Hoành Sơn (núi ngang) là một dãy núi ở phía nam tỉnh Hà Tĩnh, phía bắc tỉnh Quảng Bình.
Hoành Sơn và sông Gianh là biểu tượng lịch sử, văn hóa, địa lý của tỉnh Quảng Bình.
Đặc điểm
Dãy Hoành Sơn kéo dài 50 km, bắt đầu từ dãy Trường Sơn về phía tây ra Biển Đông. Đỉnh cao nhất của dãy núi này đạt đến 1044 m. Trước đây, để vượt qua dãy núi này, người ta thường phải đi qua đèo Ngang, cao 256 m và dài 6 km, một hành trình rất gian nan. Từ tháng 8 năm 2004, đường hầm Đèo Ngang đã hoàn thành, giúp cho việc đi lại giữa Quảng Bình và Hà Tĩnh trở nên thuận tiện hơn.
Hiện nay, Hoành Sơn Quan được công nhận là di tích lịch sử cấp Quốc gia.
Bằng chứng lịch sử
Hoành Sơn từ lâu đã là ranh giới tự nhiên giữa Đại Việt và Chămpa. Hiện nay, trên dãy Hoành Sơn vẫn còn lại phế tích Lũy Lâm Ấp của Chămpa từ thế kỷ IV.
Từ năm 992, đường đèo qua dãy núi Hoành Sơn được xây dựng dưới sự chỉ đạo của Ngô Tử An.
Vào thế kỷ XVI, Nguyễn Bỉnh Khiêm (1491-1585) đã nói với sứ của Nguyễn Hoàng rằng 'Hoành Sơn nhất đái, vạn đại dung thân'. Nguyễn Hoàng đã vượt qua Hoành Sơn đến Thuận Hóa và làm nên thành tựu lớn của nhà Nguyễn ở Đàng Trong và sau này là Nhà Nguyễn.
Thời kỳ Nhà Nguyễn, Hoành Sơn Quan được xây dựng trên đỉnh đèo Ngang và trở thành biểu tượng của dãy Hoành Sơn được khắc vào Huyền đỉnh (một trong Cửu đỉnh).
Hoành Sơn trong văn học
Nhiều danh nhân, nhà thơ, nhạc sĩ đã sáng tác về dãy Hoành Sơn như Bùi Huy Bích, Phạm Quý Thích, Cao Bá Quát, Nguyễn Thiếp, Hà Tông Quyền, Bùi Dương Lịch, Nguyễn Nể, Nguyễn Trường Tộ, hoàng đế Thiệu Trị, Bà huyện Thanh Quan.