Đê

Đê hay còn được gọi là đê điều, là một đoạn đê nhân tạo hoặc tự nhiên kéo dài dọc theo bờ sông hoặc bờ biển, được sử dụng để ngăn nước ngập một khu vực cụ thể.

Lịch sử

Người dân của văn minh thung lũng sông Indus đã xây dựng những con đê đầu tiên trên thế giới khoảng vào thiên niên kỷ 1 TCN. Đây cũng là thời điểm mà xưởng đóng tàu tại Lothal bắt đầu hoạt động. Việc sử dụng đê đã được biết đến từ lúc đó.

Đê nhân tạo

Vai trò chính của đê nhân tạo là ngăn chặn lụt, song chúng cũng có thể làm hẹp dòng chảy và làm tăng cao mực nước. Đê thường được tìm thấy dọc theo bờ biển, nơi mà cồn cát không đủ mạnh hoặc dọc theo sông, hồ và các vùng đất lấn biển để bảo vệ bờ đất nội địa khi có triều cường. Hơn nữa, đê được xây dựng với mục đích cụ thể để ngăn chặn nước ngập vào các khu dân cư.

Đê nhân tạo có thể là loại vĩnh cửu hoặc tạm thời được xây dựng để chống lũ trong trường hợp khẩn cấp. Trong các tình huống khẩn cấp, các đoạn đê tạm thời thường được xây lên trên đỉnh của đê hiện có.

Đê tại Việt Nam

Ở Việt Nam, việc xây dựng các đê là phổ biến nhất dọc hai bờ sông Hồng, sông Mã, sông Lam,... ở miền Bắc. Ngoài các đê chính, người dân cũng thường xây thêm những con đê phụ gọi là đê quai hoặc đê con trạch, nhằm giảm thiểu thiệt hại khi đê chính bị vỡ, đồng thời bảo vệ ruộng vườn xa sông khỏi ngập lụt.

Việc chăm sóc các đê từ lâu đã trở thành một việc rất quan trọng. Các triều đại trước đây đã có cả quan hộ đê để chỉ huy nhân dân khi đê đứng nguy cơ bị ngập lụt. Ở miền Bắc, vào mùa lũ khi nước sông dâng cao, thời điểm này được gọi là mùa nước mã vì cũng gần với lễ Vu Lan, khi người dân thường đốt vàng mã nhân ngày xá tội vong nhân.

Đê tự nhiên

Đê tự nhiên là loại đê được hình thành do sự tích lũy của các phù sa trong sông khi dòng nước tràn qua bờ sông trong mùa lũ. Khi nước tràn qua bờ, tốc độ dòng nước giảm dần, khiến các vật liệu trong nước lắng xuống dần và hình thành lớp phù sa cao hơn bề mặt đồng lúa (vùng đất phẳng bị ngập lụt).

Trường hợp không có lũ, các phù sa có thể lắng dần trong kênh dẫn và làm cho bề mặt kênh dẫn cao lên. Sự tương tác này không chỉ làm cao bề mặt của đê mà thậm chí còn làm cao độ sâu của sông. Các đê thiên nhiên đặc biệt được ghi nhận dọc theo sông Hoàng Hà, Trung Quốc, gần biển nơi mà các tàu thuyền đi qua ở độ cao mặt nước cao hơn bề mặt đồng bằng. Đê thiên nhiên là đặc điểm phổ biến của các dòng sông uốn khúc trên toàn cầu.