Độc ác tự phục vụ: Định nghĩa và các ví dụ

Độc ác tự phục vụ là gì?

Độc ác tự phục vụ là một sai lầm nhận thức trong kinh tế học hành vi, khi cá nhân cho rằng thành công và thành tích của họ hoàn toàn là nhờ vào năng lực và nỗ lực của chính họ, trong khi đổ lỗi cho người khác hoặc các yếu tố bên ngoài vì thất bại. Cách này là một dạng sai lầm phân tội. Hiện tượng tâm lý học này được cho là bắt nguồn từ xu hướng con người để hiểu thế giới với các kết quả phụ của hình ảnh tích cực về bản thân và bảo vệ phẩm giá của bản thân.

Bằng cách quy cho các diễn biến và kết quả tích cực vào các phẩm chất cá nhân của mình và các kết quả tiêu cực cho các hoàn cảnh bên ngoài, con người tạo ra một mẫu tư duy củng cố bản thân có thể sai lệch thực tế và năng lực của chính họ, dẫn đến ra quyết định kém chính xác.

Những điều quan trọng cần lưu ý

Thiên Vị Tự Thực Trong Đầu Tư

Thiên vị tự thực là một dạng thiên vị nhận thức mà con người quy attribut thành công cho khả năng và nỗ lực cá nhân của họ, trong khi đổ lỗi cho các yếu tố bên ngoài hoặc người khác về thất bại—và giảm giá trị của may mắn. Khuynh hướng này có thể gây ảnh hưởng tiêu cực đáng kể đến nhà đầu tư và quyết định tài chính của họ.

Thiên vị tự thực có thể khiến nhà đầu tư cho rằng hiệu suất tích cực của đầu tư là nhờ vào kiến thức và kỹ năng của họ, trong khi đổ lỗi cho các yếu tố thị trường rộng lớn và các yếu tố ngoài sự kiểm soát của họ về lợi nhuận âm. Góc nhìn thiên vị này có thể dẫn đến sự tự tin quá mức và cái mà tài chính hành vi gọi là “bẫy vượt trội.”

Ví dụ, nhà đầu tư có thể trở nên quá tự tin vào khả năng chọn cổ phiếu hoặc thời điểm thị trường, dẫn đến việc đảm nhận rủi ro quá mức. Họ cũng có thể giữ các khoản đầu tư dưới mức trung bình quá lâu, hi vọng rằng chúng sẽ phục hồi vào cuối cùng, thay vì chấp nhận rằng quyết định ban đầu của họ là không chính xác.

Hơn nữa, sự thiên vị tự thực có thể khiến nhà đầu tư phớt lờ hoặc bác bỏ thông tin và lời khuyên quý giá mà mâu thuẫn với niềm tin của họ, bởi vì họ tin rằng ý tưởng của họ vượt trội hơn. Sự chống đối với thông tin mới này có thể dẫn đến việc không thích nghi với điều kiện thị trường thay đổi hoặc không nhận ra những sai lầm và học từ chúng, một dạng của những gì được biết đến là thiên vị xác nhận. Thay vì vậy, khi mọi chuyện không đi theo kế hoạch, nhà đầu tư có thể giải thích những tổn thất bằng cách đổ lỗi cho điều kiện thị trường, chính sách chính phủ, hoặc các yếu tố khác thay vì thừa nhận vai trò của quyết định của bản thân.

Nhiều nhà đầu tư đã mất cả gia sản vì tin rằng họ giỏi hơn và thông minh hơn những người khác. Nhưng thiên vị này thường chỉ làm gia tăng tổn thất. Hơn nữa, những người này có thể trở thành con mồi dễ dàng cho những người tham gia thị trường tinh thông và tinh vi hơn, những người sống dựa trên các sai lầm của những nhà đầu tư kiêu ngạo và cứng đầu.

Làm thế nào để nhà đầu tư tránh thiên vị tự thực

Nhà đầu tư có thể thực hiện những bước để tránh rơi vào tình trạng thiên vị tự thực và trở nên quá tự tin vào khả năng giao dịch của mình. Bước đầu tiên là nhận ra sự tồn tại của nó và hiểu cách nó ảnh hưởng đến quy trình ra quyết định của bạn. Khi bạn nhận thức được điều này, những bước sau đây cũng có thể giúp:

• Giữ một bản ghi chép về các quyết định đầu tư và lý do đi sau chúng để dễ dàng phân tích một cách khách quan.
• Tìm kiếm phản hồi từ người khác, bao gồm đồng nghiệp, người hướng dẫn hoặc các cố vấn chuyên nghiệp. Các quan điểm thay thế và ý kiến chuyên môn có thể giúp nhà đầu tư duy trì sự mở và tiếp nhận thông tin mới và chống lại thiên vị tự thực.
• Định kỳ xem xét và đánh giá hiệu suất và quyết định đầu tư một cách khách quan. Đánh giá hiệu suất đầu tư bằng các chỉ số mục tiêu, như so sánh với chỉ số chuẩn hoặc lợi nhuận điều chỉnh rủi ro, có thể giúp nhà đầu tư đánh giá quyết định của mình một cách chính xác hơn và xác định những điểm cần cải thiện.
• Thực hiện quy trình đầu tư có kỷ luật với các quy tắc và tiêu chí rõ ràng. Thiết lập mức stop-loss và mục tiêu lợi nhuận từ trước, để nếu bạn đúng, bạn sẽ bị cắt lỗ. Định kỳ đánh giá các quyết định đầu tư của bạn để nhận ra các mẫu thành công và thất bại.
• Thực hành sự khiêm tốn và nhận ra vai trò của cả may mắn tốt và xấu trong kết quả đầu tư. Thường xuyên, may mắn bị bỏ qua hoặc bị đánh giá sai cho công sức của bản thân—tôn trọng vai trò của sự ngẫu nhiên trong kết quả đầu tư.

Một nghiên cứu gần đây cho thấy việc cung cấp phản hồi về hiệu suất quá khứ của các nhà giao dịch và tính chính xác của dự đoán giá của họ đã giúp giảm thiểu sự thiên vị tự thực của nhà đầu tư. Điều này được cho là hiệu quả hơn việc cung cấp thông tin mâu thuẫn từ người khác trước khi nhà đầu tư đưa ra quyết định giao dịch của họ.

Các Ví Dụ Khác về Thiên Vị Tự Thực

Thiên vị tự thực, hay xu hướng của mỗi người chiếm lấy thành công và đổ lỗi cho người khác về thất bại, là phổ biến và có thể thể hiện trong nhiều ngữ cảnh ngoài lĩnh vực đầu tư. Dưới đây là một số ví dụ cụ thể về các trường hợp mà thiên vị tự thực thường xảy ra.

Tại Nơi Làm Việc

Nhân viên có thể cho rằng việc thăng chức hay các dự án thành công là nhờ vào sự chăm chỉ và kỹ năng của họ, trong khi đổ lỗi cho điều kiện làm việc bất lợi hoặc đồng đội khó khăn khi dự án thất bại. Tương tự, các quản lý và điều hành cũng có thể tự ghi nhận thành công của cổ phiếu của công ty nhưng đổ lỗi cho nền kinh tế rộng lớn (ví dụ như lãi suất tăng cao hay áp lực suy thoái kinh tế) khi cổ phiếu đi xuống.

Tại Lớp Học

Học sinh có thể tin rằng họ đạt điểm cao là nhờ vào trí thông minh và nỗ lực của mình, trong khi đổ lỗi điểm thấp cho các bài kiểm tra không công bằng, sự phân tâm từ bạn cùng lớp, hoặc sự dạy dỗ kém từ giáo viên. Giáo viên cũng có thể cho rằng thành công của học sinh là nhờ vào bản thân, nhưng tìm lý do cho thất bại trong những vấn đề như nguồn kinh phí trường học thiếu, dụng cụ dạy học không đầy đủ, hoặc các phụ huynh không ưu tiên giáo dục cho con cái của họ.

Trong Thể Thao

Các vận động viên có thể cho rằng những chiến thắng, kỷ lục cá nhân hoặc những màn trình diễn xuất sắc của họ là nhờ vào sự nỗ lực, tài năng, sự cống hiến hoặc các chế độ huấn luyện hiệu quả, nhưng những kết quả tiêu cực thì do những yếu tố như điều kiện thời tiết không thuận lợi, các trọng tài thiên vị hoặc huấn luyện không đủ.

Các Yếu Tố Ảnh Hưởng đến Đầu Bếp Tự Phục Vụ

Điều gì làm nên xu hướng tâm lý tự phục vụ là một nhu cầu tự nhiên để thể hiện hình ảnh tích cực về bản thân và tránh những sai lầm đáng xấu hổ. Tuy nhiên, tâm lý tự phục vụ dường như phổ biến hơn trong các văn hóa cá nhân hóa (như Hoa Kỳ) hơn là trong các văn hóa tập thể (như Trung Quốc).

Điều này có nghĩa là có lẽ có sự tương tác giữa những khuynh hướng nhận thức cá nhân và những lực lượng xã hội và văn hóa ảnh hưởng đến cá nhân trong một xã hội nhất định. Thực tế, nghiên cứu cho thấy rằng tâm lý tự phục vụ được thúc đẩy bởi cả yếu tố động lực và nhận thức hợp tác với nhau để tạo ra một cách nhìn sai lệch về khả năng cá nhân và trách nhiệm đối với kết quả.

Có ý định rõ ràng là mọi người dường như tham gia vào tâm lý tự phục vụ như một nỗ lực chân thành để hiểu rõ nguyên nhân của các sự kiện hoặc kết quả trong cuộc sống của họ, thay vì là một nỗ lực cố ý để tăng cường tự trọng hoặc thao túng nhận thức của người khác.

Tác Động của Thiên Lệch Tự Phục Vụ

Cá Nhân

Thiên lệch tự phục vụ có thể làm méo mó nhận thức của một người về kiến thức và khả năng thực sự của họ, dẫn đến sự quá tự tin và có thể dẫn đến ra quyết định sai lầm. Bằng cách tự nhận thức những thành công và đổ lỗi cho người khác về những thất bại, lòng tự trọng của một người có thể bị phồng to và biến thành kiêu căng hoặc kiêu ngạo. Cảm giác tự cao và chuyên môn phình to có thể làm trì trệ sự phát triển cá nhân, học hỏi và khả năng thích nghi với tình huống mới.

Hơn nữa, thiên lệch này có thể gây căng thẳng trong mối quan hệ giữa cá nhân với người khác và hạn chế sự hợp tác, vì người khác có thể coi người đó là kiêu căng và không sẵn sàng chấp nhận trách nhiệm. Nếu không được kiểm soát, thiên lệch tự phục vụ có thể dẫn đến sự đình đốn trong sự phát triển cá nhân và nghề nghiệp.

Cấu Trúc Hệ Thống

Khi thiên lệch tự phục vụ lan rộng trong các tổ chức hoặc trong xã hội, nó có thể góp phần vào một văn hóa rộng lớn của sự ích kỷ và trách móc, làm chậm sự chịu trách nhiệm và cản trở năng suất và tiến bộ. Khi thiên lệch tự phục vụ lan rộng trong xã hội, nó có thể góp phần vào sự phân mảnh xã hội, gia tăng chia rẽ và làm suy yếu các mối liên kết xã hội và giá trị chung.

Tương phản của thiên lệch tự phục vụ là thiên lệch tự xấu hoặc tự khinh thường, nơi mà cá nhân quy cho thành công của họ vào các yếu tố bên ngoài và quy cho thất bại vào các khuyết điểm của bản thân. Người có tư duy này thường sẽ coi nhẹ thành công của mình và tự gánh lỗi cho thất bại của mình.

Sự khác biệt giữa thiên lệch tự phục vụ và lỗi định kiến cơ bản là gì?

Sự khác biệt giữa thiên lệch tự phục vụ và lệch nhận thức xác nhận là gì?

Điểm Quan Trọng

Thiên lệch tự phục vụ là xu hướng tâm lý học mà cá nhân quy cho thành tựu hoặc thành công của họ vào khả năng hoặc nỗ lực của chính mình, đồng thời đổ lỗi cho người khác hoặc các yếu tố bên ngoài về những lỗi lầm hoặc thất bại của họ. Thiên lệch này giúp bảo vệ lòng tự ái và duy trì hình ảnh tích cực về bản thân, nhưng cũng có thể dẫn đến một cái nhìn sai lệch về thế giới và khả năng thực sự của mình.

Thiên lệch tự phục vụ có thể là một vật cản đáng kể đối với việc đưa ra quyết định tài chính tối ưu trong thế giới đầu tư. Bằng cách hiểu được cách thiên lệch nhận thức này ảnh hưởng đến nhận định của chúng ta và áp dụng các chiến lược để vượt qua nó, các nhà đầu tư có thể cải thiện quy trình ra quyết định của mình và tăng khả năng thành công tài chính. Hãy nhớ rằng không ai hoàn toàn miễn dịch với thiên lệch tự phục vụ, nhưng với nỗ lực có ý thức và sẵn lòng học hỏi từ những sai lầm, có thể giảm thiểu tác động tiêu cực của nó đối với lựa chọn đầu tư của bạn.