Dòng sông Bạch Đằng

Sông Bạch Đằng hiện nay là ranh giới giữa Hải Phòng và Quảng Ninh, với tên gọi cổ là Bạch Đằng Giang (白藤江). Từ ‘Bạch’ (白) có nghĩa là trắng, và ‘Đằng’ (藤) nghĩa là “cây leo quấn quýt”, tên Nôm gọi là Dầng hoặc Rừng. Ba từ ‘Bạch Đằng Giang’ có nghĩa là ‘sông có rừng sóng bạc đầu’, còn được gọi là sông Thần. Trong thời Hậu Lê, sông này còn có tên Vân Cừ (澐渠), nghĩa là ‘con sông nhỏ có sóng lớn’ hoặc ‘nước chảy xoáy cuồn cuộn’, sau này là sông Thành Triền và hiện nay là sông Đá Bạc.

Theo sách “Đồng Khánh địa dư chí”, “Sông Bạch Đằng kéo dài từ Năm Cửa đến cửa Nam Triệu, dài 18 dặm và rộng 2 dặm”. Theo bản đồ hành chính huyện Thủy Đường thời Đồng Khánh (1886 – 1888), Năm Cửa là khu vực ngã ba sông Uông và sông Đá Bạc hiện nay. Do đó, từ khu vực ngã ba sông Uông và sông Đá Bạc hiện nay đến cửa biển Nam Triệu là phần sông Bạch Đằng thời Đồng Khánh (1886 – 1888). Sông Bạch Đằng trước thời Trùng Hưng được gọi là sông Đá Bạc ngày nay.

Sông Bạch Đằng là tuyến đường thủy quan trọng nhất để di chuyển từ miền nam Trung Quốc vào Hà Nội (Thăng Long xưa). Từ cửa sông Nam Triệu, các chiến thuyền đi vào sông Kinh Thầy, sông Đuống và cuối cùng là sông Hồng chảy qua Hà Nội. Hiện nay, các tàu thuyền trọng tải từ 300-400 tấn có thể hoạt động suốt cả năm trên sông.

Sông Bạch Đằng nổi tiếng với ba chiến công vĩ đại của dân tộc Việt Nam:

• Chiến thắng ở sông Bạch Đằng năm 938: Ngô Quyền đánh bại quân Nam Hán xâm lược,
• Chiến thắng ở sông Bạch Đằng năm 981: Vị vua Lê Đại Hành đập tan quân Tống xâm lược
• Chiến thắng ở sông Bạch Đằng năm 1288: Hưng Đạo Vương Trần Quốc Tuấn giành chiến thắng vĩ đại trước quân Mông Nguyên (trong cuộc kháng chiến chống quân Nguyên lần thứ ba).

Theo sách ‘Đồng Khánh địa dư chí’ và bản đồ huyện Yên Hưng và Thủy Đường trước thời Đồng Khánh, chỉ có 3 địa điểm thờ các nhân vật thời Trần trên đất huyện Thủy Nguyên hiện nay: Đền Trần Hưng Đạo tại xã Thụ Khê, đền Hoàng Tôn tại xã Tràng Kênh và đền Thiên Hộ tại xã Chung Mỹ.

Tại khu vực cửa sông Bạch Đằng hiện có ba ngôi đền thờ các anh hùng: Đình Hàng Kênh (Lê Chân, Hải Phòng) thờ Ngô Quyền, đền Vua Lê Đại Hành ở thị trấn Minh Đức (Thủy Nguyên, Hải Phòng) và đền Trần Hưng Đạo ở phường Yên Giang, thị xã (Quảng Yên, Quảng Ninh). Đặc biệt, khu di tích đền Tràng Kênh ở Hải Phòng thờ cả ba anh hùng này.

Những bãi cọc trên sông Bạch Đằng

Các bãi cọc Bạch Đằng là những trận địa phòng thủ chống quân xâm lược của dân tộc Việt, được Ngô Quyền khởi xướng vào năm 938 trong trận chiến chống quân Nam Hán. Hiện có bốn bãi cọc đã được phát hiện, tất cả đều là cọc dân dụng:

• Một bãi cọc nằm trong đầm nước gần đê sông Chanh, thuộc Yên Giang, thị xã Quảng Yên, tỉnh Quảng Ninh. Bãi cọc này được phát hiện năm 1953 khi người dân địa phương đang đào đất để đắp đê. Bãi cọc còn lại hàng trăm cọc, một số cọc đứng thẳng, đa số nằm nghiêng với hướng đông 15°, hình chữ ‘chi’ (之). Các cọc chủ yếu làm từ gỗ lim, gỗ táu, đầu dưới nhọn, đầu trên đã bị gãy. Độ dài trung bình từ 2 m đến 2,8 m, có cọc dài tới 3,2 m. Phần nhọn dài từ 0,8 m đến 1 m. Đầu trên của cọc nằm dưới mặt đất từ 0,5 m đến hơn 1,5 m. Toàn bộ bãi cọc đã được bảo vệ bằng kè với diện tích 220 m2, trong đó 42 cọc còn nguyên trạng khi phát hiện, sâu dưới bùn hơn 2 m, nhô cao từ 0,2 đến 2 m. Mật độ cọc ở nửa phía nam là một cây mỗi 0,9 đến 1,2 m, nửa phía bắc là một cây mỗi 1,5 đến 2,2 m.
• Một bãi cọc được phát hiện năm 2005 tại cánh đồng Vạn Muối (Nam Hòa, thị xã Quảng Yên, Quảng Ninh), với hàng chục cọc trải dài trên khu vực 100 m, dài 300 m. Các nhà nghiên cứu cho rằng, người xưa đã sử dụng cọc có đường kính từ 7 – 10 cm, lớn nhất là 20 – 22 cm, cọc dài trên 2 m được cắm theo nhiều thế hiểm hóc, thường nghiêng 45° theo một hướng.
• Bãi cọc đồng Má Ngựa, phát hiện và khai quật vào năm 2010, có chiều dài 70 m, rộng 30 m, cắm cọc thuộc nhiều loại gỗ với đường kính từ 6 – 22 cm, xếp thành dải như một bức tường thành.
• Gần đây, bãi cọc Cao Quỳ được phát hiện vào cuối năm 2019.

Cách đóng cọc vẫn còn là một bí ẩn. Theo truyền thuyết dân gian, người xưa đã thực hiện như sau: 1. Vót nhọn đầu cọc; 2. Đưa đầu nhọn xuống trước, cọc sẽ cắm sâu một mức nhất định; 3. Dùng dây thừng buộc hai rọ mây qua đầu cọc; 4. Nhét đá vào rọ cho đến khi đủ tải trọng để ấn cọc xuống; 5. Khi đầu cọc đạt chiều cao yêu cầu, tháo đá ra khỏi rọ và đẽo nhọn đầu cọc.

Cầu qua sông

• Cầu Bạch Đằng, nằm tại cửa sông Cấm nơi giao với sông Bạch Đằng, kết nối Đầm Nhà Mạc, thị xã Quảng Yên, Quảng Ninh với quận Hải An, Hải Phòng. Đây cũng là điểm kết thúc của tuyến cao tốc Hạ Long - Hải Phòng, được thông xe vào ngày 1/9/2018.

• Trận chiến Bạch Đằng (938)
• Trận chiến Bạch Đằng (1288)
• Các bãi cọc tại sông Bạch Đằng
• Khu di tích lịch sử Bạch Đằng

Liên kết ngoài

• Bãi cọc Bạch Đằng Lưu trữ ngày 14/03/2009 tại Wayback Machine
• Phát hiện thêm một bãi cọc mới trên sông Bạch Đằng