Đền Thắng Tam

Đền Thắng Tam (chữ Nôm: 亭神胜三) là một di tích lịch sử và văn hóa quốc gia nằm ở thành phố Vũng Tàu, tỉnh Bà Rịa-Vũng Tàu. Ban đầu là đình của làng Thắng Tam trên bán đảo Vũng Tàu, khuôn viên hiện tại bao gồm ba đền thờ: Đền Thắng Tam, Lăng Ông Nam Hải và Miếu Bà Ngũ Hành. Tên gọi 'Đền Thắng Tam' hiện được dùng để chỉ toàn bộ khu di tích này.

Đây là một trong ba ngôi đình cổ còn lại trên bán đảo Vũng Tàu, và cũng là ngôi đình được bảo tồn nguyên vẹn nhất trong khu vực.

Đền Thắng Tam là nơi diễn ra các hoạt động tín ngưỡng của cộng đồng cư dân làng Thắng Tam xưa, đồng thời là điểm đến tâm linh quan trọng cho ngư dân và du khách, nơi mọi người đến để cầu nguyện cho may mắn, bình an và công việc thuận lợi.

Di tích tọa lạc tại số 77A, đường Hoàng Hoa Thám, phường Thắng Tam, thành phố Vũng Tàu, tỉnh Bà Rịa-Vũng Tàu.

Lịch sử

Sau khi đánh bại quân Tây Sơn, thống nhất Đại Việt và khôi phục triều Nguyễn, hoàng đế Gia Long đã cử ba đội thủy quân đến Vũng Tàu để xây dựng các đồn lũy nhằm chống lại cướp biển và bảo vệ cửa biển. Đến năm 1822, khi tình trạng cướp biển đã được kiểm soát, vua Minh Mạng cho giải ngũ ba lớp lính và tặng họ phần thưởng là vùng đất mà họ đã bảo vệ. Các đội trưởng đã tiến hành khai phá và lập nên ba làng với tên gọi Thắng Nhất, Thắng Nhì, và Thắng Tam.

Phạm Văn Dinh được giao quản lý làng Thắng Nhất, Lê Văn Lộc quản lý làng Thắng Nhì, và Ngô Văn Huyền phụ trách làng Thắng Tam.

Đền Thắng Tam bắt đầu được xây dựng vào năm Canh Thìn (1820) dưới triều đại vua Minh Mạng. Ban đầu, đền được làm từ tre và lá, nhưng đến năm 1835, dân làng đã quyên góp để tu sửa và lợp mái ngói cho đền. Đến năm 1965, đền được trùng tu, xây dựng kiên cố và giữ nguyên cấu trúc kiến trúc như hiện nay.

Kết cấu

Cổng tam quan

Cổng tam quan (nghi môn) được lợp mái ngói với thiết kế âm dương. Trên đỉnh cổng, có bốn phù điêu trang trí mô tả 'rồng chầu, hổ phục, bát tiên quá hải, lý ngư hóa long'.

Đình Thắng Tam

Đình Thắng Tam là ngôi đình chính của làng, nằm giữa khuôn viên đình và được xây dựng theo phong cách kiến trúc đình làng Nam Bộ. Trong đình bao gồm các phần sau:

Ngôi tiền hiền được lợp mái theo kiểu âm dương, với họa tiết Lưỡng long chầu nguyệt trang trí nổi bật trên mái. Các cột trong ngôi nhà đều được chạm khắc hình rồng tinh xảo. Bàn thờ được trang trí công phu với lớp sơn son thiếp vàng.

Tại đây thờ phụng các vị tiền bối đã có công xây dựng và bảo trì đình, cũng như các anh hùng, liệt sĩ và con em thành phố Vũng Tàu đã hy sinh tại Thắng Tam. Nội thất của ngôi tiền hiền bao gồm 4 bàn thờ: Thổ Công, Tiền Hiền, Hậu Hiền và Tiền Vãng - Hậu Vãng.

Khu vực này được trang trí với nhiều ngôi thờ và 13 đạo sắc phong thần.

Khu vực này có cấu trúc giống như Ngôi tiền hiền, với 10 bàn thờ được sắp xếp, bao gồm: Thần Nông, Thiên Y A Na, Ngũ Đức, Thánh Phi, Hậu Hiền, Hội Đồng, Phụ Án - Cao Các, Thiên Sư, Ngũ Thơ và Ngũ Tự - Tiền Hiền.

Đây là nơi tổ chức các nghi lễ xây chầu, biểu diễn hát bội và hát tuồng trong các dịp cúng đình thần, lăng ông, và miễu bà.

Nhà hội là địa điểm để Ban Tế tự, các hội viên đình, hương chức và Ban quản lý khu di tích tổ chức các hoạt động, hội họp. Đây cũng là nơi tiếp đón quan chức làng và tổ chức các sự kiện lễ hội định kỳ của đình.

Lăng Ông Nam Hải

Nằm ở phía bên phải Đình chính, Lăng Ông Nam Hải (chữ Hán: 南海翁陵) được xây dựng vào năm Giáp Thân (1824). Đây là nơi thờ cá ông, tức Nam Hải Cự Tộc Ngọc Lân Chi Thần. Vua Thiệu Trị và vua Tự Đức đã cấp 3 sắc thần cho miếu vào các năm 1845, 1846 và 1850. Trong chánh điện, trưng bày bộ xương (ngọc cốt) của cá voi dài 18 mét. Theo tài liệu địa phương, cá voi này đã chết vào năm Tân Mão (1831) tại Bãi Sau Vũng Tàu.

Miễu bà Ngũ Hành

Miễu bà Ngũ Hành (chữ Hán: 五行婆廟) nằm ở bên trái Đình Thắng Tam, được xây dựng vào năm Nhâm Thìn (1832). Miễu thờ các bà nữ thần đại diện cho các yếu tố Kim, Mộc, Thủy, Hỏa, Thổ cùng hai vị hộ quốc Thiên Y A Na và Thủy Long Thần Nữ. Vua Thiệu Trị và vua Tự Đức đã cấp 6 sắc phong 'Thượng Đẳng Thần' cho miễu vào các năm 1845, 1846 và 1850.

Với những giá trị văn hóa độc đáo, nghệ thuật – kiến trúc nổi bật, cùng với những dấu ấn phong tục tập quán và tín ngưỡng tâm linh đặc trưng, vào năm Tân Mùi – 1991, Khu di tích Đình thần Thắng Tam đã được Bộ Văn hóa – Thông tin (hiện nay là Bộ Văn hóa Thể thao và Du lịch) công nhận và xếp hạng là Di tích Lịch sử – Văn hóa quốc gia.

Ban quản lý khu di tích Đình thần Thắng Tam cũng phụ trách Miếu Hòn Bà, tọa lạc trên Hòn Bà gần Bãi Sau và mũi Nghinh Phong.

Nét đặc biệt

13 đạo sắc phong

Khu di tích lịch sử văn hóa Đình thần Thắng Tam tại TP. Vũng Tàu lưu giữ 13 sắc phong của các triều vua nhà Nguyễn. Trong số đó,

• 3 sắc phong dành cho 4 vị thần Đại Càn Quốc Gia Nam Hải,
• 3 đạo sắc phong cho Nam Hải Cự Tộc Ngọc Lân (cá Ông) vào các năm Thiệu Trị năm thứ 5 (1845) và Tự Đức năm thứ 3 (1850), với lời phong tặng: 'Thần Từ tế Nam Hải Cự Tộc Ngọc Lân đã nhiều lần hiện linh ứng giúp nước cứu dân'.
• 3 sắc phong dành cho Thiên Y A Na với tên gọi đầy đủ: 'Sắc phong cho thần Thiên Y A NA Diễn ngọc phi tặng thêm là thần Hẳng huệ Phổ tế Linh cảm Diệu thông Mặc tướng thượng đẳng thần, thần giúp nước cứu dân, từng nhiều lần hiển linh ứng', được ban vào các năm Thiệu Trị năm thứ 5 (1845) và Tự Đức năm thứ 3 (1850).
• 2 sắc phong dành cho Thủy Long Thần Nữ với tên gọi như sau: 'Sắc phong cho Thủy Long thần nữ, nguyên tặng Chiêu ứng Mục uyên Hoằng bắc thượng đẳng thần, giúp nước cứu dân, từng nhiều lần hiển linh ứng', được ban vào các năm Thiệu Trị năm thứ 5 (1845) và Tự Đức năm thứ 3 (1850).
• 1 sắc phong dành cho Thần Thành Hoàng Bổn Cảnh.

Lễ hội

Đình thần Thắng Tam tổ chức 3 lễ hội hàng năm:

• Lễ Cầu An: tổ chức vào các ngày 17, 18, 19 tháng 2 Âm lịch hàng năm.
• Lễ hội Nghinh Ông: được tổ chức vào các ngày 16, 17, 18 tháng 8 Âm lịch.
• Lễ hội Miễu Bà: diễn ra vào các ngày 16, 17, 18 tháng 10 Âm lịch.

Chú thích