Đối mặt với bệnh tiểu đường, cần những gì trong chế độ ăn uống và những điều nào cần tránh?

Chế độ ăn uống của người bị bệnh tiểu đường cần phải được thiết kế khoa học và phù hợp với tình trạng sức khỏe của họ, đảm bảo cung cấp đầy đủ dưỡng chất mà không gây tăng đường huyết. Vì vậy, việc ăn uống phải được chú ý và kiêng những thực phẩm nào là điều quan trọng. Hãy cùng Bác sĩ Phan Thanh Dần - cố vấn sức khỏe tại Mytour giải đáp vấn đề này.

Tổng quan về bệnh tiểu đường

Trước hết, cần hiểu rõ về bệnh tiểu đường (hay còn gọi là đái tháo đường) là một bệnh liên quan trực tiếp đến insulin, một loại hormone do tuyến tụy tiết ra có vai trò giảm đường huyết bằng cách chuyển đường từ máu vào tế bào để tạo ra năng lượng cho tế bào hoạt động. Tiểu đường là một bệnh lý rối loạn chuyển hóa không đồng đều, xảy ra khi cơ thể đề kháng với insulin hoặc không sản xuất đủ insulin làm tăng đường trong máu.

Bệnh tiểu đường được chia thành 3 loại:

Tiểu đường tuýp 1: chỉ có tình trạng thiếu hụt insulin. Tiểu đường tuýp 2: chỉ có tình trạng đề kháng insulin. Tiểu đường thai kỳ: chỉ có tình trạng rối loạn chỉ số đường huyết trong thời kỳ mang thai mà không có tiền sử tiểu đường tuýp 1 hay tuýp 2 trước đó.

Tiểu đường được coi là một bệnh nguy hiểm, có thể gây ra những tổn thương nghiêm trọng ở nhiều cơ quan trong cơ thể theo thời gian, đặc biệt là tim, mắt, mạch máu, thận và hệ thần kinh.

Người cao tuổi là nhóm đối tượng mắc đái tháo đường phổ biến nhất, chủ yếu là do chức năng của tuyến tụy đã suy giảm gây ra nhiều biến chứng nguy hiểm. Vì vậy, việc kiểm soát đường huyết đối với người mắc bệnh tiểu đường nói chung và nhóm người cao tuổi là điều quan trọng, cần thiết lập một chế độ ăn khoa học và hợp lý cho họ.

Thành phần chất dinh dưỡng nào cần thiết cho người mắc bệnh tiểu đường?

Giải đáp về việc người mắc bệnh tiểu đường cần ăn gì được thể hiện qua việc cung cấp 5 nhóm chất sau:

Thực phẩm cung cấp tinh bột

Việc loại bỏ hoàn toàn đường trong chế độ ăn là một sai lầm mà nhiều người thường mắc phải. Vì tinh bột có vai trò quan trọng trong việc cung cấp năng lượng cho các tế bào hoạt động.

Người mắc bệnh tiểu đường vẫn cần nhóm chất bột đường trong bữa ăn, nhưng phải hạn chế rất nhiều, chỉ sử dụng một lượng nhất định (ví dụ như cỡ nắm tay) trong bữa ăn.

Đường và tinh bột tự nhiên từ các loại hạt, ngũ cốc rất tốt cho sức khỏe. Tuy nhiên, nên chế biến chúng bằng cách luộc, hấp, và hạn chế sử dụng dầu mỡ. Các loại củ như khoai, sắn, ngô cũng cung cấp khá nhiều tinh bột, nên khi ăn những thực phẩm này, cần giảm lượng cơm hoặc ngưng ăn cơm hoàn toàn.

Thực phẩm cung cấp chất đạm

Thịt nạc, thịt gia cầm lọc bỏ da và mỡ, các loại cá giàu dưỡng chất,...là nguồn đạm tốt để cung cấp năng lượng cho cơ thể khỏe mạnh. Tuy nhiên, khi chế biến những thực phẩm này, nên đơn giản hóa bằng cách hấp, luộc hoặc áp chảo để giảm lượng dầu mỡ.

Thực phẩm cung cấp chất béo

Người mắc bệnh tiểu đường cần sử dụng chất béo không bão hòa để giảm lượng cholesterol trong máu, loại bỏ độc tố từ axit béo tự do trong cơ thể, ngăn ngừa nguy cơ biến chứng và tổn thương tim mạch và thần kinh, giảm viêm, kiểm soát đau nhức khớp. Chất béo cũng quan trọng để hòa tan các loại vitamin tan trong dầu như vitamin A, vitamin E, vitamin E, vitamin K,...

Do đó, khi lên thực đơn cho người mắc bệnh tiểu đường, cần bổ sung các thực phẩm giàu chất béo không bão hòa như hạt hướng dương, hạnh nhân, óc chó, hạt điều, đậu phộng, đậu nành, cá thu, cá hồi, cá trích, cá mòi,... Nên sử dụng dầu đậu nành, dầu olive, dầu điều khi chế biến món ăn cho họ.

Thực phẩm cung cấp chất xơ

Chất xơ giúp duy trì đường huyết ổn định, cải thiện triệu chứng của bệnh tiểu đường. Rau xanh như bông cải xanh, rau bina, rau diếp, rau mùi, cần tây chứa nhiều chất xơ, cung cấp nhiều vitamin và khoáng chất, ít calo và tinh bột.

Rau củ thực sự là thực phẩm mà người mắc bệnh tiểu đường nên thường xuyên có trong khẩu phần ăn hàng ngày, tuy nhiên chỉ nên chế biến bằng cách luộc, hấp, trộn gỏi, làm salad hoặc ăn sống khi đảm bảo vệ sinh, hạn chế sử dụng các loại sốt và chất béo quá nhiều.

Thực phẩm cung cấp vitamin và khoáng chất

Bệnh nhân tiểu đường cần ăn gì? Các loại trái cây và rau củ là nguồn cung cấp vitamin và khoáng chất dồi dào, đồng thời giàu chất chống oxy hóa, ngăn chặn sự sản sinh của các tế bào gốc tự do trong cơ thể. Do đó, khẩu phần ăn cho người mắc bệnh tiểu đường nên bao gồm các loại trái cây như cam, bưởi, quýt, việt quất, dâu tây, kiwi,... Tránh các loại trái cây có hàm lượng đường cao như nhãn, vải, xoài, mít, sầu riêng,... Khi ăn cũng không nên thêm kem, sữa.

Thực phẩm cung cấp vitamin và khoáng chất

Theo Viện dinh dưỡng quốc gia, để điều trị và kiểm soát đường huyết ổn định, bữa ăn hàng ngày của người mắc bệnh tiểu đường nên có tỷ lệ các thành phần sinh năng lượng như sau:

Đường bột: tỷ lệ năng lượng từ đường bột (carbohydrate cung cấp) nên chiếm 50 - 60% tổng năng lượng của khẩu phần ăn. Lựa chọn các loại thực phẩm có lượng đường thấp, giàu chất xơ và ít calo như gạo lứt, ngũ cốc nguyên cám, khoai lang, các loại hạt, ngũ cốc,...

Chất đạm: lượng protein nên đạt 1 - 1.2g/kg/ngày, tương đương khoảng 15 - 20% năng lượng khẩu phần.

Chất béo: tỷ lệ chất béo nên là 25% tổng năng lượng của khẩu phần, không nên vượt quá 30%. Sử dụng chất béo lành mạnh, tránh các axit béo bão hòa giúp ổn định đường huyết và ngăn ngừa xơ vữa động mạch.

Bệnh tiểu đường nên ăn gì tốt nhất?

1. Bông cải xanh 

Bệnh tiểu đường nên ăn gì để duy trì sức khỏe? Một trong những món ăn được khuyến nghị đầu tiên cho người mắc bệnh tiểu đường là bông cải xanh. Trong 92g bông cải xanh nấu chín chỉ chứa 27 calo, 3g tinh bột nhưng lại giàu magiê, sắt, lutein và zeaxanthin, cùng vitamin C hỗ trợ hấp thu sắt tối ưu và tăng cường sức đề kháng. Nghiên cứu cho thấy ăn bông cải xanh giúp giảm insulin và bảo vệ tế bào khỏi sự tổn thương của gốc tự do trong quá trình trao đổi chất. 

2. Trứng 

Trong khẩu phần ăn cho người mắc bệnh tiểu đường nên bao gồm trứng, vì trứng chứa ít carbohydrate (chỉ 0.5g) nhưng cung cấp năng lượng cho cơ thể mà không làm tăng đường huyết. Ăn trứng còn giúp cải thiện độ nhạy insulin, chống viêm, điều hòa cholesterol và giảm nguy cơ tim mạch. Tuy nhiên, chỉ nên ăn khoảng 3 quả/tuần. 

3. Quế

Quế có khả năng kiểm soát đường huyết, giảm triglycerid và cholesterol ở người mắc bệnh tiểu đường, cũng như tăng độ nhạy của insulin để cung cấp năng lượng cho cơ thể và hạ thấp đường trong máu. 

Ngoài việc ăn uống phù hợp, bạn cũng nên sử dụng thực phẩm chức năng để hỗ trợ tiểu đường, ổn định đường huyết và làm giảm các triệu chứng bệnh. 

Dưới đây là một số thực phẩm chức năng hỗ trợ tiểu đường tốt nhất hiện nay:

4. Hạt chia

Trong danh sách thực phẩm dành cho người mắc bệnh tiểu đường, không thể bỏ qua hạt chia, một loại hạt nhỏ nhưng có nhiều lợi ích. Hạt chia giàu chất xơ, chất chống oxi hóa và axit béo omega 3, giúp giảm nhẹ các triệu chứng bệnh. Chất xơ hòa tan trong hạt chia giúp cảm thấy no lâu, giảm lượng thức ăn tiêu thụ và kiểm soát đường huyết cũng như cân nặng.

5. Các loại quả hạch

Quả hạch thơm ngon và bổ dưỡng là lựa chọn hàng đầu cho người mắc bệnh tiểu đường. Chúng giàu chất xơ và ít tinh bột, giúp kiểm soát bệnh hiệu quả. Việc ăn các loại quả hạch như óc chó, hạt dẻ, hạnh nhân, macca, hồ đào thường xuyên sẽ ổn định insulin và cải thiện sức khỏe thể chất.

6. Sữa chua ít đường/không đường

Dành cho những người quan tâm đến cách ăn uống phù hợp với bệnh tiểu đường, sữa chua ít đường hoặc không đường là một lựa chọn lý tưởng. Sữa chua cung cấp các vi sinh vật có lợi cho đường ruột, giúp cải thiện quá trình tiêu hóa và cung cấp năng lượng cho cơ thể với vitamin A, D, B, canxi,.. Nghiên cứu đã chứng minh sữa chua mang lại lợi ích trong việc kiểm soát đường huyết và giảm nguy cơ mắc bệnh tim mạch. 

7. Dầu olive nguyên chất

Dầu ô-liu chứa axit oleic là loại chất béo không bão hòa đơn có khả năng cải thiện mức độ triglyceride và cholesterol, đây là điều có lợi cho người bệnh tiểu đường. Ngoài ra, polyphenol - một chất chống oxy hóa có trong dầu này cũng giúp giảm viêm, bảo vệ mạch máu, mang lại nhiều lợi ích cho sức khỏe. Tuy nhiên, bạn cần chú ý lựa chọn dầu ô-liu nguyên chất để có nhiều thành phần tốt cho sức khỏe hơn. 

8. Các loại rau xanh lá 

Trong danh sách thực phẩm dành cho người bị tiểu đường, luôn cần có các loại rau xanh lá như rau diếp, cần tây, rau bina, cải xoăn, cải bó xôi,... Chúng đều là nguồn cung cấp vitamin và khoáng chất đa dạng, đặc biệt là vitamin C, lại có ít calo và tinh bột, giúp kiểm soát đường huyết. Hơn nữa, chất chống oxy trong các loại rau xanh cũng giúp ngăn ngừa các biến chứng của bệnh tiểu đường như đục thủy tinh thể và thoái hóa điểm vàng. 

9. Nghệ

Nghệ là một loại gia vị quen thuộc thường được sử dụng để tạo màu sắc hấp dẫn trong các món ăn cho người bị tiểu đường. Tuy nhiên, ít ai biết rằng nghệ còn mang lại nhiều lợi ích khác. Thành phần chính của nghệ là curcumin, một hoạt chất có khả năng chống viêm, giảm đường huyết và giảm nguy cơ mắc các vấn đề về tim mạch. 

10. Tỏi 

Tỏi chứa một lượng lớn allicin, được coi là một chất kháng sinh tự nhiên ngăn chặn sự biến đổi của tế bào, giảm viêm, giảm đường huyết và cholesterol xấu. Nghiên cứu cho thấy những người sử dụng tỏi đen trong vòng 12 tuần đã ghi nhận giảm áp huyết trung bình 10 đơn vị.

11. Hạt lanh

Hạt lanh là lựa chọn tốt cho người bị tiểu đường. Hạt lanh cung cấp chất xơ hòa tan giúp cải thiện sức khỏe đường ruột, tăng cường độ nhạy insulin và kiểm soát đường huyết một cách hiệu quả. Ngoài ra, hạt lanh còn giúp giảm nguy cơ mắc bệnh tim mạch, ngăn ngừa biến chứng đột quỵ,..

12. Các loại cá béo

Các loại cá béo như cá hồi, cá trích, cá thu, cá ngừ, cá mòi,... đều là những thực phẩm tốt cho người bị tiểu đường. Chúng là nguồn cung cấp axit béo dồi dào, bao gồm omega 3 6 9, chứa DHA, EPA, ALA,... giúp bảo vệ tế bào mạch máu, giảm viêm, cải thiện chức năng mạch máu. Từ đó hạn chế nguy cơ đau tim và đột quỵ thường gặp ở bệnh nhân đái tháo đường. 

13. Giấm táo

Giấm táo là nước ép táo lên men trong thời gian và nhiệt độ quy định. Nếu không biết người bị tiểu đường nên ăn gì, hãy thường xuyên sử dụng giấm táo trong các bữa ăn. Giấm táo có tác dụng cải thiện độ nhạy insulin, làm chậm tốc độ hấp thụ đường vào máu.
Bên cạnh đó, các hoạt chất trong giấm táo cũng giảm đi 20% tác động của lượng tinh bột đường trong bữa ăn, kiểm soát đường huyết không bị tăng vượt ngưỡng. Kết quả từ một nghiên cứu cho thấy những người bị tiểu đường sau một thời gian sử dụng giấm táo đã giảm được 6% tốc độ tăng đường huyết. Tuy nhiên, không sử dụng giấm táo với những người bị tiểu đường đang gặp các vấn đề về dạ dày.

14. Dâu tây

Trong các món ăn dành cho người bị tiểu đường, dâu tây rất được ưa chuộng với vị chua ngọt thơm ngon và giàu anthocyanin - chất chống oxy hóa. Chất này có khả năng điều chỉnh đường huyết và giảm cholesterol sau mỗi bữa ăn, giảm nguy cơ mắc bệnh tim mạch. Ngoài ra, chỉ cần 150g dâu tây đã cung cấp đủ lượng vitamin C cần thiết mỗi ngày, giúp tăng cường sức đề kháng, bảo vệ cơ thể khỏe mạnh, và hạn chế các bệnh nhiễm trùng, nhiễm khuẩn.

15. Các loại bí 

Bí đỏ, bí ngô, bí ngòi, bí đao,... đều chứa nhiều chất chống oxy hóa có ích, ngăn chặn hoạt động của tế bào gốc tự do gây hại. Đồng thời, lượng lutein và zeaxanthin trong các loại bí giúp ngăn ngừa biến chứng của bệnh tiểu đường như đục thủy tinh thể, thoái hóa điểm vàng. Bổ sung các món ăn từ các loại bí sẽ cân bằng lượng đường, duy trì chỉ số đường huyết ổn định. 

Cần hạn chế những thực phẩm gì khi mắc bệnh tiểu đường?

Bên cạnh việc tìm hiểu về những thực phẩm phù hợp cho người bị tiểu đường, việc biết những thực phẩm cần hạn chế cũng rất quan trọng để tránh tình trạng bệnh nghiêm trọng hơn. 

Gạo trắng: chứa nhiều tinh bột, khiến đường huyết tăng cao nhanh chóng. 

Mứt, trái cây sấy khô: mất nước và khoáng chất tự nhiên, nhưng lại tăng lượng đường, làm tăng đường huyết. 

Đồ ăn fast food: chứa nhiều chất bảo quản, chất béo bão hòa làm tăng lượng cholesterol xấu đồng thời làm giảm chức năng của tuyến tụy, không sản xuất đủ insulin kiểm soát đường huyết. 

Đồ ăn giàu chất béo, dầu mỡ: bơ thực vật, đồ rán/chiên xào, phô mai, sữa nguyên kem, mỡ động vật, dầu dừa, bơ cacao,...khiến đường huyết tăng nhanh và còn làm tăng nguy cơ mắc bệnh tim mạch. 

Đồ ngọt, đồ uống ngọt, bia rượu: trong danh sách thức ăn cho người tiểu đường cần tuyệt đối tránh đồ ngọt, bánh kẹo, nước ngọt, nước tăng lực, bia rượu...không chỉ làm tăng đường huyết mà còn gây kháng insulin. 

Trái cây giàu đường: mít, xoài, na, nhãn, vải, sầu riêng,...chứa lượng đường lớn làm tăng mức đường huyết. 

5 lỗi thường gặp trong chế độ ăn cho người bị tiểu đường 

Hiểu sai về đường: đường không chỉ có ở các thực phẩm có đồ ngọt mà còn tồn tại ở nhiều dạng, có trong nhiều loại thực phẩm khác như cơm, bánh mì, ngũ cốc, khoai tây, củ cải, snack, bún, phở, miến,..Vì vậy với thực đơn cho người bệnh tiểu đường luôn cần kiểm soát các loại thực phẩm nạp vào cơ thể. 

Loại bỏ hoàn toàn tinh bột: tinh bột là nguồn cung cấp năng lượng cho tế bào trong cơ thể hoạt động. Vì vậy trong bữa ăn cho người tiểu đường chỉ nên cắt giảm tinh bột, không nên kiêng tuyệt đối tinh bột trong chế độ ăn. Tránh hoàn toàn chất béo: chất béo có vai trò dự trữ và cung cấp năng lượng, đồng thời giúp cơ thể hấp thụ một số loại vitamin tan trong dầu. Do đó, bệnh nhân đái tháo đường không nên kiêng chất béo mà nên chuyển từ chất béo bão hòa sang chất béo không bão hòa, là chất béo lành mạnh chiết xuất từ thực vật. 

Ăn nhiều thịt đỏ: mặc dù thịt đỏ là nguồn cung cấp chất đạm, tạo năng lượng cho cơ thể nhưng không phải cứ ăn nhiều là tốt, ngược lại còn gây tăng cholesterol và nguy cơ mắc bệnh tim mạch. 

Nguyên tắc ăn uống khoa học với người bệnh tiểu đường

Người bị tiểu đường nên ăn những thực phẩm nào và tránh những thực phẩm nào cần phải tuân theo sự hướng dẫn và chỉ định của bác sĩ. Bên cạnh đó, họ cũng cần hiểu rõ các nguyên tắc về chế độ dinh dưỡng để ngăn chặn tăng đường huyết, giảm nhẹ các triệu chứng bệnh và phòng tránh các biến chứng của bệnh đái tháo đường:

• Hãy ăn đủ bữa, ăn đúng giờ, và nhất định phải ăn sáng vì bữa sáng là quan trọng nhất, giúp duy trì đường huyết ổn định suốt cả ngày, không nên đói hoặc no quá độ.
• Hãy ăn nhiều bữa nhỏ trong ngày, chia nhỏ khẩu phần ăn để tránh tình trạng tăng đột ngột đường huyết.
• Hãy tránh thay đổi quá nhanh hoặc quá nhiều về cơ cấu và lượng thức ăn.
• Hãy tận dụng thời gian sau khi ăn để vận động nhẹ nhàng, giúp quá trình tiêu hóa tốt hơn, tránh đau dạ dày và hỗ trợ cải thiện tình trạng tiểu đường.

Vậy là bạn đã hiểu rõ về việc người bị tiểu đường nên ăn gì và nên tránh gì để kiểm soát tốt bệnh lý, giảm nguy cơ mắc các biến chứng nguy hiểm. Hi vọng bạn sẽ tìm thấy những thông tin này hữu ích và hãy tiếp tục theo dõi Mytour để cập nhật thông tin mới nhất về chăm sóc sức khỏe nhé!