Đơn Dương

Đơn Dương là một huyện thuộc tỉnh Lâm Đồng, Việt Nam.

Địa lý

Huyện Đơn Dương nằm ở phía đông của tỉnh Lâm Đồng, có vị trí địa lý:

• Phía đông giáp huyện Ninh Sơn và huyện Bác Ái, tỉnh Ninh Thuận
• Phía tây và phía nam giáp huyện Đức Trọng
• Phía bắc giáp thành phố Đà Lạt và huyện Lạc Dương.

Huyện nằm ở phía đông bắc cao nguyên Di Linh, có độ cao trên 1.000m. Địa hình huyện chia làm 3 dạng chính: địa hình núi cao, địa hình đồi thoải lượn sóng, địa hình thung lũng sông suối.

Đất lâm nghiệp trên địa bàn huyện có diện tích khoảng 38.000 ha. Huyện gồm có các loại đất chính sau: đất phù sa dốc tụ, đất phù sa sông suối, đất phù sa không được bồi hàng năm, đất nâu đỏ trên bazan, đất đỏ vàng trên đá phiến, đất mùn vàng đỏ gzanit và daxit.

Huyện có nhiều dân tộc thiểu số như: K’ho, Chu Ru, Ê-đê, Nùng, Tày, Hoa, Chăm.

Hành chính

Huyện Đơn Dương được phân thành 10 đơn vị hành chính cấp xã, bao gồm 2 thị trấn chính Thạnh Mỹ (huyện lỵ), D'Ran và 8 xã: Đạ Ròn, Ka Đô, Ka Đơn, Lạc Lâm, Lạc Xuân, Pró, Quảng Lập, Tu Tra.

Lịch sử

Cao nguyên Lang Biang trước năm 1893 là khu vực sinh sống của các dân tộc Thượng nguyên. Người Việt đầu tiên có ý định khám phá vùng rừng núi Nam Trung Bộ là Nguyễn Thông, nhưng do nhiều lý do ông không thể thực hiện được. Vào hai năm 1880 và 1881, bác sĩ hải quân Paul Néis và trung úy Albert Septans đã tiến hành những chuyến thám hiểm đầu tiên vào vùng dân tộc Thượng ở Đông Nam Bộ và Nam Trung Bộ, và họ được coi là hai nhà thám hiểm đầu tiên phát hiện ra cao nguyên Lang Biang. Hành trình của Paul Néis và Albert Septans đã mở đường cho nhiều cuộc thám hiểm sau này như A. Gautier (năm 1882), L. Nouet (1882), thiếu tá Humann (1884).

Ngày 3 tháng 8 năm 1891, bác sĩ Alexandre Yersin đã thực hiện chuyến thám hiểm đầu tiên với mục đích tìm đường núi từ Nha Trang đến Sài Gòn, nhưng không thành công. Từ ngày 28 tháng 3 đến 9 tháng 6 năm 1892, Yersin thực hiện một cuộc thám hiểm từ Nha Trang, đi qua cao nguyên Đắk Lắk để đến Stung Treng, nằm ven sông Mê Kông (thuộc lãnh thổ Campuchia).

Sau năm 1975, huyện Đơn Dương bao gồm 11 xã: Ka Đô, K'đơn, Kil Pla Gnol, Lạc Lâm, Lạc Nghiệp, Lạc Xuân, Loan, Thạnh Mỹ (huyện lỵ), Tu Tra, Xuân Thọ, Xuân Trường.

Ngày 14 tháng 3 năm 1979, Hội đồng Chính phủ ban hành Quyết định 116-CP. Theo đó:

• Sáp nhập 2 xã: Xuân Thọ và Xuân Trường vào thành phố Đà Lạt.
• Chuyển xã Kil Pla Gnol về huyện Lạc Dương mới thành lập.

Ngày 28 tháng 3 năm 1983, chia xã Loan thành 2 xã: Ninh Loan và Đà Loan.

Ngày 6 tháng 6 năm 1986, Hội đồng Bộ trưởng ban hành Quyết định số 67-HĐBT. Theo đó:

• Chia xã Đà Loan thành 2 xã: Đà Loan và Tà Năng.
• Chia xã Ninh Loan thành 2 xã: Ninh Loan và Tà Hine.

Vào ngày 24 tháng 10 năm 1987, Hội đồng Bộ trưởng đã ban hành Quyết định số 157-HĐBT, theo đó:

• Di dời 4 xã: Đà Loan, Ninh Loan, Tà Hine và Tà Năng sang huyện Đức Trọng quản lý.
• Biến xã Thạnh Mỹ thành thị trấn Thạnh Mỹ (là trung tâm hành chính của huyện Đơn Dương).

Vào ngày 15 tháng 9 năm 1989, xã Lạc Nghiệp được nâng cấp thành thị trấn D'ran.

Vào ngày 16 tháng 9 năm 1989, xã Ka Đô đã được chia thành 2 xã: Ka Đô và Quảng Lập, xã Ka Đơn cũng được chia thành 2 xã: Ka Đơn và Pró.

Vào ngày 30 tháng 10 năm 2000, xã Đạ Ròn được thành lập trên cơ sở diện tích tự nhiên là 3.349,3 ha và dân số là 9.133 người từ thị trấn Thạnh Mỹ. Hiện nay, huyện Đơn Dương có 2 thị trấn và 8 xã như hiện tại.

Đời sống kinh tế - xã hội

Thu nhập bình quân đầu người vào năm 2013 là 36 triệu đồng, tăng mạnh so với mức 18,3 triệu vào năm 2010. Tổng thu ngân sách nhà nước của huyện đạt khoảng gần 100 tỷ đồng.

Trên toàn huyện đã có 9 chợ/10 xã và thị trấn (trừ xã Đạ Ròn chưa có chợ); các loại chợ gồm: cấp III, IV và chợ nông thôn; với quy mô từ 15 đến hơn 200 quầy hàng.

Huyện có tổng cộng 32 công trình thủy lợi, bao gồm 19 hồ, 10 đập dâng, 2 đường dẫn nước tưới và 1 trạm bơm.

Hệ thống lưới điện cao áp của huyện Đơn Dương dài hơn 200 km, do 3 đơn vị quản lý và khai thác:

Công ty Truyền tải điện 4: Truyền tải điện cao nguyên (Đội đường dây Đơn Dương) với đường dây 220kv; chiều dài 17 km và có 72 trụ, Đội cao thế Lâm Đồng trực thuộc XN điện cao thế MN với đường dây 110kv; chiều dài 75 km tuyến Đà Lạt – Đa Nhim – Đức Trọng và có 169 trụ nằm trên địa bàn Đơn Dương, Chi nhánh điện lực Đơn Dương có đường dây trung áp dài 197 km; đường dây hạ áp dài: 314 km và 291 trạm biến áp, tổng công suất: 33.351 KVA.

Đất nông nghiệp có diện tích gần 17.000 ha. Huyện Đơn Dương chủ yếu trồng các loại cây như cà phê, trà, tiêu, dâu tằm. Rau, củ, quả đặc sản như của Đà Lạt. Khu vực Đơn Dương – Đức Trọng là nơi có diện tích trồng cà chua lớn nhất Việt Nam. Xã Ka Đô và Lạc Xuân là hai xã có diện tích trồng cà chua lớn nhất huyện Đơn Dương. Xã Quảng Lập có nông trường khoai tây O’Star Farm, là nông trường khoai tây lớn nhất Việt Nam. Nông nghiệp chiếm hơn 56% tỷ trọng kinh tế. Tổng diện tích rau thương phẩm gieo trồng trong năm 2013 của huyện là 22.918 ha với sản lượng gần 734.600 tấn. Doanh thu bình quân từ 120–150 triệu đồng/ha/năm. Diện tích ứng dụng công nghệ cao đạt bình quân trên 250 triệu đồng/ha/năm, có những diện tích đạt hơn 1 tỷ đồng. Đàn bò sữa của huyện Đơn Dương chiếm 5.245 con trong tổng số 6.400 con bò sữa của toàn tỉnh Lâm Đồng (trong đó, bò sữa trong hộ cá thể chiếm 3.247 con).

Diện tích đất lâm nghiệp tổng cộng: 38.442,73 ha. Rừng phòng hộ: 18.436,40 ha. Rừng đặc dụng: 0 ha. Lâm nghiệp sản xuất sản phẩm gỗ và lâm sản, sản xuất giường, tủ, bàn, ghế.

Giáo dục: Cùng với sự phát triển kinh tế xã hội, hiện nay huyện có các cơ sở giáo dục công lập như: 11 trường mầm non (6 công lập, 5 bán công), 22 trường tiểu học, 11 trường trung học cơ sở, 5 trường trung học phổ thông, 3 trung tâm giáo dục thường xuyên, lao động học nghề.

Y tế: Trên địa bàn huyện có 1 bệnh viện đa khoa, 2 phòng khám đa khoa khu vực và 10 trạm y tế xã, thị trấn. Tổng số giường bệnh trên 120 giường, trong đó bệnh viện đa khoa trung tâm trên 70 giường, 2 phòng khám đa khoa khu vực 20 giường và 10 trạm y tế xã, thị trấn 30 giường (trung bình mỗi trạm 3–4 giường). Hầu hết các cơ sở y tế đã được xây dựng chắc chắn.

Dân số

Huyện có diện tích 611,56 km², dân số ngày 1/4/2019 là 107.281 người, trong đó: dân số thành thị là 27.683 người (chiếm 26%) và dân số nông thôn là 79.598 người (chiếm 74%), mật độ dân số đạt 175 người/km².

Huyện có diện tích 611,85 km², dân số tính đến ngày 31/12/2022 là 128.747 người, mật độ dân số đạt 210 người/km².

Văn hóa

Đơn Dương trong lĩnh vực nghệ thuật

Vào những năm 1960, họa sĩ Đinh Cường - sau khi tốt nghiệp Đại học Mỹ thuật Huế - sống và có nhiều kỷ niệm tại D'Ran, nơi ông thực hiện nhiều tác phẩm nghệ thuật quan trọng.

Nhạc sĩ Trịnh Công Sơn cũng thường xuyên ghé thăm Đinh Cường tại Đơn Dương. Cả hai đã sống chung tại một căn nhà sàn nhỏ ở D'Ran. Trong thời gian đó, Trịnh Công Sơn thường viết thư cho người yêu của mình, Ngô Vũ Dao Ánh.

Một trong những bức thư được viết vào ngày 11 tháng 11 năm 1964 có đoạn:

'Anh đến đây, anh Cường ở D'Ran chưa trở về. Anh leo lên căn nhà gỗ sàn - xung quanh là núi cao, là mây mù, là suối reo, là giá rét, là cô đơn. Anh ngồi trong căn phòng riêng của anh Cường, xung quanh những bức tranh mang hình ảnh màu sắc của núi đồi này vừa hoàn thành. Và cơn mưa xám mù bất ngờ đến... Bên ngoài chỉ còn thấy bờ núi đen cao xung quanh. Tiếng suối chảy buồn.'

Trong lá thư ngày 12 tháng 11 năm 1964, Trịnh Công Sơn cũng chia sẻ với Dao Ánh ước muốn từ bỏ mọi cuộc tranh chấp để về sống tại D'Ran:

'Cuộc sống ở đây yên bình và dễ chịu. Có lẽ anh sẽ tìm cách trở về, làm nông dân và rời xa những cuộc cạnh tranh vô nghĩa. Tìm một hạnh phúc nhỏ nhất cho cuộc sống của mình. Xây một căn nhà sàn với bàn ghế từ những cây thông ghép lại, sống gần gũi với cây cối, núi rừng và đất đai.'

Du lịch

Nằm trên cao nguyên với khí hậu mát mẻ, cảnh quan rừng núi tươi đẹp, Đơn Dương có nhiều tiềm năng để phát triển du lịch xanh, du lịch sinh thái. Tuy nhiên, ngành du lịch ở Đơn Dương hiện chưa phát triển, chưa mang lại thu nhập cho người dân địa phương.

Một số điểm dã ngoại phổ biến của người dân địa phương:

• Hồ thủy điện Đa Nhim: Nằm tại thị trấn D'Ran. Hồ nằm về phía đông của huyện, dùng để cung cấp nước cho thủy điện Đa Nhim, được xây dựng từ những năm 60, bao quanh là rừng nguyên sinh thuộc khu rừng phòng hộ.
• Rừng cảnh quan đèo Ngoạn Mục: Dọc quốc lộ 27 ở chân đèo Ngoạn Mục, giáp ranh với huyện Ninh Sơn, tỉnh Ninh Thuận, là điểm dừng của xe trước khi lên hoặc xuống đèo, có thác Thiên Thai nằm giữa hai đồi trong rừng tự nhiên thuộc khu rừng phòng hộ.
• Hồ Pró: Tại thôn Đông Hồ, xã Pró. Đây là hồ chứa nước xây dựng từ những năm 80, phục vụ tưới tiêu cho gần 400 ha đất nông nghiệp của xã Pró và xã Ka Đơn. Diện tích hồ trên 70 ha, bao quanh là rừng phòng hộ nguyên sinh. Hồ Pró cách quốc lộ 27 khoảng 15 km, có đường vào rộng rãi, trong đó có hơn 10 km đường đã được lát nhựa.
• Hồ Đạ Ròn: Tại thôn Đạ Ròn, xã Đạ Ròn về hướng tây bắc huyện, gần quốc lộ 27. Hồ có diện tích trên 110 ha, bao quanh là rừng thông, được xây dựng từ cuối những năm 90, phục vụ tưới tiêu cho xã Đạ Ròn và thị trấn Thạnh Mỹ.

Chú thích