Doner kebab và bánh mì Việt Nam: Cuộc đọ sức 50 năm giữa hai 'hương vị đường phố'

Bạn có biết: Loại bánh nào có tuổi đời lâu hơn? Loại bánh nào nổi bật hơn? Và loại bánh nào mang lại lợi ích cho sức khỏe hơn?

Được sáng tạo vào thế kỷ 19 tại Đế chế Ottoman, sau đó lan rộng khắp châu Âu, và kỳ diệu thay, món bánh mì này đã chinh phục hầu hết các vỉa hè ở Việt Nam suốt hơn một thập kỷ qua.

Đó là cái tên mà chỉ cần nhắc đến, bạn sẽ lập tức hình dung ra một chiếc xe đẩy với xiên thịt quay tròn theo chiều dọc:

Doner kebab!

Doner kebab được tạo thành từ từ "Doner", bắt nguồn từ "dönmek" trong tiếng Thổ Nhĩ Kỳ có nghĩa là "quay tròn". "Kebab" là từ gốc Ả Rập có nghĩa là "thịt nướng". Tuy nhiên, cho đến thế kỷ 17, các tài liệu ẩm thực châu Âu không ghi nhận bất kỳ món "Doner kebab" nào có thịt ướp và nướng theo chiều dọc.

Vào thời điểm đó, người Thổ Nhĩ Kỳ chỉ có món "Cag kebab", với những miếng thịt cừu được xiên vào que sắt và nướng trên bếp lò truyền thống nằm ngang. Tuy nhiên, đến năm 1850, một đầu bếp tên İskender Efendi đã nghĩ ra sáng kiến quay lò lên một góc 90 độ.

Nhờ cách làm này, ông có thể tiết kiệm rất nhiều diện tích mặt bằng của chiếc lò. Cũng nhờ tính gọn gàng đó mà những chiếc xe đẩy thịt nướng đã ra đời.

Người Thổ Nhĩ Kỳ sẽ xiên các loại thịt như cừu, bò, gà vào những chiếc lò thẳng đứng và nướng chúng. Bởi lò đứng, việc cắt thịt từ trên xuống bằng dao dài trở nên thuận tiện hơn rất nhiều so với việc cắt thịt theo chiều ngang.

Các lát bánh mì tam giác cùng với rau tươi như cà chua, cải tím, rau diếp, dưa chuột… được thêm vào sau này, tạo nên món Doner kebab đặc trưng.

50 năm thống trị các vỉa hè khắp thế giới

Trước thập niên 1970, Doner kebab chỉ phổ biến ở quê hương Thổ Nhĩ Kỳ. Nhưng sau đó, một làn sóng người Thổ nhập cư vào Đức đã mang theo món ăn này và phổ biến khắp châu Âu.

Với giá cả phải chăng, dễ ăn và hợp khẩu vị, những chiếc bánh Doner kebab đã nhanh chóng trở thành một trong những món ăn nhanh được ưa chuộng nhất ở Đức.

Chi phí ban đầu để mở một tiệm Doner kebab rất thấp – so với những món bánh mì khác cần bếp lò nằm ngang để chiên trứng hay áp chảo thịt bò – điều này giúp cho các xe đẩy Doner kebab trở thành hình mẫu kinh doanh nhỏ và khởi nghiệp thành công, không chỉ ở châu Âu mà còn lan rộng khắp thế giới.

Bạn có thể tìm thấy các xe đẩy Doner kebab ở Anh, Hy Lạp, Ấn Độ, cho đến Bulgaria, Albania và Armenia... Mỗi quốc gia đều có sự biến tấu riêng để phù hợp với khẩu vị người bản địa, nhưng sự gọn gàng của chiếc xe đẩy với bếp nướng thẳng đứng thì vẫn giữ nguyên.

Tại Việt Nam, làn sóng "khởi nghiệp" với Doner kebab bắt đầu từ cuối thế kỷ 20, sau khi bức tường Berlin sụp đổ và một số người Việt Kiều ở Đức trở về đã khởi xướng mô hình kinh doanh này.

Tuy nhiên, phải đến những năm 2000, Doner kebab mới thực sự bùng nổ, khi các xe đẩy Doner kebab được sản xuất hàng loạt, doanh số bánh mì tam giác đạt đỉnh, và người dân Việt Nam bắt đầu mê mẩn món ăn nhanh này.

Bạn có thể bắt gặp những tiệm bánh Doner kebab ở khắp các cổng trường cấp ba, khu ký túc xá sinh viên hay các khu nhà trọ, khu công nghiệp.

Cạnh tranh với bánh mì Việt Nam truyền thống, Doner kebab đã trở thành lựa chọn phổ biến, cung cấp hàng triệu bữa ăn tiện lợi mỗi ngày trên khắp đất nước. Tuy nhiên, có một điều mà bạn nên biết: Những chiếc bánh mì tam giác này không phải là món ăn tốt cho sức khỏe, khi xét về mặt dinh dưỡng, Doner kebab kém xa bánh mì Việt Nam.

Một chiếc Doner kebab chứa quá nhiều calo, muối và chất béo.

Đó là kết quả từ một nghiên cứu tại Anh, khi các nhà khoa học đã lấy mẫu 494 chiếc Doner kebab để phân tích thành phần dinh dưỡng. Kết quả cho thấy một chiếc Doner kebab ở Anh có thể chứa đến 1990 kcal, tương đương với tổng năng lượng khuyến nghị tiêu thụ trong cả ngày.

Điều này có nghĩa là nếu bạn ăn một chiếc Doner kebab vào buổi sáng, lượng năng lượng này sẽ được chuyển hóa và tích tụ vào cơ thể bạn, gây tăng cân không lành mạnh.

Nhưng calo không phải là yếu tố duy nhất đáng lo ngại trong Doner kebab.

Do thịt được quay trên bếp đứng, những chiếc bánh mì này thường có hàm lượng mỡ cao tự nhiên. Điều này khiến lượng chất béo bão hòa trong bánh lên tới 70 g, gấp gần 3,5 lần mức khuyến cáo về chất béo mà một người nên tiêu thụ trong một ngày.

Chất béo bão hòa là loại chất béo mà trong đó các chuỗi axit béo được nối lại với nhau qua liên kết đơn. Điều này làm cho nhiệt độ nóng chảy của chất béo này cao hơn các chất béo không bão hòa, khiến chúng trở thành thể rắn ở nhiệt độ phòng.

Ví dụ, mỡ động vật có chứa nhiều chất béo bão hòa, trong khi dầu thực vật lại chứa ít hơn.

Chất béo bão hòa có thể làm tăng mức cholesterol trong máu, từ đó gia tăng nguy cơ mắc bệnh tim mạch và đột quỵ. Vì vậy, tiêu thụ quá nhiều chất béo bão hòa được coi là không tốt cho sức khỏe.

Cuối cùng, một nghiên cứu ở Anh chỉ ra rằng lượng muối trong một chiếc Doner kebab có thể lên tới 16,5 gram, cao gấp 2,2 lần lượng muối khuyến cáo cho một ngày.

Mặc dù muối là một khoáng chất cần thiết giúp duy trì sự hoạt động của hệ thần kinh, cơ bắp và tuần hoàn, nhưng khi tiêu thụ quá nhiều, nó sẽ gây hại cho cơ thể. Dư thừa muối sẽ hút nước từ các tế bào, khiến tim và thận phải làm việc quá tải. Chính vì vậy, những người ăn nhiều muối thường gặp các vấn đề về tim mạch và thận.

Thêm vào đó, việc ăn quá nhiều muối còn dẫn đến tình trạng tích nước, làm cơ thể bị sưng phù và làm tăng nguy cơ mắc bệnh loãng xương, vì natri sẽ làm giảm lượng canxi trong cơ thể thông qua đường tiểu.

Tóm lại, nghiên cứu từ các nhà khoa học Anh cho thấy rằng với hàm lượng calo quá cao, Doner kebab không phải là một món ăn nên dùng hàng ngày. Bên cạnh đó, lượng chất béo bão hòa và muối trong món ăn này cũng là điều đáng lo ngại.

Lịch sử bánh mì Việt Nam

Mặc dù không phổ biến rộng rãi trên thế giới, nhưng bánh mì Việt Nam cũng có một lịch sử lâu dài tương đương với Doner kebab. Vào giữa thế kỷ 19, những chiếc bánh mì đầu tiên được mang vào Việt Nam bởi người Pháp, cùng với cách làm bánh mì kẹp bơ, mứt và thịt nguội.

Ban đầu, bánh mì chỉ được làm từ nguyên liệu nhập khẩu, vì vậy giá thành rất cao và chỉ dành cho tầng lớp thượng lưu người Pháp tại Việt Nam. Tuy nhiên, dần dần, người Việt đã tự phát triển và làm chủ được công nghệ làm bánh mì của riêng mình.

Họ bắt đầu sáng tạo lại món bánh mì kẹp thịt nguội kiểu Pháp, thu nhỏ vỏ bánh để phù hợp với khẩu phần ăn của người Việt, đồng thời pha bột gạo vào bột mì để tạo ra lớp vỏ bánh mềm mại và xốp hơn, giúp nhồi được nhiều nhân hơn.

Với phần nhân bánh, các món ăn đặc sản Việt như trứng chiên, giò, chả lụa đã thay thế dần các nguyên liệu của người Pháp, ngoại trừ pate vẫn được giữ lại. Để làm giảm chi phí, giúp bánh mì dễ dàng tiếp cận với đông đảo người dân, người ta thêm rau củ như nộm vào nhân bánh, qua đó làm món ăn này trở nên đa dạng và dinh dưỡng hơn.

Vào năm 1958, thương hiệu bánh mì Hòa Mã đã cải tiến món bánh mì này đến mức hoàn thiện gần như giống với chiếc bánh mì mà chúng ta biết hiện nay. Đây là hơn 10 năm trước khi Doner kebab bắt đầu lan tỏa ra ngoài Thổ Nhĩ Kỳ và xâm chiếm thế giới.

Dù không nổi bật như Doner kebab, nhưng trong những năm gần đây, bánh mì Việt Nam đã xuất hiện liên tục trong các bảng xếp hạng ẩm thực quốc tế.

Chẳng hạn, bánh mì Việt hiện đứng trong Top 10 món sandwich ngon nhất thế giới do trang Traveller bình chọn, đứng thứ 7 trong danh sách các món ăn vỉa hè hấp dẫn nhất thế giới của tạp chí Big Seven Travel, đứng Top 5 món bánh kẹp ngon nhất theo CNN Travel, Top 5 bánh mì thịt ấn tượng nhất thế giới theo Huffingtonpost, và vào Top 100 món ăn ngon nhất thế giới do Liên minh Kỷ lục Thế giới công nhận.

Vào năm 2011, từ điển Oxford đã chính thức công nhận "Bánh mì" là một món ăn đặc trưng của Việt Nam (banh mi /ˈbɑːn miː/). Đến năm 2020, Google đã vinh danh bánh mì Việt Nam bằng cách đưa hình ảnh món ăn này lên trang chủ tìm kiếm tại hơn 10 quốc gia và vùng lãnh thổ.

Bánh mì Việt Nam được coi là một lựa chọn dinh dưỡng ưu việt hơn.

Không chỉ ngày càng trở nên nổi tiếng hơn trên toàn cầu, bánh mì Việt Nam còn có thể tự hào so sánh với Doner kebab về mặt giá trị dinh dưỡng.

Theo MyFitnessPal, ứng dụng đo lường calo được sử dụng phổ biến nhất hiện nay, một chiếc bánh mì Việt Nam chỉ chứa một phần ba lượng calo so với Doner kebab. Mỗi chiếc bánh mì chỉ cung cấp từ 500 - 579 kcal, phù hợp với bữa sáng của người Việt.

Dưới đây là thành phần dinh dưỡng chính có trong bánh mì Việt Nam:

- Tinh bột: 72 gram có trong vỏ bánh mì;

- Protein: 30 gram từ các loại nhân thịt như thịt quay, giò, chả, thịt nướng, pate;

- Chất béo: 19 gram có trong nhân thịt;

- Chất xơ: 5 gram từ rau củ tươi kèm theo;

- Vitamin và khoáng chất: Bao gồm natri, sắt, canxi và một lượng nhỏ vitamin A, C, chiếm khoảng 3-5% nhu cầu hàng ngày của cơ thể. Một số loại bánh mì làm từ bột nguyên cám còn rất giàu vitamin D.

Bánh mì Việt Nam cung cấp đầy đủ ba nhóm dinh dưỡng chính và các vi dưỡng chất cần thiết, đó là lý do tại sao món ăn này có thể thưởng thức ở bất kỳ thời điểm nào trong ngày.

Hàm lượng chất béo và muối trong bánh mì Việt Nam cũng thấp hơn nhiều so với Doner kebab. Vì thế, bánh mì Việt không làm tăng nguy cơ mắc các bệnh tim mạch, thận hay đột quỵ như bánh mì tam giác Thổ Nhĩ Kỳ.

Tóm lại, cuộc tranh tài giữa bánh mì Việt Nam và Doner kebab có thể xem như hòa nhau tạm thời với tỷ số 2 đều. Điều này lý giải vì sao cuộc đua giữa hai món ăn này trên các vỉa hè Việt Nam vẫn chưa có dấu hiệu kết thúc.

Dù cả hai món bánh đều có lịch sử phát triển tương tự, Doner kebab đã đạt được mức độ phổ biến rộng rãi hơn, còn bánh mì Việt Nam lại chiếm ưu thế về mặt giá trị dinh dưỡng.

Tuy vậy, chúng ta có quyền hy vọng rằng bánh mì Việt Nam sẽ chiến thắng cuối cùng, bởi món ăn đường phố của chúng ta ngày càng được quốc tế biết đến nhiều hơn. Trong khi đó, Doner kebab đang dần bị chỉ trích vì tính kém dinh dưỡng, đóng góp vào làn sóng béo phì ở các quốc gia phương Tây.