Đền thờ Gia Long

Đền thờ Gia Long hay Thiên Thọ Lăng (天授陵), là nơi an táng của vị hoàng đế Gia Long (1762–1820), người sáng lập triều đại Nguyễn. Đền thờ Gia Long thực tế là một khu di tích bao gồm nhiều nơi an táng trong khu vực hoàng cung, hiện nay nằm ở xã Hương Thọ, thành phố Huế.

Lịch sử việc xây dựng

Việc xây dựng Lăng bắt đầu từ năm 1814 và kéo dài cho đến năm 1820 mới hoàn tất. Khu lăng này bao gồm 42 đồi, núi lớn nhỏ, trong đó có Đại Thiên Thọ là ngọn núi cao nhất được chọn làm nơi lăng và cũng là tên gọi của toàn khu vực này. Con đường từ bờ sông Hương vào lăng được trang trí hai bên là cây thông và sầu đông cao vút, xanh um, tạo ra không gian mát mẻ, yên bình. Hai cột trụ uy nghiêm nằm ở ngoài cùng để đánh dấu lãnh thổ của khu vực lăng.

Với chu vi lên đến 11.234,40 m; Thiên Thọ Lăng bao gồm các lăng sau đây:

• Lăng Quang Hưng của hoàng hậu Thái Tông Hiếu Triết, vợ thứ hai của Chúa Hiền Nguyễn Phúc Tần (1620-1687).
• Lăng Vĩnh Mậu của hoàng hậu Anh Tông Hiếu Nghĩa, vợ của Chúa Nghĩa Nguyễn Phúc Trăn (1650-1725).
• Lăng Trường Phong của Chúa Nguyễn Phúc Chú (1697-1738).
• Lăng Thoại Thánh của hoàng hậu Hưng Tổ Hiếu Khương (1738-1811), vợ thứ hai của Nguyễn Phúc Côn (Luân) và là mẹ của vua Gia Long.
• Lăng Hoàng Cô của công chúa Thái Trưởng Long Thành, chị ruột của vua Gia Long.
• Lăng Thiên Thọ của vua Gia Long và vợ ông.
• Lăng Thiên Thọ Hữu của hoàng hậu Thuận Thiên Cao, vợ thứ hai của vua Gia Long và là mẹ của vua Minh Mạng.

Khu lăng này bao gồm 42 đồi núi với tên gọi riêng, trong đó Đại Thiên Thọ là ngọn cao nhất. Lăng tẩm của vua nằm trên một đồi bằng phẳng rộng lớn, với Đại Thiên Thọ ở phía trước và 7 ngọn núi ở phía sau. Hai bên là 14 ngọn núi tượng trưng cho thanh long và hữu bạch hổ. Khu lăng được chia thành 3 khu vực chính.

Phần trung tâm là khu lăng mộ của vua và bà Thừa Thiên Cao Hoàng hậu, với sân chầu và Bửu Thành ở đỉnh đồi.

Đây là mô tả chi tiết về lăng mộ.

Khu lăng Gia Long là một bức tranh tuyệt đẹp kết hợp giữa thiên nhiên và kiến trúc. Đây là nơi yên nghỉ của vị vua đầu tiên của nhà Nguyễn, một không gian tĩnh lặng và thơ mộng.

Lăng Thiên Thọ

Khu Lăng Tẩm

Lăng tẩm của vua nằm trên một đồi bằng phẳng rộng lớn. Trước là Đại Thiên Thọ, sau là 7 ngọn núi làm hậu chẩm. Hai bên trái và phải mỗi bên có 14 ngọn núi tượng trưng cho Tả Thanh Long và Hữu Bạch Hổ. Khu lăng được chia thành 3 khu vực chính.

• Khu Lăng Mộ

Phần trung tâm của khu là nơi an táng của vua và hoàng hậu Thừa Thiên Cao. Bước ra khỏi sân chầu với hàng tượng đá uy nghiêm và bảy cấp sân tế của Bửu Thành nằm trên đỉnh đồi. Bên trong Bửu Thành, hai mộ đá dạng thạch thất, song táng theo quan niệm 'Càn Khôn hiệp đức' - một hình ảnh tuyệt đẹp về hạnh phúc và thủy chung.

Bên phải khu lăng là khu vực tẩm điện với điện Minh Thành là trung tâm. Điện Minh Thành được dùng để thờ phụng Hoàng đế và Hoàng hậu thứ nhất. Minh Thành có nghĩa là 'sự hoàn thiện rực rỡ'. Cũng có một giải thích khác là 'hoàn thành vào ngày mai', vì người ta cho rằng: 'Mặt của điện này chưa được sơn vàng hoặc chạm khắc rực rỡ' (theo L. Cadière). Bên trong điện Minh Thành, trước kia có nhiều vật dụng liên quan đến cuộc đời chinh chiến của vua Gia Long như cân đai, mũ, yên ngựa.

• Khu Bi Đình

Bên trái khu lăng là Bi Đình, hiện nay chỉ còn một tấm bia lớn ghi bài văn 'Thánh đức thần công' của vua Minh Mạng ca ngợi cha vua, được chạm khắc tinh xảo và sắc sảo.

Khu lăng xung quanh

Dọc theo những lối đi qua rừng cây và cỏ hoang, du khách đi dưới bóng mát của những cây thông tươi mát để đến thăm các lăng phụ lân cận. Đáng chú ý nhất là lăng Thiên Thọ Hữu của hoàng hậu Thuận Thiên Cao, nằm trong một vị trí u tịch sâu sắc. Điện Gia Thành ở đây cũng là một công trình kiến trúc được xây dựng theo mô thức của điện Minh Thành, dành để thờ người phụ nữ đã sinh ra vị vua tài hoa nhất của triều Nguyễn, đó là vua Minh Mạng.

• Lăng Thiên Thọ Hữu

Lăng Thiên Thọ Hữu được đặt tên như vậy vì nó nằm bên phải lăng Thiên Thọ, cách nhau khoảng 100 mét. Lăng này có hai khu vực kiến trúc: khu vực lăng mộ và khu vực tẩm điện, nằm cách nhau khoảng 50 mét theo chiều ngang, bên bờ Bắc của phần cuối hồ Dài.

Cả hai khu vực này đều nằm trên dãy núi được gọi là Thuận Sơn, tuy nhiên hướng của hai khu vực kiến trúc lại khác nhau. Khu vực lăng mộ hướng về phía Nam nhưng nghiêng nhẹ về phía Tây. Phía trước là núi Rệ cao khoảng 618m. Phía sau là núi Ngọc Đường cao khoảng 231m. Đường lối dẫn vào mộ là một mặt hồ hình bán nguyệt được tách biệt và uốn nắn từ hồ Dài. Mộ được bao quanh bởi hai vòng tường hình chữ nhật khá lớn, xây bằng đá Thanh. Phía trước mộ có hương án và bình phong đều làm từ đá Thanh. Bình phong sau mộ làm từ gạch vôi, có mái giả và trang trí trước bằng hình ảnh bát bửu nổi. Hai lá sách ở hai bên bình phong này có hình đầu rồng ngậm chữ “Thọ”. Trước cửa mộ là 4 tầng sân với hệ thống bậc cấp và thành bậc chạm nổi hình rồng phụng. Bên kia bờ hồ là hai cột cao khoảng 12 mét, đỉnh cột có hình đèn lồng. Sau lưng khu lăng mộ là một ngọn đồi theo hướng Nam Bắc giữ vai trò “hậu chẩm” bảo vệ phía sau.

Khu vực điện thờ của lăng Thiên Thọ Hữu nằm trên một ngọn đồi cao, có núi Ngọc Đường làm tiền án. Công trình chính ở khu vực này là điện Gia Thành, được bao bọc bởi vòng thành hình chữ nhật cao làm bằng gạch. Mặt trước có cửa tam quan hai tầng, trước cửa là hệ thống bậc cấp bằng đá với các thành bậc cũng làm từ đá Thanh, có hình rồng chạm. Các tầng sân nối liền với nhau, chạy dọc xuống gần bờ hồ.

Quá trình xây dựng Lăng

Vì sâu sắc với công trình xây dựng 'ngôi nhà vĩnh cửu' của mình, Gia Long từng gặp nguy hiểm và gần như thiệt mạng tại công trường. Một trận gió làm đổ ngôi nhà mà vua đang ở, vua Gia Long dù đã ẩn trong một hố nhưng vẫn bị thương ở trán, mí mắt và dập chân bởi thanh xà rơi xuống. Hai hoàng tử Tấn và Phổ bị thương nặng, nhiều công nhân khác cũng chết. Gia Long không trách móc các quan lại thi công mà ngược lại đã cấp thuốc men cho họ, cũng như cấp 500 quan tiền và 500 tiêu chuẩn gạo cho dân làng Định Môn, gần nơi xây dựng lăng.

Đường tham quan

Khi ghé thăm lăng Gia Long, du khách có thể lựa chọn hai tuyến đường: đường thủy và đường bộ.

• Đường thủy đi

Từ sông Hương chừng 18 km sẽ đến Lăng.

• Đường đi bộ

Đi đường bộ khoảng 16 km rồi qua bến đò Kim Ngọc, đi thêm vài cây số qua đường rừng sẽ đến hai Trụ biểu uy nghi nằm bên ngoài. Trước đây, đó là những cột báo hiệu, nhắc nhở mọi người phải cẩn thận khi đi qua khu vực này và lăng Gia Long có tới 85 cột như vậy. Năm 1859 chỉ còn 42 cột và hiện nay du khách chỉ thấy 2 cột. Và du khách rút ra được một điều: những lăng có vé bán thì được trùng tu bảo vệ, còn những lăng không có vé thì tàn phá nặng nề, không ai chăm sóc, không ai quan tâm. Ngày nay, chỉ còn rừng thông xanh làm đường biên cho khu lăng, không có la thành xung quanh. Đây cũng là nguyên nhân dẫn đến tình trạng suy tàn của di tích này.

Thời gian tham quan

Theo L. Cadière gợi ý từ hơn 60 năm trước, du khách nên đến viếng lăng Gia Long vào buổi chiều. Đó là lúc có thể ngắm cảnh hoàng hôn từ phía bên kia các hồ nước. Sự kết hợp giữa hồ nước và cảnh sắc xung quanh, rừng thông sẽ mang đến cho du khách một cảm giác khó tả. Đúng lúc đó, du khách mới cảm nhận hết sự hùng vĩ và kỳ vĩ của khu lăng này. Phong cảnh tươi đẹp hòa quyện với sự trang nghiêm của những đồi núi xa xa. Sự yên tĩnh và lặng lẽ của cái chết hòa cùng sự sống động, vẻ đẹp tuyệt mỹ của thiên nhiên xung quanh. Vua đầu tiên của nhà Nguyễn nằm yên nghỉ trong cảnh tĩnh lặng. Cảm giác buồn của cảnh, sự kinh hãi của sự chết và sự tàn phá, sự suy tàn cùng với sự lãnh đạm của du khách đối với di tích làm cho nơi này thêm bí ẩn.

Giá trị của nó

Lăng Gia Long là một bức tranh tuyệt vời về sự hòa quyện giữa thiên nhiên và kiến trúc, với thiên nhiên là yếu tố chủ đạo tạo nên vẻ hùng vĩ của cảnh quan. Khi đến thăm, du khách được sống chậm lại trong không gian yên bình nhưng đầy tâm sự để suy ngẫm về những thăng trầm của cuộc đời và vinh nhục của vị vua đầu tiên của triều Nguyễn. Mặc dù trung tâm bảo tồn di tích cố đô Huế đã nỗ lực nhưng di tích vẫn chưa thu hút nhiều du khách, một phần do vị trí hẻo lánh, một phần do giá trị kiến trúc chưa sánh bằng các lăng Tự Đức, Lăng Khải Định và Lăng Minh Mạng.

Công việc trùng tu

Trung tâm Bảo tồn di tích cố đô Huế đã khởi công dự án bảo tồn và trùng tu khu di tích Thiên Thọ cung - vị trí chính của lăng vua Gia Long, tại xã Hương Thọ, huyện Hương Trà, Thừa Thiên Huế vào cuối năm 2007 để phục vụ du khách và bảo tồn các giá trị gốc. Các công trình được trùng tu bao gồm: hệ thống mộ, quách, sân chầu ở khu vực lăng vua và lăng của Thuận Thiên Cao Hoàng hậu; hệ thống tẩm gồm nhà Đông - Tây phối điện, Tiền - Hậu cổng, cổng Hữu của điện Minh Thành; nhà Bi Đình và hệ thống sân, lan can, tường, kè hồ với tổng kinh phí 13,7 tỷ đồng. Công trình này được Công ty Trung ương Tu bổ di tích và thiết bị văn hóa (Bộ Văn hóa - Thông tin) thực hiện. Việc trùng tu này là một tín hiệu tích cực cho các công trình lăng tẩm trong quần thể di tích cố đô Huế, một lần nữa chứng tỏ sự quan tâm chính đáng.

• Lăng vua Gia Long
• Lăng Minh Mạng
• Lăng Tự Đức
• Lăng Khải Định
• Lăng Huế

• Trung tâm bảo tồn di tích cố đô Huế
• Việt báo
• Thế thứ 13 của triều Nguyễn - Nhà xuất bản Văn Nghệ
• HTV du lịch và cuộc sống - Sự chết của các lăng mộ

Liên kết bên ngoài

• http://www.hueworldheritage.org.vn/Quanthe/Ngoaikinhthanh/Gialong.asp Bản lưu trữ 2008-08-04 trên Wayback Machine