Đến bây giờ, nhiều người vẫn chưa hiểu tại sao một số cơn bão lại mang tên tiếng Việt như bão Trà Mi?

Vào tháng 8 vừa qua, bão Sơn Tinh đã vượt qua bão Ngộ Không trên vùng biển Nhật Bản.

Như chúng ta đã biết, trên vùng biển Philippines hiện đang có một cơn bão mang tên Trà Mi. Dự báo, nó sẽ di chuyển vào Biển Đông và bắt đầu ảnh hưởng đến nước ta từ ngày mai 24/10 cho đến khoảng 28/10, sau khi bão có khả năng đổ bộ vào miền Trung.

Từ giờ đến cuối tháng, chúng ta sẽ liên tục nhận được cập nhật về tình hình bão Trà Mi trên các phương tiện truyền thông. Tuy nhiên, có một điều khó hiểu: tên quốc tế của cơn bão này là "Trami", nhưng tại Việt Nam, nó lại được gọi chính thức là Cơn bão số 6.

Điều này khiến nhiều người thắc mắc: Trami có thực sự là Trà Mi trong tiếng Việt không, hay chỉ là phiên âm? Và nếu bão Trà Mi thực sự là tiếng Việt, tại sao nó lại mang cái tên đó? Cuối cùng, ai đã đặt tên cho cơn bão là Trà Mi?

Hãy cùng khám phá điều này:

Vì sao các cơn bão lại được đặt tên?

Trên thực tế, việc đặt tên cho bão không phải là điều gì mới mẻ. Từ thế kỷ 16, các nhà khí tượng học phương Tây đã bắt đầu sử dụng tên của các vị thần, thánh hay tọa độ địa lý nơi bão hình thành để đặt tên cho chúng.

Mục đích của việc này là để các nhà khí tượng có thể giao tiếp thông tin một cách thống nhất khi theo dõi một cơn bão. Đồng thời, việc đặt tên cũng giúp việc cảnh báo và truyền đạt thông tin đến người dân trở nên dễ dàng hơn.

Tên bão rất quan trọng khi nhiều cơn bão xuất hiện trong cùng một khu vực. Các nhà khí tượng và người dân cần phân biệt rõ các cơn bão, cường độ và hướng di chuyển của chúng để biết cơn bão nào sẽ ảnh hưởng đến khu vực của mình.

Đã từng có nhiều hệ thống đặt tên bão phức tạp

Như đã đề cập, sáng kiến đặt tên cho bão bắt nguồn từ các nhà khí tượng trong thế kỷ 16. Tuy nhiên, ở mỗi khu vực, bão lại được đặt theo những hệ thống tên khác nhau. Có nơi lấy tên thánh Công giáo như bão Santa Ana, có nơi dựa vào tọa độ để ký hiệu, và cũng có nơi đơn giản gọi bão bằng một con số.

Đến năm 1953, các nhà khí tượng học thuộc Cơ quan Quản lý Khí quyển và Đại dương Quốc gia Hoa Kỳ (NOAA) nhận thấy rằng các cơn bão cần được đặt tên đơn giản, quen thuộc và dễ nhớ hơn để người dân có thể dễ dàng tiếp cận. Do đó, họ đã quyết định sử dụng tên phụ nữ cho từng cơn bão.

Tuy nhiên, phong trào nữ quyền phát triển ở phương Tây vào thập niên 1970 đã phản đối hệ thống đặt tên này. Họ cho rằng việc gắn các cơn bão với tên phụ nữ như thể những cái tên này chỉ mang đến sự tàn phá. Điều này đã khiến NOAA phải bổ sung các tên nam giới vào danh sách từ năm 1978.

Cũng trong thời gian này, Tổ chức Khí tượng Thế giới (WMO) quyết định thành lập một ủy ban bão, sẽ tổ chức họp hàng năm để lập danh sách tên cho từng cơn bão ở các khu vực trên toàn cầu.

Ủy ban này bao gồm các thành viên đến từ nhiều quốc gia, đề xuất các tên bão cho WMO xem xét. Tuy nhiên, vào thời điểm đó, hầu hết các thành viên của WMO đều đến từ các nước phương Tây. Vì vậy, các cơn bão ở các khu vực khác như Châu Á thường có những cái tên phương Tây mà người dân địa phương cảm thấy lạ lẫm.

Phải đến năm 1997, trong phiên họp thứ 30 của Ủy ban Bão WMO, với sự tham gia của các quốc gia Châu Á, họ mới đề xuất rằng các cơn bão đổ bộ vào khu vực của mình nên được đặt tên thuần Á thay vì mượn từ các tên phương Tây.

Từ đó, hệ thống tên bão mà chúng ta sử dụng ngày nay mới được hình thành.

Vậy cách đặt tên cho bão hiện nay ra sao?

Để đặt tên cho các cơn bão ở khu vực Tây Bắc Thái Bình Dương, ảnh hưởng đến các nước Châu Á, trong đó có Việt Nam, Tổ chức Khí tượng Thế giới đã kêu gọi các ủy viên từ những quốc gia thường xuyên hứng chịu bão gửi danh sách tên mà họ mong muốn đề xuất.

WMO đã tổ chức họp để lựa chọn những cái tên ngắn gọn, dễ phát âm và có ý nghĩa phù hợp trong các ngôn ngữ khác nhau để tạo thành bảng tên bão. Từ đó, các cơn bão xuất hiện trong khu vực sẽ được đặt tên theo thứ tự trong bảng này.

Điều này đảm bảo rằng tất cả các quốc gia trong khu vực đều có cơ hội tham gia vào việc đặt tên bão và các cơn bão sẽ mang tên phù hợp với ngôn ngữ của họ:

Ví dụ, ủy viên của Việt Nam tại WMO đã đề xuất 20 tên tiếng Việt, trong đó có 10 tên đã được WMO chấp thuận, bao gồm: Son-Tinh (Sơn Tinh), Co-may (Cỏ may), Bavi (Ba Vì), Luc-binh (Lục bình), Sonca (Sơn ca), Trami (Trà Mi), Halong (Hạ Long), Bang-lang (Bằng lăng), Songda (Sông Đà), Saola (Sao la).

Tại sao thỉnh thoảng chúng ta mới nghe thấy tên bão Việt Nam?

Điều này là do danh sách của WMO hiện có 140 cái tên được sử dụng luân phiên cho tất cả các cơn bão ở khu vực Tây Bắc Thái Bình Dương. Vì vậy, không nhất thiết một cơn bão mang tên nước nào sẽ đổ bộ vào đúng nước đó.

Chẳng hạn, bão Yagi (tên được Nhật Bản đề xuất) hồi tháng trước đã đổ bộ vào Việt Nam. Ngược lại, bão Sơn Tinh lại xuất hiện trên vùng biển Nhật Bản vào tháng 8. Cùng thời điểm đó, vùng biển này cũng có sự xuất hiện của bão Ngộ Không (Wukong, tên được đề xuất bởi Trung Quốc).

Điều thú vị là bão Sơn Tinh đã vượt qua bão Ngộ Không, một cơn bão yếu hơn, vốn chỉ là một áp thấp nhiệt đới trên vùng biển Nhật Bản.

Dựa theo danh sách tên luân phiên của WMO, thỉnh thoảng chúng ta mới thấy một cơn bão mang tên quốc tế tiếng Việt ảnh hưởng đến chính Việt Nam. Ví dụ như bão Sao la (2023), bão Sơn ca (2022), bão Côn Sơn (2021), bão Vàm cỏ (2020)…

Tên bão có thể được lặp lại và thay đổi

Mỗi năm, khu vực Tây Bắc Thái Bình Dương có từ 20 đến 23 cơn bão xuất hiện, trong khi danh sách tên bão của WMO cho khu vực này chỉ có 140 cái tên. Điều này có nghĩa là trung bình sau mỗi 6 năm, tên của bão sẽ phải được lặp lại.

Chẳng hạn, bão Trà Mi dự kiến sẽ đổ bộ vào nước ta năm 2024, nhưng năm 2018, cơn bão Trà Mi đã ảnh hưởng đến Đài Loan (Trung Quốc). Trước đó 5 năm, một cơn bão Trà Mi khác đã quét qua Philippines trước khi đổ bộ vào Trung Quốc năm 2013. Vào năm 2006 cũng có bão Trà Mi, nhưng nó chỉ hình thành rồi tan biến trên biển.

Một điểm đặc biệt về danh sách tên bão là nó có thể thay đổi. Hàng năm, các ủy viên của WMO sẽ họp để cập nhật bảng tên bão. Thông thường, một quốc gia có thể đề xuất rút một tên bão nếu cơn bão đó gây thiệt hại nặng nề và gợi lại ký ức đau thương cho người dân.

Ví dụ, Hàn Quốc từng đề nghị loại bỏ tên bão Saomai do Việt Nam đề xuất ra khỏi danh sách tên bão của WMO vì cơn bão này đã đổ bộ Hàn Quốc và gây ra thiệt hại nghiêm trọng. Việt Nam cũng đã đề nghị bỏ tên bão Chanchu do Hàn Quốc đặt vì cơn bão này đã gây hậu quả nghiêm trọng cho Việt Nam.

Đó là lý do mà tên bão Sao Mai không còn được sử dụng nữa. Trong năm tới, Việt Nam cũng có thể đề nghị WMO rút tên bão Yagi do Nhật Bản đề xuất, vì hậu quả nặng nề mà nó đã gây ra cho Việt Nam. Do đó, rất có thể bão Yagi năm 2024 sẽ là cơn bão cuối cùng mang tên này.