Buzz
Đèn dầu, còn được gọi là đèn Hoa Kỳ, là loại đèn phát sáng nhờ ngọn lửa từ dầu hỏa. Chiếc đèn dầu đầu tiên được mô tả bởi al-Razi (Rhazes) ở Baghdad vào thế kỉ 9 trong tác phẩm Kitab al-Asrar (Sách về các bí mật), với tên gọi 'naffatah'. Đèn dầu hiện đại được phát minh bởi nhà sáng chế người Ba Lan Ignacy Łukasiewicz vào năm 1853.
Chức năng
Đèn bao gồm một bầu chứa dầu, được làm từ thủy tinh hoặc gốm, trong khi bầu đèn bão thường bằng kim loại. Có một sợi bấc bằng sợi bông, phần dưới nhúng trong dầu để hút dầu lên phía trên, phần trên nhô ra khỏi bầu đèn và có thể điều chỉnh độ dài bằng một núm vặn.
Khi đốt phần bấc nhô ra, dầu trong bấc sẽ bốc cháy và tạo thành ngọn lửa vàng. Hiện tượng mao dẫn trong bấc sẽ kéo thêm dầu từ bầu chứa lên để duy trì ngọn lửa. Kích thước ngọn lửa có thể được điều chỉnh bằng cách thay đổi chiều dài của phần bấc nhô ra. Núm vặn bấc kết hợp với trục sẽ xoay bánh răng kim loại gắn vào bấc, kéo bấc lên hoặc xuống tùy theo cách vặn núm. Nếu bấc được vặn lên quá cao, ngọn lửa có thể phát sinh khói do muội carbon không cháy hết.
Ngọn lửa của đèn được bảo vệ bởi một lớp thủy tinh thông phong. Mục đích là tránh gió làm tắt lửa, phòng ngừa cháy nổ, và tăng cường luồng không khí cung cấp cho ngọn lửa nhờ hiệu ứng nhiệt. Luồng gió này cung cấp ôxi cho ngọn lửa, giúp nó cháy sáng hơn so với khi không có lớp thông phong. Đèn dầu có thể phát ra mùi nếu lửa không cháy đều, thường do sử dụng dầu không phù hợp hoặc dầu bị nhiễm bẩn.
Cách sử dụng
Trước khi có sự phổ biến của thiết bị chiếu sáng bằng điện, đèn dầu đã được sử dụng rộng rãi trên toàn thế giới. Hiện tại, ngoài các mục đích trang trí, chiếu sáng khẩn cấp, hoặc ở những khu vực xa xôi không có điện, đèn dầu ít khi được sử dụng ở các quốc gia có mạng lưới điện và khí đốt phát triển.
Việt Nam
Đèn dầu bắt đầu xuất hiện ở Việt Nam vào cuối thế kỉ 19 và đầu thế kỉ 20. Công ty Shell, một tên tuổi lớn trong ngành dầu hỏa của Anh, đã chọn Việt Nam làm thị trường chính. Vào thời điểm đó, người Việt chủ yếu dùng đĩa đèn dầu sở hoặc nến để chiếu sáng, ít quen với việc sử dụng dầu hỏa. Để quảng bá, bên cạnh việc giảm giá, Shell đã đưa ra một chiến lược táo bạo: 'Bất kỳ ai mua dầu hỏa của chúng tôi (ít nhất từ nửa lít trở lên) sẽ nhận được một chiếc đèn miễn phí, có khắc tên của hãng trên bầu đèn.' Loại đèn này có nguồn gốc từ Mỹ và được gọi là đèn Hoa Kỳ, dần dần thay thế đĩa đèn dầu sở và nến.
Ngày nay, trừ những vùng sâu vùng xa chưa có điện lưới quốc gia, đèn dầu không còn phổ biến như trước đây ở Việt Nam. Tuy vậy, đèn dầu vẫn được sử dụng trên bàn thờ trong các gia đình và đình chùa để 'giữ lửa' và thắp hương trong các dịp lễ cúng hay giỗ chạp. Đèn dầu cổ đã trở thành một món đồ sưu tập cho những người yêu thích cổ vật.
Ghi chú
- Đèn măng-sông
Liên kết tham khảo
- VietNamNet, Khám phá bộ sưu tập đèn dầu cổ, (bài viết với nhiều hình ảnh đẹp về đèn dầu)
