Đội lái là gì? Cách nhận biết các thủ đoạn của một cổ phiếu có đội lái

Khi nhắc đến thị trường chứng khoán, không thể thiếu sự xuất hiện của các nhà đầu tư cá nhân hoặc các nhà đầu tư nhỏ lẻ vì họ chiếm phần lớn thị trường. Thường họ có ít vốn, ít điều kiện để tiếp nhận các thông tin chuẩn xác, trong khi thị trường liên tục phát triển nhanh, đi kèm đó là những hành vi thao túng giá của các “đội lái” ngày càng tinh vi và phức tạp. Lợi dụng tâm lý FOMO của các nhà đầu tư nhỏ lẻ trước những cổ phiếu tăng 30% - 50% hoặc gấp đôi tài khoản trong một thời gian ngắn, không ít nhà đầu tư đã dính bẫy khi đu đỉnh, mắc kẹt mãi không thể về bờ thậm chí cháy tài khoản. Vậy “đội lái” là ai? Cách nhận biết các thủ thuật của một cổ phiếu có đội lái là gì? Liệu có kẽ hở nào trong quy định của pháp luật khiến cho các đội lái dễ dàng thao túng giá cổ phiếu?

Đội lái chứng khoán là gì?

“Đội lái” là một khái niệm khá quen thuộc với nhà đầu tư trên thị trường chứng khoán. Tuy nhiên, không phải ai cũng có thể nắm bắt hay nhận ra được hành tung của đội lái bởi các đội lái khá kín đáo, thủ thuật tinh vi và đòi hỏi nhận biết qua tham chiếu chuyên môn hoặc người chơi đã tồn tại đủ lâu trên thị trường chứng khoán mới có thể nhận thấy được. Để có khả năng thao túng được cả một thị trường chứng khoán, các thành viên đội lái phải có đủ các tiêu chí sau: có chuyên môn sâu, quan hệ rộng và tiềm lực tài chính mạnh. Họ liên kết với nhau để tạo các cơn sóng giá chứng khoán. Đội lái đôi khi có thể liên kết với công ty niêm yết, công ty chứng khoán và các môi giới chứng khoán kéo hoặc dìm giá cổ phiếu để hưởng lợi.

Xuất thân của đội lái cũng khá đặc biệt: họ thường là cổ đông nội bộ của các công ty (nhân viên, ban lãnh đạo), những nhóm nhà đầu tư có thâm niên và kể cả các quỹ đầu tư trên thị trường.

Hoạt động của đội lái được xem là vi phạm pháp luật nhưng vẫn tồn tại rộng rãi nhờ vào các lỗ hổng pháp lý. Thao túng thị trường chứng khoán có thể dẫn đến các hành vi phạm tội và bị phạt bởi Ủy ban Chứng khoán. Tuy nhiên, trong thực tế, việc buộc tội này khá phức tạp do khó xác định được bằng chứng rõ ràng (thao túng chứng khoán thông qua giao dịch cổ phiếu lớn – một hành vi không phải là vi phạm pháp luật).

Các thủ thuật mà đội lái sử dụng

Các chiêu thức làm giá của đội lái bao gồm:

Giai đoạn 1: Lựa chọn con mồi phù hợp

Đội lái sẽ lựa chọn những cổ phiếu phù hợp với các yếu tố 'thời cơ và địa lợi' như: hoạt động trong ngành hấp dẫn, giá cả hợp lý, thông tin không rõ ràng, khối lượng giao dịch thấp, vốn hóa nhỏ. Với những tiêu chí này, các cổ phiếu penny sẽ là mục tiêu của đội lái. Và điều quan trọng nhất, đội lái sử dụng các cổ phiếu niêm yết này vì chúng phải tập trung, ít bị chia tách.

Ví dụ như các cổ phiếu như Louis TGG, BII, LDP, AGM, SMT – những cổ phiếu từ 'vịt trời' thành 'thiên nga'. Giá của các cổ phiếu này khá rẻ (ví dụ như TGG từ trước tháng 7/2021 chỉ dao động từ 5 – 6 ngàn đồng/CP).

Sau khi tìm ra các cổ phiếu phù hợp với các yếu tố trên, đội lái sẽ tạo ra sự cung cầu ảo đối với chúng. Giữa đội lái và ban lãnh đạo công ty, có thể có các thỏa thuận không nói ra, và các cổ đông lớn sẽ nắm giữ nhiều cổ phiếu để tạo điều kiện cho việc tạo ra 'sóng giả'.

Các thỏa thuận này có thể bao gồm các điều sau:

+ Đội lái yêu cầu ban lãnh đạo cung cấp thông tin vào thời điểm phù hợp với chiến lược làm giá. Việc tung tin sẽ làm cổ phiếu trở thành mồi nhử và dễ dàng thu hút sự chú ý của các nhà đầu tư nhỏ lẻ hoặc các nhà đầu tư mới vào thị trường, vì họ thường dễ bị ảnh hưởng bởi các tin tức mà chưa có kinh nghiệm lọc thông tin.

+ Các cổ đông lớn được yêu cầu không bán cổ phiếu khi giá đang được đẩy lên, mà thay vào đó sẽ hợp tác với ban lãnh đạo để tăng giá cổ phiếu. Tiếp tục tạo ra tâm lý đám đông thông qua các môi giới chứng khoán. Tận dụng tâm lý đầu cơ và FOMO, các môi giới bắt đầu lan truyền thông điệp thông qua các kênh mạng, kêu gọi 'bắt đáy' cổ phiếu.

Đây là những chiêu thức trong hoạt động của đội lái chứng khoán, hợp tác với ban lãnh đạo, các cổ đông lớn và các môi giới chứng khoán uy tín để đẩy giá nhằm mục đích thu lợi nhuận.

Ví dụ cụ thể, vào năm 2021, chủ tịch của Louis Holdings – ông Đỗ Thành Nhân đã mua lại một loạt doanh nghiệp trên thị trường chứng khoán (TGG, BII, LDP, AGM, SMT). Đây là các công ty có quy mô nhỏ, tăng trưởng chậm nhưng sau khi được sáp nhập vào nhóm Louis, các cổ phiếu này đã có những bước tăng vọt trên thị trường chứng khoán, đặc biệt là TGG và BII. Ví dụ như TGG đã tăng từ 5,000 đồng lên trên 64,000 đồng trong những phiên tăng giá liên tục. Chỉ trong vài tháng, giá cổ phiếu TGG đã tăng hơn 500%.

Hình ảnh trên cho thấy rõ mô hình cây thông với sự thay đổi mạnh mẽ của TGG

Hiện tại, trên các diễn đàn mạng, các cổ phiếu thuộc nhóm 'Louis' đang thu hút sự quan tâm lớn từ cộng đồng, điều này dễ dàng thúc đẩy sự tăng giá của chúng.

Giai đoạn 2: Tạo sóng (Gom hàng – kéo – xả)

• Bước 1: Dìm giá

Đội lái sẽ được ban lãnh đạo chuyển nhượng hoặc tự mua một số lượng cổ phiếu nhất định. Sau đó, bán cổ phiếu với giá thấp để làm giá xuống và tạo ra cảm giác cung cầu giả. Đội lái sẽ ngừng lại khi đạt được mức giá mục tiêu.

• Bước 2: Gom hàng

Sau khi đạt được giá thấp, đội lái bắt đầu thu gom số lượng cổ phiếu theo kế hoạch và duy trì giá cổ phiếu ổn định trong một thời gian nhất định. Trong giai đoạn này, giá cổ phiếu dao động ít và khối lượng giao dịch thấp.

• Bước 3: Đẩy giá

Đội lái và công ty sẽ cùng nhau đưa ra các thông tin hấp dẫn để thu hút các nhà đầu tư trên thị trường. Khi đó, cầu mua tăng lên, giá cổ phiếu tự động được đẩy lên cao trong khi lượng cung được kiểm soát ở mức thấp do đội lái nắm giữ lớn và các cổ đông lớn cam kết không bán ra, giúp đẩy giá cổ phiếu lên đỉnh điểm. Khi giá liên tục tăng trần, tâm lý đầu cơ và FOMO khiến các nhà đầu tư nhỏ lẻ đổ tiền vào mua cổ phiếu, dẫn đến việc cổ phiếu liên tục tăng giá.

• Bước 4: Xả hàng

Khi các nhà đầu tư nhỏ lẻ tăng mạnh việc mua cổ phiếu để không bỏ lỡ cơ hội, đội lái sẽ bắt đầu xả từ từ số cổ phiếu đang nắm giữ cho những nhà đầu tư này. Họ sẽ tiếp tục xả cho đến khi xảy ra một trong hai trường hợp:

+ Các nhà đầu tư nhỏ lẻ thường bán ra ngay lập tức nhưng chậm hơn đội lái, dẫn đến giá cổ phiếu kết phiên hôm đó rớt sàn hoặc gần sàn.

+ Đội lái thường đặt lệnh mua giá trần với số lượng lớn nhưng sau đó hủy lệnh và bán ra mạnh mẽ bất chấp giá sàn và không có ai mua.

• Kết quả, đội lái thu được khoản lợi nhuận lớn, trong khi các nhà đầu tư nhỏ lẻ thường bán ra muộn hơn hoặc không kịp bán do FOMO. Đối với các nhà đầu tư cá nhân, đánh theo đội lái có hai trường hợp: những người quen thuộc và nhạy bén có thể thu được lợi nhuận nhanh chóng, trong khi những người khác có thể bị thua lỗ nặng nề nếu không tuân thủ kỷ luật và bị ảnh hưởng bởi FOMO hoặc đầu cơ.

Làm sao để nhận biết cổ phiếu đang bị đội lái thao túng?

Một số dấu hiệu dễ nhận diện cổ phiếu bị đội lái thao túng:

Dấu hiệu 1: Cổ phiếu liên tục tăng trần nhưng thanh khoản ở những phiên đầu tiên rất thấp, chỉ vài nghìn hoặc vài chục nghìn cổ phiếu được giao dịch. Đối với cổ phiếu bị dìm giá, mỗi phiên giao dịch thường có những lệnh đặt bán rất lớn để cản trở giá tăng.

Dấu hiệu 2: Báo cáo tài chính của công ty không có gì ấn tượng. Công ty tập trung vào kinh doanh chính và không có nhiều tài sản ảo như công ty con, cho vay, đầu tư tài chính. Tài sản cố định cao là dấu hiệu cho thấy công ty chuyên tâm vào sản xuất kinh doanh, giảm nguy cơ bị thao túng giá.

Dấu hiệu 3: Giá cổ phiếu tăng lên quá cao so với mức bình thường. Để nhận biết cổ phiếu bị lái, nên nghiên cứu kỹ về công ty. Dù có tin tức tốt đến đâu, nếu cổ phiếu tăng mạnh trong thời gian ngắn, cần phải cảnh giác.

Dấu hiệu 4: Công ty ít có tin tức, nhưng khi giá cổ phiếu tăng, tin tức liên tục được công bố. Thông thường, khi đẩy giá lên cao sẽ có nhiều tin tức tích cực, dễ khiến nhà đầu tư, đặc biệt là F0, bị ảnh hưởng bởi tâm lý FOMO và đầu cơ, dễ mắc bẫy trong trường hợp này.

Tuy nhiên, “đội lái” cũng đối mặt với những rủi ro riêng. Mâu thuẫn nội bộ, rò rỉ thông tin có thể ngăn cản hoạt động 'tạo sóng'. Thậm chí, 'đội lái' có thể thay đổi mục đích, từ việc 'tạo sóng' biến thành cổ đông lớn, chiếm đoạt doanh nghiệp.

Những hổ hỗng trong pháp luật làm cho cổ phiếu dễ bị đội lái thao túng

Thực tế, pháp luật Việt Nam đã có các điều luật để xử lý các hành vi vi phạm trên thị trường. Tuy nhiên, vẫn còn thiếu sót trong quy định hoạt động chứng khoán, mở ra lỗ hổng cho các đối tượng lách luật.

Thứ nhất, hiện nay việc mở tài khoản chứng khoán rất dễ dàng, do đó đội lái có thể thuê hoặc nhờ người khác mở tài khoản để mua bán cổ phiếu, tạo ra cung cầu giả, đẩy giá lên cao một cách bất hợp pháp. Như trong vụ BII và TGG, đã có hành vi cấu kết thổi giá khi người nhà của ông Nhân mở nhiều tài khoản để mua bán chéo, tạo ra thanh khoản giả, và ông Nam (TGĐ Công ty CP chứng khoán Trí Việt) chỉ đạo cấp dưới thực hiện khớp lệnh mua bán.

Thứ hai, tội phạm liên quan đến thị trường chứng khoán thường mang tính chất tổ chức và tinh vi, gây thiệt hại cho nhà đầu tư và ảnh hưởng xấu đến thị trường. Tuy nhiên, Bộ luật Hình sự hiện tại vẫn chưa có mức phạt đủ mạnh để ngăn chặn hành vi thao túng thị trường chứng khoán. Các mức phạt hiện tại không đáp ứng được sự răn đe và phòng ngừa so với lợi nhuận khổng lồ từ việc thao túng giá cổ phiếu.

Thứ ba, thông tin lan truyền nhanh trên mạng xã hội, thiếu kiểm soát. Việc phổ biến tin giả, kích động, hô hào trên các diễn đàn, nhóm trở thành hiện tượng phổ biến. Điều này dẫn đến việc điều khiển và thao túng thị trường, gây tổn hại cho các nhà đầu tư nhỏ lẻ.

Thứ tư, chưa có cơ sở pháp lý để định rõ mức thiệt hại cho nhà đầu tư khi mua phải các mã chứng khoán bị làm giá làm căn cứ xác định thiệt hại.

Nhà đầu tư nên tham gia cùng đội lái?

Mọi hoạt động đều có hai mặt, tích cực và tiêu cực, đội lái cũng không ngoại lệ. Đội lái không thể phủ nhận việc tạo nên sự phấn khích trên thị trường, tăng thanh khoản và kích thích đầu tư. Nhiều “cơn sóng” của đội lái cũng mang lại lợi nhuận khá tốt cho nhà đầu tư nhỏ lẻ. Tuy nhiên, mặt tiêu cực của đội lái không thể xem nhẹ. Sự thao túng giá cản trở bản chất cung cầu thực sự. Nhà đầu tư nhỏ lẻ thường chịu thiệt hại, đồng thời mất niềm tin vào tính minh bạch của thị trường.

Theo quan điểm cá nhân, nếu không muốn gánh chịu rủi ro cao và mong muốn đầu tư bền vững trên thị trường chứng khoán, chúng ta không nên tham gia cùng các đội lái, bởi:

Điều thứ nhất, đóng góp vào việc làm cho môi trường đầu tư trở nên lành mạnh. Đội lái thường thao túng giá cả, ảnh hưởng đến mục tiêu đầu tư lành mạnh của các nhà đầu tư và có thể góp phần vào những vấn đề như rửa tiền, tội phạm tài chính.

Điều thứ hai, bảo vệ vốn đầu tư. Đối với những nhà đầu tư mới, việc theo đuổi đội lái mà không có kinh nghiệm có thể dẫn đến rủi ro mất vốn lớn và ảnh hưởng đến tâm lý đầu tư. Với những nhà đầu tư có kinh nghiệm, họ có thể phát hiện ra cổ phiếu bị thao túng sớm để theo đuổi và đạt được lợi nhuận trong thời gian ngắn; tuy nhiên, việc này cũng mang đến những rủi ro, vì chúng ta không thể dự đoán chắc chắn đội lái sẽ hành động như thế nào tiếp theo. Đội lái có thể bán cổ phiếu trước 4 – 5 phiên giao dịch, làm cho nhà đầu tư không kịp thời với diễn biến thị trường và bị kẹt hàng. Theo kinh nghiệm thực tế, việc tham gia vào cổ phiếu bị thao túng nên bán vào ngày giao dịch thứ 3 và không nên mua vào khi cổ phiếu đã tăng giá liên tục trong 5 – 7 phiên.