Nhà rường Huế - Di sản văn hóa Việt Nam bất tử

Trong thời đại hiện đại, những tòa nhà cao tầng thường che lấp đi những gia trị truyền thống. Nhưng nhà rường Huế vẫn tỏa sáng trong tâm hồn và văn hóa của người Việt.

Lăng tẩm, chùa Thiên Mụ, Đại Nội,... là những điểm đến phải thăm tại Huế. Cùng với đó, nhà rường Huế đại diện cho một phần quan trọng trong kiến trúc và văn hóa của xứ Huế xưa.

1. Đặc điểm của nhà rường Huế

1.1. Bản dạng của nhà rường Huế

Nhà rường Huế - Ẩn sau cái tên

Kiến trúc nhà rường Huế được xây dựng với hệ thống cột kèo gỗ, lấy cảm hứng từ các ký tự chữ đinh, chữ công, chữ khẩu, nội công và ngoại quốc. Ngôi nhà này được tạo nên từ gỗ mít rừng, kền kền, và gõ, với mái thấp và độ dốc lớn giúp thoát nước mưa hiệu quả. Chi tiết trong nhà được điêu khắc tinh xảo như một tác phẩm nghệ thuật.

1.2. Lịch sử của nhà rường Huế

Theo hồ sơ lịch sử, những ngôi nhà rường Huế bắt đầu xuất hiện dưới thời vua Minh Mạng vào năm 1822. Đạo luật ban hành quy định rằng những ngôi nhà xây ngoài cung điện phải theo kiểu nhà rường Huế với 1 gian và 2 chái, không vượt quá 3 gian và 2 chái. Tuy nhiên, những ngôi nhà rường Huế lúc đó thường có diện tích nhỏ.

Sau này, sau khi đạo luật bị thay thế bằng quy định cấm xây nhà cao hơn cung điện, kiến trúc nhà rường Huế đã thay đổi, với quy mô lớn hơn, mái ngói độ dốc lớn và độ cao thấp khác nhau.

>>> Khám phá lăng Khải Định Huế, điểm đến tuyệt đẹp với kiến trúc tinh xảo và nghệ thuật cao cấp.

1.3. Điểm mạnh của kiến trúc nhà rường Huế

Mái nhà rường được lợp bằng ngói liệt với hai lớp dày chồng lên nhau. Điều này giúp tạo ra một không gian mát mẻ trong mùa hè và ấm áp vào mùa đông. Mái nhà được thiết kế với độ dốc lớn để đảm bảo thoát nước mưa hiệu quả trong mùa bão kéo đến vào cuối năm tại Huế.

Nhà rường tại Huế không chỉ được đánh giá cao về mặt chức năng mà còn về khía cạnh thẩm mỹ. Từ cửa lớn che kín ba mặt tiền của ngôi nhà đến cột kèo, xà, vách ngăn, tất cả đều được điêu khắc tỉ mỉ như một bức tranh với nhiều loại chủ đề và hoa văn phù hợp với phong thủy và sở thích thẩm mỹ của gia chủ. Đặc biệt, mỗi ngôi nhà rường tại Huế đều có một khuôn viên vườn với nhiều loại cây khác nhau.

2. Đặc điểm quan trọng của kiến trúc nhà rường Huế

2.1. Kiến trúc của nhà rường Huế

Thường thì, một ngôi nhà rường Huế được thiết kế với 3 gian và 2 chái, với trung bình 56 cột được xây trên nền đá tảng để đề phòng ẩm ướt. Sử dụng kiến trúc chữ đinh, chữ khẩu, mỗi gian được xác định bằng số lượng cột và các vách ngăn 2 chái.

Gian ở giữa là không gian quan trọng, vì vậy, hệ thống cửa lớn che kín ba mặt tiền thường được trang trí với câu đối, bát bảo, tứ quý mang ý nghĩa tạo sự may mắn và bình an cho gia đình. Ngoài ra, trên mỗi cột, kèo, và vách ngăn đều được điêu khắc tỉ mỉ và đẹp mắt.

Mái của ngôi nhà rường Huế không cao, vừa để đảm bảo an toàn trước mưa bão, vừa không vượt quá chiều cao của Hiển Lâm Các - cấu trúc cao nhất trong Đại Nội. Do đó, kích thước của ngôi nhà rường Huế thường khá nhỏ. Nếu gia đình đông người, họ có thể xây thêm các ngôi nhà ngang hoặc nhà phụ.

Khi xây dựng nhà rường Huế, người ta thường sử dụng bốn loại mái: mái ngói liệt, mái ngói âm dương hoặc mái tranh. Dù là mái tranh hay mái ngói, chúng thường được lợp rất dày để đảm bảo cấu trúc chắc chắn và khả năng cách nhiệt.

Mỗi bản vẽ của ngôi nhà rường Huế không chỉ tập trung vào phần nhà ở, mà còn quan tâm đến không gian xung quanh nhà. Khu vườn của ngôi nhà rường Huế được thiết kế tinh tế và công phu, đáp ứng cả yếu tố thẩm mỹ và tuân theo những quy tắc truyền thống. Trong vườn, cây cối được sắp xếp theo quy tắc: Trước trồng cây đào với phía Đông, và cây liễu với phía Tây, còn trước cầu thì trồng cây chuối phía sau.

2.2. Cấu trúc của ngôi nhà rường Huế

Cấu trúc quan trọng nhất của ngôi nhà rường Huế bao gồm bộ giàn trò và bộ khung gỗ, chúng làm chống đỡ cho toàn bộ ngôi nhà. Tổ hợp gồm cột – kèo – xuyên – trến – xà – đòn tay có cấu trúc rất chặt chẽ tạo nên bộ khung mạnh mẽ. Bộ giàn trò thường đặt lên các tảng đá vuông, thể hiện giá trị của công trình.

Phần nền của ngôi nhà rường thường được làm bằng đất sạch kết hợp với vôi và tro để chống mối mọt. Hỗn hợp này được xây dựng thành nhiều lớp, tạo độ cứng và bền vững, không bị nứt nẻ. Người ta còn áp dụng kỹ thuật khoan nhồi cọc để làm cho nền nhà vững chắc, đặc biệt ở những khu vực có đất mềm.

Kỹ thuật này phổ biến trong kiến trúc cung đình thời nhà Nguyễn. Tại thời kỳ này, những gia đình giàu có thường sử dụng đá thanh, đá cẩm thạch làm nền nhà, trong khi người thường sử dụng đá núi hoặc đá tổ ong. Các yếu tố về chất liệu có ảnh hưởng lớn đến giá trị của ngôi nhà rường.

2.3. Chức năng và cách bố trí phòng trong ngôi nhà rường

Kiến trúc của ngôi nhà rường Huế thường bao gồm ba gian và hai chái, với những cột cái nằm ở giữa ngôi nhà, kết nối với các kèo để làm khung cho ngôi nhà và mái. Mỗi cột có tên gọi riêng biệt. Ví dụ, hai cột nằm phía Đông được gọi là "nhứt Đông hậu", hai cột ở phía Tây là "nhứt Tây hậu", hai cột bên ngoài phía Đông là "nhứt Đông tiền" và hai cột bên ngoài ở phía Tây được gọi là "nhứt Tây tiền".

Các cột cái và cột quân chia ngôi nhà thành ba gian rõ ràng. Gian giữa là khu vực rộng nhất và dùng để tiếp đón khách, thực hiện nghi lễ thờ tổ tiên, và dành cho đàn ông nghỉ ngơi. Hai gian bên còn lại có diện tích nhỏ hơn và dành cho phụ nữ và trẻ con. Cách bố trí này thể hiện quan niệm trọng nam khinh nữ và vai trò quan trọng của đàn ông trong gia đình người xưa.

>>> Khám phá cung cấp An Định Huế, một di sản văn hóa Thế giới có hơn 100 năm tuổi, với kiến trúc độc đáo kết hợp châu Âu, đã trở thành bối cảnh trong nhiều bộ phim và MV ca nhạc nổi tiếng.

3. Quy trình xây dựng ngôi nhà rường Huế

3.1. Thẩm định phong thủy trước khi xây dựng

Trước khi tiến hành xây dựng, gia chủ sẽ thực hiện việc kiểm tra phong thủy của địa điểm, xem xét hướng nhà và xem xem liệu nó có phù hợp và có tạo điều kiện thuận lợi cho gia đình hay không. Đa phần các mô hình nhà rường Huế thường được xây dựng hướng về phía Nam. Nhà bếp thường được đặt bên trái, vuông góc với phần nhà chính. Một yếu tố quan trọng khác trong việc thiết kế nhà rường Huế là việc bố trí không gian cây cỏ và cây cau phía trước sân, cùng với cổng lớn và lối vào từ cổng vào nhà. Tuy nhiên, thiết kế cũng cần đảm bảo rằng khi khách đến, họ phải đi vòng sang hai bên lối dẫn thay vì đi thẳng vào nhà.

Thiết kế không gian của ngôi nhà rường Huế tuân theo nguyên tắc và triết lý phương Đông truyền thống. Người xưa áp dụng nguyên tắc 'thái cực - lưỡng nghi' kết hợp với 'tứ tượng - bát quái' để tạo nên một sự cân bằng. Sử dụng các yếu tố đơn giản để kết nối và tạo sinh khí tỏa theo bốn hướng.

Do đó, khi tiến hành xây dựng ngôi nhà rường Huế, người thi công cần xác định trung tâm giữa hai đường tim nhà theo các hướng Bắc - Nam và Đông - Tây. Từ đó, họ sẽ xây dựng giàn trò và cột dựa trên các nguyên tắc này.

3.2. Quy trình chuẩn bị trước xây dựng

Khâu khởi đầu là việc chuẩn bị nguyên vật liệu, một phần không thể thiếu trong việc tính toán chi phí xây dựng ngôi nhà rường Huế. Gần như toàn bộ khung gỗ của ngôi nhà được tạo ra từ gỗ mít, loại gỗ quý với màu sắc và vân nổi bật. Gỗ mít đảm bảo tính chắc chắn, ít bị cong vênh, nứt nẻ và tuổi thọ dài lâu.

Bước tiếp theo là chuẩn bị rường tre. Gia đình phải lựa chọn mua cây tre thẳng, trồng trong đất lâu năm và có chất lượng tốt. Cây tre phải có tuổi đời lớn, cứng cáp để tránh bị mọt và được đốn vào đầu mùa xuân.

Thợ thủ công thực hiện một loạt bước chuẩn bị và sau đó ngâm cây tre trong nước trong vòng 100 ngày trước khi vớt lên để phơi khô. Sau đó, họ phân loại cây tre theo mục đích sử dụng và bảo quản chúng cẩn thận để đảm bảo chúng không bị ảnh hưởng bởi thời tiết.

Bước cuối cùng là chuẩn bị dây mây để làm lát buộc cho rơm và cỏ tranh. Dây mây phải được lựa chọn từ các loại mây Song và mây Mã theo tiêu chuẩn. Lớp rơm cỏ tranh phải là loại tốt, già, được cắt và phơi nắng kỹ càng. Rơm sau khi thu hoạch cũng cần phơi khô và được bảo quản riêng biệt theo tiêu chuẩn. Vì tính cầu kỳ trong quá trình chuẩn bị nguyên liệu, giá thành xây dựng nhà rường Huế có thể khá cao.

3.3. Quy trình thi công ngôi nhà rường Huế

Các thợ mộc sẽ thu thập vật liệu để tạo khung nhà sau khi các thợ chạm đã hoàn tất phần điêu khắc. Trên nền nhà rường Huế đã sẵn sàng với tảng đá chân cột, thợ mộc sẽ lập toàn bộ 24 cột nhà trên đó. Các cột này sẽ được nối với nhau thông qua mộng, khóa bằng nêm, chốt bằng gỗ hoặc tre mà hoàn toàn không cần đến kim loại.

Khoảng 5cm trên mặt nền, người ta sẽ xây dựng 14 cột, sẽ liên kết với nhau bằng hệ thống đà gỗ. Ở phần mặt tiền, bộ cửa bảng được chia thành năm lá ở gian chính và hai lá ở mỗi bên chái. Các lá này có chốt khóa bằng gỗ, vừa chắc chắn và dễ sử dụng, có thể tháo lắp dễ dàng.

Sau đó, các thợ làm tre sẽ bắt đầu lợp mái lần đầu. Các đòn tay, rui sẽ được buộc bằng dây mây, cố định bằng chốt đinh tre theo kỹ thuật truyền thống. Sau công đoạn này, lồ ô sẽ được làm phẳng và lát lên rui theo hướng của các đòn tay, với mặt vỏ hướng xuống dưới và mặt ruột hướng lên trên.

Tiếp theo là việc đắp đất lên trần nhà rường Huế. Gia đình phải tìm loại đất dẻo, đất tinh khiết từ độ sâu hơn 1m và đảm bảo không có tạp chất. Các thợ sẽ trộn rơm với đất và nước cho đến khi có độ đàn hồi và đồng nhất, sau đó đắp lên trần nhà theo từng lớp từ thấp lên cao và dần lên nóc, với độ dày khoảng 8cm. Họ sẽ nén và vuốt chặt, cân nhắc để đảm bảo toàn bộ mặt trần được lớp đất liên kết một cách đồng đều và tránh bị nứt.

Đối với phần tường, các thợ xây dựng nhà rường Huế sẽ sử dụng hỗn hợp vật liệu từ rơm, tre và đất, sau đó nhào nặn bằng tay cho đến khi nó đạt mức độ đàn hồi và mịn màng. Khi xây dựng tường, cả bên ngoài và bên trong phải làm việc một cách chặt chẽ, làm việc hiệu quả để đảm bảo tính liên kết tốt, bề mặt phẳng mịn và tính thẩm mỹ cao.

Bề mặt của tường sau đó sẽ được lèn và cán láng kỹ lưỡng trước khi được bôi lớp vữa vôi bên ngoài. Cuối cùng, công đoạn quét lớp vôi màu cho bề mặt tường. Nhìn chung, mọi công đoạn trong quá trình xây dựng nhà rường Huế đều đòi hỏi sự tinh xảo và kỹ lưỡng từ những thợ lành nghề, tạo nên một tường trông giống như được xây dựng từ gạch.

>>> Hãy khám phá ngay chùa Thiên Mụ Huế, ngôi chùa linh thiêng đã tồn tại suốt 400 năm, với kiến trúc cổ điển độc đáo và phong cách thật hấp dẫn, là điểm đến được yêu thích.

Mẫu nhà rường Huế đẹp

Hiện nay, các mẫu nhà rường đẹp chủ yếu được thiết kế dưới các hình thức sau:

1. Nhà rường Huế ba gian: gồm ba gian phòng với phòng trung tâm rộng lớn dành cho phòng khách, hai gian bên cách ly bằng các cột lớn. 2. Nhà rường Huế ba gian hai chái: mẫu nhà rường Huế đẹp này bao gồm ba gian phòng, với phần chính trung tâm rộng và hai gian bên là hai phòng nhỏ (hai chái). 3. Nhà rường Huế năm gian: bao gồm ba gian chính và hai gian phụ ở hai bên. Ba gian chính có cấu trúc tương tự như mẫu nhà ba gian, với sự khác biệt về số lượng cột và diện tích của mỗi gian. 4. Nhà rường Huế năm gian hai chái: đây là mẫu nhà rộng lớn dành cho tầng lớp quý tộc. Bao gồm ba gian rộng ở phần giữa, hai nhà ở hai bên cách ly bằng các cột, với vách ngăn chia phòng ngủ.

>>> Hãy khám phá lăng Minh Mạng Huế, một điểm đến thu hút nhiều du khách với kiến trúc cổ kính, mang đậm phong cách Nho Giáo và không gian yên bình, thoáng đãng với núi, sông và hồ xung quanh.

Gợi ý 3 địa điểm tham quan nhà rường Huế

Tham quan nhà rường Huế là một trong những hoạt động không thể bỏ lỡ để hiểu thêm về cuộc sống và văn hóa cổ xưa của khu vực cố đô. Có rất nhiều điểm du lịch thú vị tại Huế được thiết kế theo phong cách nhà rường để du khách có cơ hội chiêm ngưỡng.

5.1. Nhà vườn An Hiên

Địa chỉ: 58 Nguyễn Phúc Nguyên, bên bờ sông Hương, cách chùa Thiên Mụ khoảng 500m.

Nhà vườn An Hiên là một trong những tượng trưng của kiến trúc nhà rường Huế, với thiết kế 3 gian và 2 chái. Ngôi nhà bao quanh bởi một khu vườn xanh mát rộng 4.608m2, tuân theo phong cách kiến trúc truyền thống của Huế. Đến đây, du khách có thể tận hưởng không gian trong lành và truyền thống của Huế.

5.2. Cafe Vỹ Dạ xưa - Cafe kiểu nhà rường Huế

Địa chỉ: 129 Nguyễn Sinh Cung, TP. Huế

Cafe Vỹ Dạ xưa ấn tượng với vẻ đẹp cổ điển, tái hiện hương sắc kiến trúc hoàng cung xưa của Huế. Tại đây, du khách sẽ cảm nhận không gian cố đô qua thiết kế nhà rường, trang trí với những chiếc cầu nhỏ bắc ngang qua lạch nước, đèn lồng và nhiều chi tiết thú vị khác. Đây là địa điểm lý tưởng cho những người muốn thư giãn và tìm kiếm sự yên bình.

5.3. Cafe Nam Giao Hoài Cổ - Quán cafe kiểu nhà rường Huế

Địa chỉ: 321 Điện Biên Phủ, TP. Huế

Cafe Nam Giao Hoài Cổ là nơi du khách có thể lạc vào không gian hoài niệm về thời xưa Huế. Quán cafe mang đậm nét kiến trúc nhà rường Huế, như một khu vườn thượng lưu thơ mộng. Không gian xanh mướt với cây cỏ và tiếng nước chảy róc rách tạo nên không gian thú vị. Tại đây, du khách có thể thưởng thức cà phê nóng và thả mình vào thiên nhiên gần gũi.

Ngoài kiến trúc nhà rường Huế, vùng đất cố đô này còn rất nhiều danh thắng và di tích lịch sử, đánh dấu nét văn hóa đa dạng của dân tộc, chẳng hạn như các lăng tẩm, chùa Thiên Mụ, Đại Nội, trường Quốc học Huế, đồi Thiên An,...

Tất cả những điểm tham quan này nằm gần trung tâm thành phố Huế. Vì vậy, du khách có thể lựa chọn nghỉ tại Melia Vinpearl Hue để tiện lợi di chuyển và tận hưởng kỳ nghỉ đáng nhớ. Melia Vinpearl Hue, tọa lạc tại vị trí đắc địa, là một tòa nhà cao 33 tầng tại trung tâm thành phố Huế, hứa hẹn mang đến không gian nghỉ dưỡng đậm chất Huế.

Nhà rường Huế đại diện cho di sản đặc biệt của khu vực cố đô. Dưới tác động của cuộc sống hiện đại, kiến trúc nhà rường dần phai mờ, và nhiều người thậm chí đã đặt ra câu hỏi về việc bán những ngôi nhà rường Huế vì không còn cần thiết sử dụng. Tuy nhiên, trong bối cảnh du lịch phát triển, nhiều ngôi nhà rường Huế đã được phục hồi và bảo tồn để giữ gìn những nét đặc trưng của chúng, đồng thời giúp thế hệ sau hiểu hơn về văn hóa truyền thống của khu vực.