ký ức, nhà thơ nhớ lại những người Việt Bắc, trên nền của núi rừng. Tác giả nhớ người đi rừng: “Đèo cao nắng ánh dao cài thắt lưng', “Nhớ người đan nón chuốt từng sợi giang', “Nhớ cô em gái hái măng một mình', và nhớ “tiếng hát ân tình thuỷ chung' của người Việt Bắc.

- Nhớ về cuộc sống bình yên:

'Nhớ sao tiếng mõ rừng chiều

Chày đêm nện cối đều đều suối xa'

- Cuộc sống khó khăn, vất vả trong thời kỳ kháng chiến nhưng cũng chứa đựng tình thương:

'Thương nhau chia củ sắn bùi

Bát cơm sẻ nửa chăn sui đắp cùng'

Đó chính là hình ảnh của cuộc sống bình dị của người dân Việt Bắc. Điều đẹp nhất là tình yêu thương và sự hi sinh, sự bảo vệ cho cách mạng, với việc hy sinh tất cả cho chiến đấu, mặc dù cuộc sống vẫn còn khá khó khăn.

Câu 5

Câu 3 (trang 114 SGK Ngữ văn lớp 12 tập 1)

Khung cảnh hùng vĩ của Việt Bắc trong cuộc chiến; vai trò quan trọng của Việt Bắc trong cách mạng và kháng chiến đã được Tố Hữu mô tả như thế nào?

Lời giải chi tiết:

Trong ký ức của mình, tác giả gợi lại những kỷ niệm về cuộc kháng chiến, những bức tranh rộng lớn, những hoạt động sôi động, náo nhiệt của dân công và chiến sĩ:  

- Cả dân tộc đều chứa đựng lòng căm thù chống lại thực dân phương Tây: Miếng cơm chấm muối, mối thù nặng trĩu vai.   

- Gặp gỡ khó khăn nhưng vẫn tràn đầy hi vọng: Dù cuộc sống gian khổ nhưng vẫn có lúc vui vẻ: Gian nan đời vẫn ca vang núi đèo                                         

- Đó là hình ảnh của 'thế trận' rừng núi đã cùng chúng ta chống giặc:

'Nhớ khi giặc đến giặc lùng

Rừng cây núi đá ta cùng đánh Tây

Núi giăng thành luỹ sắt dày

Rừng che bộ đội, rừng vây quân thù'

- Đó là khung cảnh hùng vĩ của bức tranh 'Việt Bắc xuất quân', tràn đầy hào khí, dường như chỉ mới xuất phát mà đã giữ chắc chiến thắng trong tay:

Những con đường của Việt Bắc chúng ta

Đêm đêm vang lên như là đất rung

Quân đội đi và giặc đi đầy đông đảo

Ánh sao bên đầu súng bạn và nón mũ

Công nhân đỏ rực từng đoàn

Bước chân nứt đá, lửa bắn vang vọng...

=> Khung cảnh hùng vĩ của Việt Bắc trong cuộc chiến đã được nhà thơ Tố Hữu mô tả thật tuyệt vời và ấn tượng.

- Vai trò của Việt Bắc: là tổ quốc của cách mạng và kháng chiến, nơi ấp ủ, bảo vệ, che chở cho cán bộ chiến sĩ từ những ngày đầu của cách mạng và sau này là trong cuộc kháng chiến chống Pháp.

Câu 6

Câu 4 (trang 114 SGK Ngữ văn lớp 12 tập 1)

Đánh giá về tính dân tộc sâu sắc của nghệ thuật trong bài thơ và đoạn thơ.

Lời giải chi tiết:

Tính dân tộc của bài thơ và đoạn thơ thể hiện ở nhiều khía cạnh:

- Thể thơ lục bát - một hình thức thơ truyền thống của dân tộc được sử dụng linh hoạt, tỉ mỉ và sáng tạo.

- Sử dụng cấu trúc đối đáp phổ biến trong dân ca: một minh họa là việc sử dụng cặp đại từ xưng hô 'ta' - 'mình' được thực hiện một cách rất sáng tạo trong bài thơ.

- Các hình ảnh phổ biến, đại chúng theo phong cách phô diễn dân tộc: 'Nguồn từ bao dòng sông nghĩa tình bấy nhiêu', 'mình về mình có nhớ ta'.

- Sử dụng biện pháp so sánh, ẩn dụ thường thấy trong ca dao.

- Nhịp điệu, âm nhạc dân tộc khi nhẹ nhàng, lãng mạn; khi nồng nàn ân tình, khi mạnh mẽ, hùng vĩ.

Bài Tập Luyện Tập

Lời giải chi tiết:

Câu 1 (trang 114 SGK Ngữ văn lớp 12 tập 1)

Phân tích rõ nét tài năng của Tố Hữu trong việc sử dụng đại từ xưng hô 'mình' - 'ta' trong bài thơ.

Trả lời:

Tài năng của Tố Hữu trong việc sáng tạo với cặp đại từ “mình' và “ta'.

- “Mình' và “ta' là cách xưng hô quen thuộc trong ca dao mà Tố Hữu đã giỏi dùng trong thơ một cách tự nhiên.

- Tác giả đã kết hợp một cách khéo léo cảm xúc dân dã, ngọt ngào, đằm thắm của ca dao dân ca trong cặp từ “mình' - “ta'.

+ Đôi khi: “mình' đề cập đến những người cán bộ, “ta' đề cập đến những người Việt Bắc (“Mình về mình có nhớ ta/ Mười lăm năm ấy thiết tha mặn nồng').

+ Đôi khi: “mình' đề cập đến người Việt Bắc, “ta' đề cập đến những người cán bộ (“Ta về, mình có nhớ ta/ Ta về, ta nhớ những hoa cùng người').

+ Cũng có khi: “mình' đề cập đến cả người cán bộ và người Việt Bắc (như từ “mình' thứ ba trong câu “Mình đi mình lại nhớ mình').

Ý nghĩa của việc sử dụng cặp đại từ “mình' – “ta':

- Làm cho bài thơ mang hơi hướng ca dao, đậm tính dân tộc và một dấu ấn tâm trạng ngọt ngào, sâu lắng.

- Tạo ra một mối quan hệ gần gũi, thân mật giữa những người ra đi và những người ở lại, giữa cán bộ và nhân dân Việt Bắc, tự nhiên và chặt chẽ, gắn bó với nhau mặc dù có hai thế giới khác biệt.

Câu 2 (trang 114 SGK Ngữ văn lớp 12 tập 1)

Chọn ra hai đoạn tiêu biểu trong bài thơ. Phân tích một trong hai đoạn đó.

Gợi ý:

Chọn đoạn thơ mô tả cảnh hùng tráng của Việt Bắc trong chiến đấu: từ câu “Những con đường của Việt Bắc chúng ta' đến câu “Vui lên Việt Bắc, đèo De núi Hồng'.

Học sinh cần trình bày rõ những điểm sau:

a. Giới thiệu vị trí của đoạn thơ mô tả khung cảnh hùng tráng của Việt Bắc:

- Bài thơ Việt Bắc là một kỷ niệm của những người tham gia kháng chiến về thời kỳ cách mạng và kháng chiến khốc liệt, thể hiện tình yêu thương sâu sắc với Việt Bắc, là một bản hòa nhạc và cũng là bài hát anh hùng về cách mạng, về cuộc chiến và những người chiến đấu.

- Sau khi nhớ lại về thiên nhiên và con người Việt Bắc, bài thơ dẫn người đọc vào cuộc chiến của Việt Bắc với không gian rộng lớn, với các hoạt động nhanh chóng, hào hùng. Một Việt Bắc hùng tráng trong cuộc chiến.

b. Mô tả cảnh hùng tráng của Việt Bắc trong cuộc chiến:

- Đoạn thơ mô tả toàn cảnh quân dân ta ra trận chiến đấu với tư cách hào hùng, sôi động, khẩn trương, không gian rộng lớn, thời gian đều đặn - trường kỳ, các từ láy giúp người đọc hiểu được tình trạng khẩn cấp, vội vàng và sức mạnh tổng hợp làm rung chuyển cả địa cầu.

- Hình ảnh bộ đội đi ra trận vừa hào hùng, vừa lãng mạn: đoàn quân di chuyển như là những đợt sóng dâng cao. Ánh sáng từ đầu súng vừa là một hình ảnh thực tế vừa là một biểu tượng: ánh sáng của lý tưởng chiếu đường lối cho những chiến binh đánh đuổi kẻ thù, bảo vệ độc lập, tự do cho Tổ quốc.

- Núi rừng Việt Bắc trong đêm tối, đi cùng với các đội dân công phục vụ chiến đấu, hình ảnh của ngọn lửa soi đường trong đêm tối, những bước chân hành quân... Hình ảnh toàn bộ Việt Bắc ra trận mang âm hưởng của một bài ca anh hùng, một sử thi hiện đại, những hình ảnh mạnh mẽ: 'bước chân nát đá muôn tàn lửa bay'... khẳng định ý chí phi thường, sức mạnh to lớn của toàn dân trong cuộc chiến kháng chiến.

     Hai câu thơ cuối cùng khẳng định niềm tin vững chắc vào ngày chiến thắng của dân tộc ta. (Học sinh phân tích hình ảnh trái ngược trong hai câu thơ: 'sâu sắc sương dày' - 'ánh sáng ngày mai lên')

c. Đoạn thơ vừa mang đậm chất sử thi hào hùng vừa giàu tính biểu tượng lãng mạn đã thành công diễn đạt tinh thần kháng chiến ở Việt Bắc, qua đó, nhà thơ muốn diễn đạt sâu sắc hình ảnh dân tộc Việt Nam anh hùng trong cuộc chiến kháng chiến toàn dân, toàn diện, trường kỳ, đầy gian khổ hy sinh nhưng nhất định sẽ đạt được chiến thắng.