Dãy núi Trường Sơn

Dãy núi Trường Sơn
Dãy núi Trung Kì
Dãy núi Trường Sơn
Điểm cao nhất
Đỉnh	Phou Bia
Độ cao	2.819 m (9.249 ft)
Kích thước
Chiều dài	1.100 km (680 mi) NW/SE
Chiều rộng	130 km (81 mi) NE/SW
Địa lý
Các quốc gia	Lào và Việt Nam
Toạ độ dãy núi
Địa chất
Thời kì	Kỉ Tam Điệp

Dãy núi Trường Sơn, hay còn được gọi là dãy núi Trung Kì

(tiếng Pháp: chaîne Annamitique, cordillère Annamitique), là dãy núi chủ yếu trên bán đảo Đông Dương, dài khoảng 1.100 kilômét, là dòng chảy chính của sông Mê Kông và các hệ thống sông khác dòng chảy vào biển Đông, chạy song song với bờ biển, tổng thể hiện hình thành một vòng cung thoai thoải theo hướng tây bắc - đông nam, là ranh giới tự nhiên giữa Việt Nam và Lào. Dãy núi Trường Sơn cũng là một trong những dải núi dài, chia cắt không ngừng, dài khoảng 1.100 kilômét (680 dặm Anh), dốc về phía đông cao và dốc xuống sát với đồng bằng biển hẹp. Cao nhất là đỉnh Phou Bia với 2.819 mét, đỉnh Phu Xai Lai Leng với 2.720 mét, và đỉnh Ngọc Linh với 2.598 mét so với mực nước biển. Dãy núi có ít đèo, trong đó đèo Mụ Giạ là một trong những đường đi chính trên tuyến AH131 nối vịnh cảng Vũng Áng, tỉnh Hà Tĩnh với Thà Khẹt, tỉnh Khăm Muộn; cũng như đèo Keo Nưa là một phần của đại lộ AH15 nối liền ngã ba Bãi Vọt, Hà Tĩnh với Thà Khẹt, Khăm Muộn.

Tổng quan

Dãy núi Trường Sơn, hay còn gọi là dãy núi Trung Kì, là dãy núi chủ yếu trên bán đảo Đông Dương, là dòng chảy chính của sông Mê Kông và các hệ thống sông khác dòng chảy vào biển Đông, chạy song song với bờ biển, tổng thể hiện hình thành một vòng cung thoai thoải theo hướng tây bắc - đông nam, là ranh giới tự nhiên giữa Việt Nam và Lào. Dãy núi kéo dài, liên tiếp không ngừng, dài khoảng 1.100 kilômét (680 dặm Anh), dốc phía đông cao và dốc xuống sát với đồng bằng biển hẹp. Cao nhất là đỉnh Phou Bia với 2.819 mét, đỉnh Phu Xai Lai Leng với 2.720 mét, và đỉnh Ngọc Linh với 2.598 mét so với mực nước biển. Dãy núi chỉ có ít đèo, trong đó đèo Mụ Giạ là một trong những đường đi chính trên tuyến AH131 nối vịnh cảng Vũng Áng, tỉnh Hà Tĩnh với Thà Khẹt, tỉnh Khăm Muộn; cũng như đèo Keo Nưa là một phần của đại lộ AH15 nối liền ngã ba Bãi Vọt, Hà Tĩnh với Thà Khẹt, Khăm Muộn.

Dãy núi Trường Sơn có hướng tây bắc - đông nam, nghiêng về phía nội địa của Việt Nam, là biên giới tự nhiên giữa Việt Nam, Lào và Campuchia. Toàn bộ Trường Sơn chia làm hai phần Trường Sơn Nam và Trường Sơn Bắc. Địa thế của núi Trường Sơn Bắc cao sừng sững, đỉnh núi cao chủ yếu từ 1.500 - 2.000 mét trở lên, trong đó Phu Xai Lai Leng là đỉnh núi cao nhất. Địa thế của núi Trường Sơn Nam thấp hơn, dần chuyển sang đồi và cao nguyên hình dạng sóng. Dốc phía tây của dãy núi khá dốc, tạo thành cao nguyên nằm bên trong nước Lào và Campuchia; dốc phía đông gần như thẳng đứng, ép sát vào bờ biển, có nhiều mũi đất dựng lên ra biển. Khoáng sản phong phú, rừng rậm và động vật hoang dã. Dãy núi Trường Sơn đã tạo nên khung xương của địa hình Việt Nam. Trong đó, dốc phía đông của dãy núi Trường Sơn từ sông Lam đến sông Vu Gia, địa thế cao vút, sát bên bờ biển, là một trong những bộ phận hẹp nhất của cả nước Việt Nam. Dốc phía tây thì địa thế bằng phẳng, có xu hướng nghiêng về thềm sông Mê Kông. Trong thời kỳ chiến tranh Việt Nam, con đường Hồ Chí Minh nổi tiếng đi sát bên dãy núi Trường Sơn, mở ra lối đi thông suốt giữa miền Trung và Nam của Việt Nam.

Địa chất địa mạo

Cấu trúc địa chất phức tạp, phía bắc chủ yếu là đá vôi, sa thạch, đá hoa cương và đá gơnai hình thành; phía nam có sự uốn lượn lộ ra đá aplit, và một số vùng bị dòng dung nham bazan che phủ, như cao nguyên Bolaven ở miền nam Lào, cao nguyên Kon Tum và cao nguyên Đà Lạt ở miền nam Việt Nam. Đi về phía nam, địa hình bắt đầu cong vẹo lên cao, và kết thúc tại đồng bằng Sài Gòn. Phía tây Nha Trang, đồi núi cao lên đến 2.300 mét trở lên.

Đặc điểm

Dãy Trường Sơn kéo dài từ nguồn sông Cả ở Lào gần biên giới Nghệ An xuống đến cực nam Trung Bộ. Nó bao gồm tất cả các dãy núi nhỏ hơn ở Bắc Trung Bộ và các khối núi, cao nguyên Nam Trung Bộ, xếp thành hình cánh cung lớn với mặt lồi hướng ra Biển Đông.

Trường Sơn được phân chia thành Trường Sơn Bắc và Trường Sơn Nam, ngăn cách bởi đèo Hải Vân và núi Bạch Mã.

Trường Sơn Bắc

Trường Sơn Bắc là một chuỗi dãy núi chạy song song theo hướng tây bắc - đông nam. Xuất phát từ khu vực đại Cổ sinh, nơi mà nay là Trường Sơn Bắc, từng là một địa hình giữa khối nâng Kon Tum và khối Đông Bắc. Các hoạt động uốn nếp Hercynia (250 - 400 triệu năm trước) đã tạo nên dãy núi Trường Sơn Bắc liền kề với khối Kontum. Qua hàng loạt giai đoạn xói mòn và sự phá hủy từ quá khứ, Trường Sơn Bắc hiện nay đã trở thành một dãy núi thấp với nhiều bề mặt đồng bằng.

Dãy núi Trường Sơn Bắc bắt đầu từ phía nam của sông Cả và kéo dài đến dãy núi Bạch Mã, với nhiều dãy núi chạy song song và hòa lẫn với nhau theo hướng tây bắc - đông nam. Ở phía nam hơn, dãy Trường Sơn Bắc tiếp cận với bờ biển, có nhiều dãy núi chạy thẳng vào biển như Hoành Sơn (giữa Hà Tĩnh và Quảng Bình), và Bạch Mã (giữa Thừa Thiên Huế và Quảng Nam). Sườn đông của dãy núi dốc, sườn tây thoai thoải.

Từ Vinh (Nghệ An) đến Đà Nẵng, chiều ngang của đồng bằng chỉ khoảng từ 40 km đến 60 km, điểm hẹp nhất là Đồng Hới (Quảng Bình) với khoảng cách chỉ khoảng 37 km. Độ cao trung bình của dãy Trường Sơn Bắc là khoảng 2.000 m, đôi khi có những đỉnh núi vượt quá 2.500 m. Những đỉnh núi cao nhất bao gồm: Phu/Pu Xai Lai Leng (biên giới Việt-Lào, Nghệ An) 2711 m, Phu/Pu Ma (Nghệ An) 2194 m, Phu/Pu Đen Đin (Nghệ An) 1540 m, Rào Cỏ (biên giới Việt-Lào, Hà Tĩnh) 2235 m, Động Ngài (Thừa Thiên Huế) 1774 m, Bạch Mã (ranh giới Thừa Thiên Huế và Đà Nẵng) 1444 m. Khối núi Kẻ Bàng ở tỉnh Quảng Bình cao đến 1178 m, có hang Phong Nha được công nhận là Di sản Văn hóa Thế giới. Những dãy núi con của Trường Sơn Bắc bao gồm: dãy Pu/Phu Lai Leng, dãy Giăng Màn, Bạch Mã.

Trường Sơn Bắc là điểm hội tụ của hai luồng thực vật di cư từ dãy Himalaya xuống và từ khu vực Malaysia. Vì thế, thảm thực vật ở đây rất đa dạng. Các loài động vật cũng đi theo hai luồng thực vật di cư này và gặp nhau tại Trường Sơn Bắc. Hẹp ở hai đầu.

Trường Sơn Nam

Trường Sơn Nam là một hệ thống dãy núi và khối núi, bao quanh phía đông của Tây Nguyên, kéo dài từ khối núi Ngọc Linh đến mũi Dinh. Các dãy núi và khối núi chính như Ngọc Linh, An Khê, Chư Đju, Tây Khánh Hòa, Chư Yang Sin. Sườn của các dãy núi và khối núi này dốc xuống các đồng bằng duyên hải từ Quảng Nam đến Nha Trang. Phần địa hình cao từ Kontum gọi là Khối nâng Kontum hoặc Tây Nguyên.

Các đỉnh núi cao trong dãy Trường Sơn Nam bao gồm: Ngọc Linh (2598 m) là đỉnh cao nhất của Nam Trường Sơn và hơn mười ngọn núi khác cao hơn 1200 m thuộc khối núi Ngọc Linh, Ngọc Krinh (2025 m), Kon Ka Kinh (1761 m), Vọng Phu (2051 m), Chư Yang Sin (2405 m), Bon Non (1692 m), Chư Braian (1865 m), M'non Lanlen (1623 m), M'non Pantar (1644 m), và nhiều đỉnh khác.

Với địa hình phức tạp, vùng Nam Trường Sơn có chế độ nhiệt độ, mưa, thủy văn, đất và lớp thực vật rất đa dạng. Dãy Trường Sơn Nam chạy dọc theo.

Trong văn học nghệ thuật

• Bài hát Trường Sơn Đông Trường Sơn Tây của Hoàng Hiệp
• Bài hát Sợi nhớ sợi thương của Phan Huỳnh Điểu
• Bài hát Tình ca của Phạm Duy (1953):

Đất nước tôi! Dãy Trường Sơn về chiều hoàng hôn

Đất miền Tây mong người dũng cảm, đất ơi!

• Bài hát Trên đỉnh Trường Sơn ta hát của Huy Du:

Trên đỉnh Trường Sơn ta hát giai điệu

Đất nước hài hòa mênh mông rừng xanh chiến lũy điệp trùng

Con đường Trường Sơn qua lòng nhân dân, sao vội vã?

Đoàn quân đi nối tiếp như dòng sông chảy dạt dào.

• Bài hát Gặp nhau trên đỉnh Trường Sơn của Hoàng Hà:

Muôn dặm Trường Sơn, chúng ta lại chia đường đi chiến Mỹ,

Đi giải phóng đất nước, đến chiến trường xa.

Mỗi bước ta đi, lòng càng nhớ đồng đội thân quen.

Những chiến sĩ yêu nước gặp nhau trên đỉnh Trường Sơn

• Bài hát Bước chân trên dải Trường Sơn của Vũ Trọng Hối:

Ta vượt lên trên những ngọn núi cao Trường Sơn

Đá mòn nhưng bước chân không mòn

• Bài hát Hát giữa rừng Trường Sơn của Quỳnh Hợp, theo thơ Nguyễn Anh Nông phổ biến.
• Trường ca Trường Sơn của Nguyễn Anh Nông (2009), NXB Văn học.
• Dự án Trường ca Trường Sơn của Phạm Duy, sau hai bản trường ca Con đường cái quan và Mẹ Việt Nam: Con đường cái quan dài, Mẹ Việt Nam sâu thẳm, còn Trường Sơn sẽ là đỉnh cao. Tôi hy vọng sẽ vượt qua được thử thách cuối cùng trong cuộc đời!. Sau những thành công của hai trường ca trước, dự án trường ca Trường Sơn đã thu hút sự chờ đợi từ nhiều người. Tuy nhiên, do biến cố năm 1975, dự án này không thể thực hiện trong đời của ông.

• Con đường Trường Sơn

Chú thích

• Lê Bá Thảo (2009). Thiên nhiên của Việt Nam (phiên bản 6). Hà Nội: Nhà xuất bản Giáo dục.
• Lê Bá Thảo (2001). Việt Nam - Địa lý và Lãnh thổ. Hà Nội: Nhà xuất bản Thế giới.