Điện Thái Hòa (Kinh thành Huế)

Điện Thái Hòa (chữ Hán: 太和殿) là một cung điện nổi bật nằm trong khu Đại Nội của kinh thành Huế, nơi đã chứng kiến lễ đăng quang của 13 vị vua triều Nguyễn từ Gia Long đến Bảo Đại. Trong chế độ phong kiến, cung điện này được coi là trung tâm quyền lực của đất nước.

Quá trình xây dựng và cải tạo

Việc xây dựng và cải tạo điện Thái Hòa trải qua ba giai đoạn chính, mỗi giai đoạn đều chứng kiến sự thay đổi lớn về kiến trúc và trang trí. Vua Gia Long bắt đầu xây dựng vào ngày 21 tháng 2 năm 1805 và hoàn thành vào tháng 10 cùng năm. Vào năm 1833, dưới triều vua Minh Mạng, hệ thống kiến trúc của Đại Nội được quy hoạch lại, trong đó điện Thái Hòa được di dời về phía nam và được xây dựng lại với quy mô lớn hơn và lộng lẫy hơn. Năm 1923, dưới triều vua Khải Định, điện Thái Hòa được 'đại trùng tu' để chuẩn bị cho lễ Tứ tuần Đại khánh của nhà vua vào năm 1924.

Dưới các đợt trùng tu lớn đã thực hiện cùng nhiều đợt sửa chữa nhỏ khác trong các triều đại của vua Thành Thái, Bảo Đại và gần đây (các năm 1960, 1970, 1981, 1985 và 1992), điện Thái Hòa đã có những thay đổi, phần nào giảm bớt vẻ cổ kính xưa. Tuy nhiên, cấu trúc cơ bản của điện vẫn được bảo tồn, đặc biệt là phần kết cấu kiến trúc và trang trí mỹ thuật.

Chức năng

Điện Thái Hòa là biểu tượng quyền lực của triều Nguyễn. Nơi đây, cùng với sân chầu, được dùng cho các nghi lễ quan trọng của triều đình như lễ Đăng Quang, sinh nhật vua, tiếp đón sứ thần chính thức và các buổi đại triều diễn ra vào ngày mồng 1 và 15 âm lịch hàng tháng. Trong các dịp này, vua ngồi uy nghi trên ngai vàng. Chỉ các quan Tứ trụ và hoàng thân quốc thích mới được vào diện kiến nhà vua trong điện. Các quan khác đứng xếp hàng ở sân Đại triều theo cấp bậc từ nhất phẩm đến cửu phẩm, quan văn đứng bên trái, quan võ đứng bên phải. Các vị trí đều được đánh dấu trên hai dãy đá trước sân chầu.

Kiến trúc

Điện Thái Hòa, biểu tượng quyền lực quốc gia, được xây dựng trên nền cao 1 mét với diện tích 1360 m², nổi bật và rộng rãi, nhìn ra một sân lớn.

Cung điện được xây dựng theo kiểu trùng thiềm điệp ốc, hỗ trợ bởi 80 cột gỗ lim được sơn thếp và trang trí hình rồng vờn mây, tượng trưng cho sự gặp gỡ giữa hoàng đế và quần thần. Các phần trước và sau của điện được nối với nhau bằng hệ thống trần vòm mai cua dưới máng nước nối của hai mái nhà (gọi là máng thừa lưu). Chính trần mai cua này tạo ra không gian nội thất liên tục, rộng rãi, loại bỏ cảm giác hai tòa nhà ghép nối. Máng thừa lưu là một sáng tạo của kiến trúc sư, không chỉ che khuất sự nối mái mà còn tạo nhịp điệu kiến trúc. Điện không cao như các cung điện Trung Quốc, mái ngoài cao hơn, mái trong thấp hơn, tạo cảm giác cao cho gian ngoài nơi bá quan hành lễ, và làm nổi bật gian trong nơi vua ngồi, giữ sự kín đáo và uy nghiêm.

Hệ thống vì kèo mái sau đơn giản với kiểu 'vì kèo cánh ác', trong khi hệ thống vì kèo mái trước tinh xảo với kiểu 'chồng rường - giả thủ'. Toàn bộ hệ thống vì kèo và rường cột được liên kết chặt chẽ bằng các mộng chắc chắn.

Mái điện được lợp bằng ngói hoàng lưu ly, chia thành ba tầng chồng mí từ cao xuống thấp, tạo hiệu ứng mái 'chồng diêm'. Cách thiết kế này giúp giảm bớt cảm giác nặng nề của công trình đồng thời tạo ảo giác về chiều cao cho điện. Giữa hai tầng mái có dải cổ diêm chạy quanh, được phân thành các ô hộc để trang trí hình vẽ và thơ văn (197 bài thơ) trên các tấm pháp lam theo kiểu nhất thi nhất họa.

Trang trí và kiến trúc của Điện Thái Hòa nổi bật với hai con số đặc biệt là 5 và 9. Các con số này không chỉ xuất hiện trong trang trí nội ngoại thất mà còn trên các bậc thềm của điện. Từ Đại Cung Môn ra điện Thái Hòa, vua phải bước lên một hệ thống bậc thềm với 9 cấp ở tầng nền dưới và 5 cấp ở tầng nền trên. Trước mặt điện, số bậc cấp để lên Đệ nhị Bái đình và Đệ nhất Bái đình tổng cộng là 9. Hệ thống bậc thềm ở nền điện cũng có 5 cấp. Trên mỗi mái điện đều được trang trí chín con rồng trong các tư thế khác nhau: lưỡng long chầu hổ phù đội bầu rượu, lưỡng long triều nhật, hồi long, rồng ngang… Tại nội điện, từ ngai vàng, bửu tán đến các mặt diềm gỗ và ba tầng bệ cũng đều có bộ chín con rồng. Ngày nay, Điện Thái Hòa đã trở thành điểm du lịch nổi tiếng.

• Điện Thái Hòa Lưu trữ ngày 29 tháng 10 năm 2009 trên trang của Trung tâm bảo tồn di tích cố đô Huế