Buzz
Ông cũng là một nhà thơ vĩ đại trong thế kỷ XIX. Nguyễn Khuyến và Dương Khuê là hai người bạn thân thiết, cùng chung lòng yêu nước.
2. Bài thơ Khóc Dương Khuê được Nguyễn Khuyến sáng tác để tưởng nhớ đến người bạn. Ban đầu được viết bằng chữ Hán với tựa đề Vãn đồng niên Vân Đình tiến sĩ Dương Thượng thư. Sau đó, tác giả tự dịch sang chữ Nôm và đặt tên là Khóc bạn, nay được biết đến với tựa đề Khóc Dương Khuê. Bài thơ thể hiện sự xúc động về tình bạn tri kỷ giữa hai nhà thơ. Nghe tin bạn qua đời, nhà thơ rất đau đớn và những kỷ niệm xưa tràn về trong tâm trí.
3. Có thể theo dõi cảm xúc của nhà thơ thông qua cấu trúc sau:
- Hai câu đầu: cảm thấy đau lòng khi biết bạn đã ra đi.
- Từ câu 3 đến câu 20: hồi tưởng về những kỷ niệm giữa hai người và biểu hiện tâm trạng của nhà thơ trong thời điểm đó.
- Phần còn lại: Gợi lên nỗi đau mất đi bạn và tâm trạng cô đơn do thiếu đi người tri kỷ.
4. Đọc và diễn cảm theo nhịp thơ song thất lục bát, đầy cảm xúc và tình cảm.
II - Kiến thức căn bản
Nguyễn Khuyến là một tấm gương của nhà nho chính trực trong giai đoạn cuối của triều đại Hán học. Ông theo đuổi con đường khoa cử, sau đó giữ chức vụ quan lại nhưng sau đó rút lui về quê sống cuộc sống giản dị, mục tiêu của ông là giữ gìn sự trong sạch của bản thân. Trong những năm cuối đời, ông trải qua nhiều cảm xúc và tâm trạng, thường thấy cô đơn và u uất. Khi nghe tin Dương Khuê, người bạn tri âm của mình qua đời, những cảm xúc này lại trỗi dậy mạnh mẽ trong lòng ông. Lời thương tiếc dành cho bạn cũng chính là lời tâm sự về tình hình hiện tại của người còn sống.
Nguyễn Khuyến và Dương Khuê là hai người bạn thân thiết, cùng nhau theo đuổi con đường khoa cử và có mối quan hệ mật thiết trong văn học. Tuy nhiên, họ có quan điểm và lối sống khác nhau. Nguyễn Khuyến sau một thời gian làm quan đã rút lui về quê để sống cuộc sống của một nhà thơ đích thực, trong khi Dương Khuê vẫn tiếp tục công việc làm quan và giữ vững tính chính trực của mình. Dù vậy, họ không có nhiều cơ hội để trò chuyện với nhau. Tuy thế, tình bạn giữa họ vẫn mãi mãi là một tình bạn tri âm, trong đó tình bạn thường được coi trọng hơn cả tình cảm gia đình. Họ chia sẻ niềm vui và nỗi buồn, gắn bó với nhau cả khi vui vẻ lẫn khi gặp khó khăn. Những mối tình bạn đẹp như thế đã trở thành những câu chuyện kinh điển trong văn học, và Nguyễn Khuyến cũng coi tình bạn với Dương Khuê là một trong những tình bạn đó.
Sự ra đi đột ngột của người bạn tri âm đã để lại nỗi đau thương sâu sắc trong lòng nhà thơ:
Bác Dương đã rời bỏ chúng ta,
Trong lòng ta ngập tràn nước mắt.
Tiếng khóc của người bạn cũ nên được biểu đạt qua âm điệu và sắc thái riêng. Đó là nỗi đau lớn nhưng được thể hiện rất điềm đạm. “Thôi rồi”, “man mác”, “ngậm ngùi” là những từ ngữ biểu cảm có khả năng truyền đạt được cung bậc tình cảm đó. Sau những khoảnh khắc shock là hồi ức về những kỷ niệm xưa giữa hai người. Sự phát triển của mạch cảm xúc theo quy luật tâm lí tự nhiên của con người. Lời khóc cũng là lời viếng thăm bạn, là bài thơ tri âm gửi người tri kỷ. Những kỷ niệm gắn bó từ thời học trò, kỳ thi, thảo luận văn chương và cả những ngày gian khổ trong cuộc sống quan trường đầy biến động. Người ta đã tóm tắt lại cuộc đời mà cả hai đã trải qua để thấy sâu sắc hơn sự gắn kết của họ trong quá khứ:
Nhớ từ khi còn học trường cũ
Chúng ta đã bên nhau từ thuở còn trẻ ;
…..
Cùng nhau chia sẻ mọi điều,
Mừng vì bác vẫn tinh thần chưa gãy vụn.
Họ gắn bó với nhau trong mọi việc. Kỷ niệm được kể từ khi họ gặp nhau, được coi là “duyên trời”. Duyên trời có nghĩa là tiền định. Sự gặp gỡ của họ không phải là ngẫu nhiên mà đã được sắp đặt từ trước. Thông thường chỉ duyên phận vợ chồng mới là do trời định. Cách diễn đạt này của tác giả đã nhấn mạnh một lần nữa tình bạn sâu đậm giữa hai người. Họ đã cùng nhau chia sẻ niềm vui và nỗi buồn, cùng “sống trên đời”, “uống rượu ấm áp”, cùng “soạn văn”. Không chỉ là những kỷ niệm ngọt ngào, họ cũng đều chịu khó với thời đại:
Khi cùng gặp khó khăn bên nhau,
Dám đấu tranh không oan than trời;
Trong hồi ức hiện về nỗi đau của thời đại. Nhớ lại kỷ niệm của những ngày đồng hành, nhớ lại cuộc gặp gỡ cuối cùng khi cả hai đã già nhưng vẫn giữ được sự trong trắng, người ở lại càng đau đớn hơn. Nỗi đau đó được thể hiện rất cảm động và chân thành:
Tại sao bác phải vội về tức thì,
Khi nghe, tôi đột nhiên cảm thấy rụt rè.
Sau những kí ức về quá khứ, người bạn hiểu rõ hơn, cụ thể hơn nỗi đau mất đi bạn bè. Đó không chỉ là lòng thương cho người ra đi sớm mà còn là lòng thương cho chính mình, thương cho việc mất đi một người bạn tri kỷ. Vẫn mang trong lòng nỗi lo âu về thời cuộc, nên trong lời khóc bạn, trong nỗi đau mất bạn còn chứa đựng cả nỗi đau của thời đại:
Ai cũng hiểu sự chán nản trong cuộc sống là không tránh khỏi,
Tại sao lại vội vàng mà đã mải mê trốn tránh.
Trong những thời gian họ không gặp nhau, khi mỗi người đi theo một con đường riêng, họ vẫn chia sẻ cùng một nỗi đau về thế sự. Việc xác nhận rằng “chán đời là điều tất yếu” được biểu hiện một cách kín đáo và sâu sắc bởi nhà nho đối với thời thế. Trong bối cảnh hỗn loạn của thời đại, khi các giá trị đạo đức và văn hoá truyền thống đang bị phá hủy, những nhà nho như Nguyễn Khuyến, có nhân cách và biết tự trọng, luôn cảm thấy “chán đời”. Trong tiếng khóc của bạn, cũng tồn tại một phần nào đó của tiếng khóc của chính bản thân mình.
Tình bạn sâu sắc và nỗi lòng của người tri kỷ, nỗi đau mất đi bạn bè được thể hiện rất rõ và sâu sắc nhất ở đoạn thơ cuối cùng:
Rượu ngon không còn bạn thân bên cạnh,
Không mua, không phải vì thiếu tiền mua.
…
Đàn kia vang vọng, âm nhạc lặng lẽ nghẹn ngào.
Sử dụng một chuỗi các điển cố về tình bạn tri âm, nhà thơ đã thể hiện và khẳng định một lần nữa sự thân thiết của tình bạn giữa hai người. Từ đó, nỗi đau của việc mất đi người tri âm được thể hiện. Khi mất bạn, người ở lại sẽ rơi vào cô đơn, không có ai để chia sẻ tâm sự. Trong tâm trạng đó, nhà thơ chứa đựng bao nhiêu nỗi buồn cần có ai đó để chia sẻ. Sâu sắc của tình bạn già được thể hiện rõ hơn trong bốn câu thơ kết thúc:
Bác không còn ở đây, dù lòng van xin bác ở lại,
Tôi dù rất nhớ, nhưng kỉ niệm chỉ còn là nỗi buồn thôi;
Tuổi già, như hạt lệ đọng lại trên cánh hoa sương,
Nỗi buồn kích động lòng, trái tim chật chội!
Lời than thở của người già khác biệt so với nỗi đau của người trẻ. Đây là nỗi đau được nén vào trong lòng. Tình bạn chân thành của một người bạn già được thể hiện một cách chân thành và sâu sắc.
Với từ ngữ mộc mạc, chân chất và hình thức thơ song thất lục bát, tác giả đã diễn đạt một cách cảm động nỗi đau trước sự mất mát của một người bạn. Sự biến đổi trong nhịp điệu của thơ ở đoạn 2 và đoạn 3 đã giúp phác họa rõ hơn tâm trạng của nhân vật trữ tình. Ở đoạn 2, âm điệu thơ vui tươi hơn, phong phú hơn bởi đó là lúc nhân vật trữ tình ngập tràn trong kỷ niệm, trong những kỷ niệm tươi đẹp khi họ còn có nhau. Còn ở đoạn sau, khi chỉ còn một mình, trong cảm giác cô đơn và lẻ loi, người bạn ở lại đau đớn và cô độc trong nỗi tiếc nuối. Sự tương phản trong hai đoạn thơ đã làm nổi bật hơn nỗi đau của người mất bạn tri âm.
Hình thức thơ song thất lục bát với nhịp điệu đặc trưng đã truyền đạt chính xác những cảm xúc chân thành của lời than thở. Trong lòng đã chứa đựng nhiều nỗi buồn của một nhà nho trước thời cuộc loạn lạc, nhưng thêm vào đó là nỗi đau trước sự mất mát đột ngột của người bạn thân, nhà thơ đã chìm đắm trong nỗi đau tột cùng. Tuy nhiên, với một người đã trải qua nhiều biến cố và khổ đau trong cuộc đời, nhà nho kiên cường như Nguyễn Khuyến đã không than thở hay than khóc mà thể hiện nỗi đau của mình một cách điềm đạm và sâu lắng. Tính kiên cường đó đã làm nên một tác phẩm văn học có giá trị nhân văn lớn. Bài thơ đã vinh danh một tình bạn đẹp, đồng thời làm nổi bật giá trị và vai trò quan trọng của tình bạn trong cuộc sống. Sự chia sẻ niềm vui và nỗi buồn giữa những người bạn, những người thân là yếu tố quan trọng nhất giúp mỗi người vượt qua khó khăn và phức tạp trong cuộc sống.
Tình bạn giữa Nguyễn Khuyến và Dương Khuê, hai nhà nho tài năng và có nhân cách, đã để lại cho thế giới một biểu tượng cao đẹp về tình bạn. Khóc Dương Khuê không chỉ thể hiện tấm lòng sâu sắc và tình cảm tha thiết của một người bạn với một người bạn, mà còn là biểu hiện xúc động về vẻ đẹp nhân cách của một nhà nho chân chính. Những tâm sự, nỗi buồn thời thế tiềm ẩn sau nỗi đau mất bạn đã tạo nên sâu sắc cho bài thơ.
III - liên hệ
Đọc bài thơ Đại lão – được truyền miệng là bài thơ cuối cùng của Nguyễn Khuyến:
Năm nay tớ đã bảy mươi tư,
Rằng già, rằng quan tớ cũng vậy.
Khi vui, uống thêm mấy chén rượu,
Lúc buồn, ngâm nghĩ một câu thơ.
Bạn già ngày xưa còn bao nhiêu?
Chuyện xưa mười phần chín không như vậy.
Muốn sống thêm mấy năm nữa,
Thử xem trời mãi như thế này ư?
Du lịch Mytour
