Đổng Ngạc Hoàng quý phi

Hiếu Hiến Đoan Kính Hoàng hậu (chữ Hán: 孝獻端敬皇后; tiếng Mãn: ᡥᡳᠶᠣᠣᡧᡠᠩᡤᠠᠠᠯᡳᠪᡠᠩᡤᠠᡝᠯᡩᡝᠮᠪᡠᡥᡝᡥᡡᠸᠠᠩᡥᡝᠣ, Möllendorff: hiyoošngga alibungga eldembuhe hūwangheo; 1639 - 23 tháng 9, năm 1660), Đổng Ngạc thị, thường được gọi là Đổng Ngạc phi (董鄂妃), Đổng Ngạc Hoàng quý phi (董鄂皇貴妃), Đoan Kính Hoàng hậu (端敬皇后) hoặc Hiếu Hiến Hoàng hậu (孝獻皇后), là một phi tần rất được sủng ái của Thanh Thế Tổ Thuận Trị hoàng đế. Bà thường bị nhầm với Đổng Tiểu Uyển, một kĩ nữ sống vào cuối thời nhà Minh, đầu thời nhà Thanh.

Đổng Ngạc thị là vị Hoàng quý phi tại vị đầu tiên của nhà Thanh. Tình yêu và sự chuyên sủng của Thuận Trị Đế đối với bà là một điểm gây bất bình. Nhiều sử gia cho rằng cái chết nhanh chóng của Thuận Trị Đế là do bị tác động bởi sự ra đi của bà.

Bà là phi tần duy nhất trong lịch sử triều Thanh, tuy chưa từng làm Hoàng hậu hay Nguyên phối Phúc tấn, cũng không sinh ra Hoàng đế kế vị, nhưng vẫn được chồng truy phong thụy hiệu Hoàng hậu sau khi mất, tổ chức tang lễ theo nghi thức của Hoàng hậu, mặc dù đương kim Hoàng hậu (tức Hiếu Huệ Chương Hoàng hậu) vẫn còn đang tại vị. Trong lịch sử Trung Quốc, trường hợp trái điển lệ như vậy từng xảy ra 3 lần vào triều Tống đối với Trương Quý phi của Tống Nhân Tông Triệu Trinh, Lưu An phi và Lưu Quý phi của Tống Huy Tông Triệu Cát.

Thực ra, tang lễ của bà còn vượt qua phạm vi của một Hoàng quý phi, thậm chí so với danh hiệu Hoàng hậu được truy phong. Vì lý do nhạy cảm, cũng như duyên cố của Hiếu Huệ Chương Hoàng hậu mà sau này Thanh Thánh Tổ Khang Hi Đế miễn tế cáo trong mỗi dịp kị nhật và sinh nhật của bà, từ đó xuyên suốt triều Thanh, không một vị Hoàng đế nào làm lễ với bà nữa.

Thân thế

Đổng Ngạc thị xuất thân Mãn Châu Chính Bạch kỳ, quê quán ở Bát Đạo Giang, Liêu Ninh. Tằng tổ phụ của bà tên gọi là Lỗ Khắc Tố (魯克素), sinh Tịch Hán (席漢) cùng Tịch Nhĩ Thái (席爾泰). Tổ phụ Tịch Hán, sinh ra Ngạc Thạc (鄂碩) - là thân phụ của Đổng Ngạc thị, từng giữ chức Nội thị đại thần trong triều đình nhà Thanh. Không rõ thân mẫu của bà là ai, chỉ biết mẹ kế là Ái Tân Giác La thị, con gái của Bối tử Mục Nhĩ Hỗ và là huyền tôn nữ của Nỗ Nhĩ Cáp Xích. Ngoài ra, Tịch Nhĩ Thái sinh ra Ba Độ (巴度), thân sinh của Trinh phi Đổng Ngạc thị, cũng là một phi tần của Thuận Trị Đế.

Những năm Thuận Trị, Ngạc Thạc vâng mệnh Nam chinh, thường đóng quân ở Tô Châu, Hàng Châu, Hồ Châu, Đổng Ngạc thị có lẽ được sinh ra tại đây. Lớn lên ở vùng Giang Nam, dường như Đổng Ngạc thị chịu không ít ảnh hưởng văn hóa và tư duy ở nơi này, do vậy bà rất rành chữ Hán. Em trai bà, Đại tướng quân Phí Dương Cổ (费扬古) cũng rất am hiểu Hán học.

Tuy nhiên, thân thế của Đổng Ngạc thị luôn là đề tài tranh luận, bên cạnh Chính sử ghi chép, Đổng Ngạc thị còn được tin theo 2 thuyết khác nhau, tất cả đều đã bị bác bỏ:

• Cho rằng là Đổng Tiểu Uyển: Nàng Đổng Tiểu Uyển là một trong Tần Hoài bát diễm, thanh lệ có tiếng. Theo truyền thuyết này, Thanh quân Thống soái Hồng Thừa Trù đã bắt Đổng Tiểu Uyển dâng lên Thuận Trị Đế, có thuyết lại nói là Dự Thân vương Đa Đạc. Loại thuyết này xuất hiện chủ yếu ở những tiểu thuyết hay phim ảnh, nhằm mục đích cho câu chuyện ly kỳ hơn. Sự liên hệ giữa 2 người rất mơ hồ, một số kiến giải cho rằng vì Đổng trong họ của Tiểu Uyển và Đổng trong Đổng Ngạc thị liên quan, thực tế lại không như vậy. Có kiến giải vì Đổng Ngạc thị rất giỏi Hán văn, nên chắc chắn là người Hán. Việc này không đúng vì em trai bà Phí Dương Cổ cũng rất giỏi Hán ngữ, nhưng ông không phải người Hán.
• Tương Thân vương Phúc tấn: Có thuyết tương truyền rằng khi còn là thiếu nữ, Đổng Ngạc thị đã từng là vợ của Tương Thân vương Bác Mục Bác Quả Nhĩ (博穆博果尔), con trai út của Thanh Thái Tông, em trai cùng cha khác mẹ với Thuận Trị Đế. Đổng Ngạc thị đoan trang, hiền thục, dịu dàng, trong sáng, thuần khiết, cốt cách thanh tao, nhã nhặn, thông minh, hiểu lễ nghĩa nên được Thuận Trị si mê. Sau khi Bác Mục Bác Quả Nhĩ qua đời (1656), Thuận Trị Đế tiếp tục theo đuổi bà một cách điên cuồng. Căn cứ Ái Tân Giác La Gia phả (爱新觉罗宗谱), thì Tương Thân vương Phúc tấn là Bác Nhĩ Tế Cát Đặc thị, con gái của Hòa Thạc Đạt Nhĩ Hán Ba Đồ Lỗ Thân vương Mãn Châu Tập Lễ (满珠习礼), do vậy Đổng Ngạc thị tuyệt đối không thể là Tương Thân vương Phúc tấn.

Có một thông tin trong hồi ức của Thang Nhược Vọng, nói rằng Thuận Trị Đế có tình cảm mãnh liệt với một phu nhân của một vị quân nhân người Mãn. Khi vị quân nhân đó biết, ông trách cứ vợ mình, nhưng sau đó bị Thiên tử quở trách, đánh đập khi nghe vụ việc này. Vị quân nhân đó uất hận mà chết, có lẽ do tự sát. Thuận Trị Đế sau đó nạp người góa phụ đó vào cung, phong làm Quý phi và năm 1660 công lịch thì sinh hạ một Hoàng tử, được Thuận Trị Đế định làm Hoàng thái tử. Nhưng vị Hoàng tử này không lâu sau qua đời, mẹ cũng sau đó mất theo.

Những ghi chép của Thang Nhược Vọng hoàn toàn phù hợp với Đổng Ngạc phi. Theo sử sách ghi lại, Đổng Ngạc thị nhập cung năm 18 tuổi, hoàn toàn không phù hợp với lứa tuổi tuyển tú (khoảng từ 13 đến 16), do vậy rất có khả năng trước đó Đổng Ngạc thị đã từng kết hôn, nhưng không phải với Tương Thân vương mà với một quý tộc Mãn Thanh nào đó. Do sự trùng hợp này, thuyết nói rằng Đổng Ngạc thị từng là Phúc tấn của Tương Thân vương rất phổ biến trong tiểu thuyết.

Đại Thanh Hoàng quý phi

Sách lập Hoàng quý phi

Năm Thuận Trị thứ 13 (1656), ngày 25 tháng 8 (âm lịch), Đổng Ngạc thị 17 tuổi nhập cung, được sách phong làm Hiền phi (賢妃). Sinh thời bà ngụ tại Thừa Càn cung. Thuận Trị Đế sủng ái Đổng Ngạc thị, một tháng sau vào ngày 28 tháng 9 (âm lịch, tức ngày 15 tháng 11 dương lịch), Thuận Trị Đế lại dẫn lời dụ của Chiêu Thánh Hoàng thái hậu, quyết định tấn phong Hiền phi Đổng Ngạc thị làm Hoàng quý phi, địa vị chỉ thấp hơn Hoàng hậu một bậc.

Ngày 6 tháng 12 (tức ngày 20 tháng 1 sang năm 1657), Thuận Trị Đế tổ chức buổi lễ sách phong cho Đổng Ngạc thị vô cùng long trọng, tuyên bố với thiên hạ việc sách phong Hoàng quý phi, cùng lệnh ân xá thiên hạ và gia tôn thêm huy hiệu cho Chiêu Thánh Hoàng thái hậu.

Sách văn viết:

Những chuyện chiếu cáo và gia tôn huy hiệu cho Hoàng thái hậu này chưa bao giờ xảy ra cho việc sách phong phi tần, vì Thanh Đế lập Hậu cùng Thái tử mới dùng đại lễ tuyên cáo, cùng ban bố chiếu thư tế cáo thiên hạ, và việc gia tôn huy hiệu cho Hoàng thái hậu cũng đều rơi vào lập Hậu hay võ công mới là dịp để cung thượng huy hiệu, chứ theo lệ thì sách phong phi tần đều không phải là dịp trọng đại. Đặc biệt hơn, Thuận Trị Đế lại còn dùng động từ [Sách lập; 册立] vốn chỉ dành cho Hoàng hậu để phong cho Đổng Ngạc thị làm Hoàng quý phi, lại ban cho sắc bảo Hoàng quý phi, gọi là [Hoàng quý phi bảo; 皇貴妃寶]. Việc này cho thấy Thuận Trị Đế đối với Đổng Ngạc thị đã vô cùng sủng ái, vượt qua mức bình thường, phá vỡ mọi luật lệ từng có của Đại Thanh.

Đổng Ngạc phi xuất thân danh môn khuê tú, từ nhỏ chịu sự giáo dục chặt chẽ của gia đình, do vậy am tường văn chương, đọc sách sử đã gặp qua là không quên được. Nhiều câu chuyện ghi lại, Đổng Ngạc phi thiên chân từ ái, rất thích Phật giáo, đều thường giảng cho Thuận Trị Đế cùng nghe. Mỗi lần Thuận Trị Đế xem tấu chương, qua loa xem rồi vứt, Đổng Ngạc phi thường xuyên nhắc nhở Hoàng đế phải xem cho kĩ, không thể bỏ qua. Mỗi khi Thuận Trị Đế hạ triều, bà luôn tự mình an bài ẩm thực, rót rượu khuyên cơm, thăm hỏi ân cần; mỗi khi Thuận Trị Đế phê duyệt tấu chương đến nửa đêm, bà luôn phụng dưỡng canh trà.

Sinh hạ Vinh Thân vương

Năm Thuận Trị thứ 14 (1657), ngày 7 tháng 10 (tức ngày 12 tháng 11 dương lịch), Hoàng quý phi Đổng Ngạc thị hạ sinh Hoàng tứ tử.

Thuận Trị Đế vui mừng vì sự ra đời của con trai, lập tức ra chỉ dụ tế cáo thiên địa, tông miếu, lại còn lệnh các quan dâng biểu chúc mừng. Do vậy, từ các Thân vương, Quận vương, Bối lặc, Bối tử đến các Thủ phụ Đại thần đều lấy ngựa tốt, lụa quý dâng lên chúc mừng Hoàng tứ tử sinh ra. Ông ra chỉ chiếu thư chúc mừng, không khác gì đối đãi với Hoàng đích tử, lại còn ra lệnh đại xá thiên hạ.

Chiếu thư năm đó dành cho Hoàng tứ tử:

Phụng thiên thừa vận Hoàng đế chiếu viết: Tự cổ đế vương kế thống lập cực, phủ hữu tứ hải, tất vĩnh miên lịch tộ, thùy dụ vô cương. Thị dĩ diễn khánh phát tường, duật long dận tự. Trẫm dĩ lương đức toản thừa đại bảo, thập hữu tứ niên. Tư hà Hoàng thiên quyến hữu, tổ khảo di hưu, vu thập nguyệt sơ thất nhật, đệ nhất tử sinh, hệ Hoàng quý phi xuất. Thượng phó Thánh mẫu từ dục chi tâm, hạ úy thần dân ái đái chi khổn, đặc ban tứ xá, dụng quảng nhân ân.

Sang năm sau (1658), ngày 24 tháng 1 (tức ngày 25 tháng 2 dương lịch), Hoàng tứ tử qua đời, khi chưa được 5 tháng tuổi. Thuận Trị Đế truy phong làm Hòa Thạc Vinh Thân vương (和碩荣親王). Theo Mãn văn, chữ ['Vinh'] này có âm Mãn là 「wesihun」, ý là “Cao quý”, “Cao thượng”. Tang lễ của Hoàng tử được cử hành rất long trọng, lại còn do Thuận Trị Đế đích thân làm 'Hoàng Thanh Hòa Thạc Vinh Thân vương khoáng chí' (皇清和硕荣親王圹志), còn kinh hô nói Hoàng tứ tử là 「Trẫm chi đệ nhất tử; 朕之第一子, sự thiên vị và đau xót của Thuận Trị Đế dành cho Hoàng tứ tử đã vượt mức bình thường cả tình và lý. Đứa con chết yểu này đã tác động sâu sắc đến Hoàng quý phi Đổng Ngạc thị, sức khỏe của bà giảm sút đáng kể.

Qua đời

Truy phong Hoàng hậu

Năm Thuận Trị thứ 17 (1660), ngày 19 tháng 8 (âm lịch), sau một thời gian dài nỗ lực, Hoàng quý phi Đổng Ngạc thị qua đời khi chỉ mới 21 tuổi.

Cái chết của người phi ái này là một đòn kích lớn đối với Thuận Trị đế. Hoàng đế này đau lòng đến mức ngừng triều thiết trong 4 tháng để cử hành tang lễ cho Đổng Ngạc thị, cùng với các vương phi và mệnh phụ vào cung để tham dự tang lễ. Thậm chí trong lúc đó, Thanh cung phải cử người canh chừng Thuận Trị cả ngày lẫn đêm để đề phòng ông tự tử vì quá đau lòng. Ngày 21 tháng 8 cùng năm, Thuận Trị đế theo lời chỉ dụ của mẹ mình Chiêu Thánh Hoàng thái hậu, truy phong Hoàng quý phi Đổng Ngạc thị làm Hoàng hậu. Chỉ dụ cụ thể:

• [甲辰。諭禮部皇貴妃董鄂氏、於八月十九日薨逝。奉聖母皇太后諭上□日、皇貴妃佐理內政有年。淑德彰聞宮闈式化倐爾薨逝予心深為痛悼。宜追封為皇后。以示褒崇。朕仰承慈諭。特用追封。加之謚號。謚曰孝獻莊和至德宣仁溫惠端敬皇后。其應行典禮、爾部詳察速議具奏 。]
• [Giáp Thìn. Dụ Lễ bộ, Hoàng quý phi Đổng Ngạc thị mất vào ngày 19 tháng 8 năm nay. Phụng Thánh mẫu Hoàng thái hậu dụ thượng. Hoàng quý phi tá lý nội chính nhiều năm, thục đức chương văn, cung vi thức hóa. Phút chốc hoăng thệ, tâm của Ta bi thống không thôi. Nghĩ nên truy phong làm Hoàng hậu, để sáng tỏ đức tốt. Trẫm ngưỡng thừa từ dụ, đặc dụ truy phong, gia thụy hào, viết: Hiếu Hiến Trang Hoà Chí Đức Tuyên Nhân Ôn Huệ Đoan Kính Hoàng hậu. Những điển lễ nên cử hành, bộ Lễ tra khảo rồi tấu.]

Cùng ngày 23 tháng 8, tổ chức lễ tang lớn cho Hoàng hậu Hiếu Hiến Đổng Ngạc thị, trong đó có Thuận Trị Đế dẫn đầu cùng Hoàng thái hậu và Hoàng hậu tham gia lễ tế tại Tế đàn cho Hoàng hậu Hiếu Hiến. Ngày 26 tháng 8 cùng năm, Thuận Trị Đế tiến hành lễ truy phong cho Đổng Ngạc thị, tuy nhiên chỉ tế cáo tại Phụng Tiên điện mà không tế cáo tại Thái Miếu như thường lệ. Vào cùng ngày đó, Hoàng đế ban hành sách văn truy phong.

Sách văn:

Hành động truy phong Hoàng hậu này của Thuận Trị Đế gây tranh cãi vì Hoàng hậu Bát Nhĩ Tế Cát Đặc thị vẫn còn giữ vị trí. Ông còn có ý định tuẫn táng thái giám và cung nữ, nhưng sau đó bị phản đối. Theo quy định, sau khi Hoàng quý phi Đổng Ngạc thị qua đời, triều đình nghỉ lễ 5 ngày, nhưng thực tế Thuận Trị Đế lại nghỉ lễ hơn mấy tháng.

An táng và tiếc thương

Năm Thuận Trị thứ 17 (1660), ngày 27 tháng 8 (âm lịch), các quan của Hoàng hậu Hiếu Hiến Đoan Kính đến Cảnh Sơn, tạm an ở Kiến Đức điện (观德殿), cùng với việc cử dụng các quan viên từ Hàm nhị phẩm, tam phẩm thuộc Mãn Châu Bát kỳ, do Thuận Trị Đế chọn lựa.

Điển chế này không đề cập đến lễ tang của Hoàng quý phi trong lịch sử nhà Thanh, thậm chí cả tang lễ của Hoàng hậu cũng không đến mức đó. Thuận Trị Đế còn mời 108 tăng ni tụng kinh cầu phúc cho linh hồn vị vua. Ngày 8 tháng 10, Thuận Trị Đế lần thứ 5 đến Thọ Xuân điện để thắp nén hương cho Hậu đoạn thất. Tháng 11 cùng năm, Thuận Trị Đế tuân theo di nguyện của Hiếu Hiến Đoan Kính Hoàng hậu, quyết định tạm ngưng các lễ tang vào mùa thu năm sau, đồng thời ban hành lệnh tổ chức đại lễ cầu phúc siêu độ tại hai núi Tây Uyển và Quảng Tế để tưởng nhớ Hiếu Hiến Đoan Kính Hoàng hậu.

Theo quy định của nhà Thanh, vào ngày thường Hoàng đế dùng bút son màu đen, chỉ khi có tang của Hoàng đế hoặc Thái hậu mới dùng màu xanh lam, sau 27 ngày lại chuyển trở lại dùng bút son. Tuy nhiên, trong lễ tang của Hiếu Hiến Đoan Kính Hoàng hậu, Thuận Trị Đế đã dùng mực xanh lam và kéo dài đến 4 tháng, điều này cho thấy sự đột phá và vi phạm quy tắc của ông. Điều này càng trở nên nguy hiểm hơn khi mẹ của ông là Chiêu Thánh Hoàng thái hậu vẫn còn sống. Việc này có thể cho thấy sự thiếu kính trọng và hiếu thảo của Hoàng đế đối với mẹ ruột, cùng với việc vi phạm các quy tắc trong việc tổ chức tang lễ cho phi tần.

Năm thứ 2 của triều đại Khang Hi (1663), vào ngày 10 tháng 7 (âm lịch), Hiếu Hiến Đoan Kính Hoàng hậu Đổng Ngạc thị đã được hợp táng cùng Thuận Trị Đế tại Hiếu lăng, nằm trong khu lăng Thanh Đông (Tuân Hoá, Hà Bắc). Điều đáng chú ý là khi nói về việc an táng của Đổng Ngạc thị, sử sách Thanh chỉ dùng thuật ngữ 'Hợp táng', ý chỉ rằng Đổng Ngạc thị được 'cùng chôn' với Thuận Trị Đế trong lăng mộ. Đây là thuật ngữ dành riêng cho việc mai táng Nguyên phối Hoàng hậu của một vị vua, vì các phi tần thông thường chỉ được ghi là 'Phụ táng' hoặc 'Tùng táng', chỉ đơn giản là bồi táng.

Kiêng kỵ

Sau này, Khang Hi Đế không thêm hào chương thụy hiệu cho bà, không đặt di tảo cho bà ở Thái Miếu mà chỉ xây dựng một gian phía Tây của Long Ân điện tại Hiếu lăng, một vị trí phụ cận chỉ dành cho linh hồn của các phi tần được bồi táng của các vị vua. Ngoài ra, vào các dịp sinh nhật và kỉ niệm của Hiếu Hiến Đoan Kính Hoàng hậu, Khang Hi Đế không bao giờ quên sai quan viên đến thắp hương. Ngay cả sau khi Hiếu Huệ Chương Hoàng hậu qua đời, Khang Hi Đế cũng không cho phép linh hồn của Đổng Ngạc thị nhập Thái Miếu, và trong các lần soạn thảo Thanh thực lục ghi chép về thời Thuận Trị, Khang Hi Đế không gọi bà là 'Hiếu Hiến Hoàng hậu', mà chỉ gọi là 'Đoan Kính Hoàng hậu'.

Đánh giá công bằng thì địa vị của Hoàng hậu Hiếu Hiến Đoan Kính Đổng Ngạc thị là lý do khiến Khang Hi Đế cảm thấy ngại ngần. Nếu nhìn vào vai trò của một Hoàng hậu, bà không được coi là Phế hậu Tĩnh phi hay Kế vị Trung cung như Hoàng hậu Hiếu Huệ Chương, và cũng không phải là Đế mẫu vì mẹ ruột của Khang Hi Đế là Hoàng hậu Hiếu Khang Chương. Vì những lý do đó, Hoàng hậu Hiếu Hiến Đoan Kính dường như là Hoàng hậu bị cảnh giới hóa nhất trong lịch sử nhà Thanh.

Phim ảnh

• Hậu cung nhà Thanh
• Thuận Trị
• Hoàng thái hậu Hiếu Trang
• Hoàng hậu Hiếu Huệ Chương

Liên kết ngoài

• 孝獻端敬皇后
• 《清實錄順治朝實錄》

• Lịch sử Thanh