Dòng sông La Ngà

Dòng sông La Ngà là một con sông ở miền Nam Trung Bộ, Việt Nam, là nhánh chính của sông Đồng Nai.

Hành trình của sông

Sông La Ngà bắt nguồn từ cao nguyên Di Linh, gần thành phố Bảo Lộc thuộc tỉnh Lâm Đồng. Sông chảy qua các tỉnh Lâm Đồng, Bình Thuận và Đồng Nai, dài hơn 272 km với lưu vực rộng 4.710 km², trước khi chảy vào hồ Trị An.

Nguồn gốc

Tại nguồn sông La Ngà, ba con suối nhỏ gồm Rơ Nha, Đac Toren và Đac No, nằm ở độ cao trung bình trên 1.000m, với điểm cao nhất đạt 1.460m, hợp lưu tại khu vực phía nam thành phố Bảo Lộc. Chúng kết hợp tại một địa điểm cách thành phố khoảng 7 km về phía nam.

Dòng chính

Sông La Ngà có dòng chảy uốn khúc theo hướng bắc tây bắc-đông đông nam, kéo dài khoảng 30 km đến hồ chứa của nhà máy thủy điện Hàm Thuận với công suất 300 MW, nằm trên địa bàn hai tỉnh Lâm Đồng và Bình Thuận. Từ hồ chứa, sông chia thành hai nhánh: một nhánh theo hướng đông bắc-tây nam dẫn nước đến hồ chứa nhà máy thủy điện Đa Mi công suất 175 MW, và nhánh còn lại vòng quanh để hợp lưu với nhánh thoát nước của nhà máy Đa Mi tại huyện Tánh Linh, tỉnh Bình Thuận.

Với địa hình cao và phức tạp, sông La Ngà có hướng chảy rất đa dạng. Trong 100 km đầu tiên từ nguồn, sông chảy theo hướng gần như từ bắc xuống nam, sau đó qua Tà Pao dài 30 km theo hướng tây nam, tiếp tục chảy 25 km về phía tây bắc. Đoạn từ ranh giới giữa Đồng Nai và Bình Thuận, sông chảy theo hướng bắc-nam khoảng 30 km đến suối Gia Huynh. Từ đây, sông tiếp tục về phía tây bắc gần như từ nam lên bắc. Đặc biệt, đoạn từ ranh giới giữa hai tỉnh Đồng Nai và Bình Thuận đến Đồng Hiệp có dòng chảy uốn khúc, rồi chuyển hướng đông nam-tây bắc đến ranh giới tỉnh Đồng Nai trước khi đổi hướng thành đông bắc-tây nam.

Nhánh phụ

Những chi lưu quan trọng của sông La Ngà bao gồm sông Da Rgna, Da R'Gnao và sông Các. Bên cạnh đó, sông còn tiếp nhận nước từ hồ Biển Lạc qua suối Lăng Quăng.

Truyền thuyết

Ngày xưa, khi trời và đất còn được kết nối bởi những ngọn núi và lớp sương mù, ở buôn làng người K'ho trên dãy núi Ông có một chàng trai tên là B'rong La Nga. Cha mẹ đã qua đời sớm, để lại cho chàng một em gái. Hai anh em sống như con nai mồ côi, con chim lạc bầy, dựa vào nhau mà sống. Hằng ngày, chàng cõng em lên núi hái măng và vào rừng săn bẫy. Dù cuộc sống rất gian nan, nhưng tình cảm giữa hai anh em vẫn bền chặt.

Được sự bảo vệ của dân làng và núi rừng, B'rong La Nga dần trưởng thành thành một chàng trai mạnh mẽ. Chàng sở hữu sức mạnh vượt trội và tài năng bắn cung xuất sắc. Con thú trong rừng không thể thoát khỏi bẫy của chàng, và chim bay trên trời cũng không tránh được mũi tên của chàng. La Nga không biết mệt mỏi khi leo lên đỉnh núi Ông nhiều lần. Hơn nữa, chàng còn giỏi làm rẫy và khéo tay, nên ai trong làng cũng kính trọng và nhiều cô gái trong buôn đều ao ước được lấy làm chồng.

Năm đó, nhờ trời ban cho mùa màng bội thu, lúa gạo đầy kho. Sau khi dâng lễ tạ ơn, dân làng hân hoan chuẩn bị cho lễ hội mùa, dệt váy áo mới, làm sạch cồng chiêng, lấy ché ra để ủ rượu cần. Các chàng trai thi nhau vào rừng hái dây và lá để làm k'lin; các cô gái chuẩn bị váy áo để múa hát và chọn người ưng ý để kết duyên. La Nga cũng vào rừng, hái lá trung quân để làm k'lin lớn, tước vỏ dây m'ruông để làm dây dài, tìm ống tre già để làm pỏ-tok kêu thật thanh và to.

Với tay nghề khéo léo, La Nga đã chế tạo một chiếc k'lin tuyệt đẹp, dài hơn cả cánh tay và lớn như một cái sạp. Chàng vào rừng thu thập lá thuốc để nhuộm cho k'lin nhiều màu sắc rực rỡ, và gắn thêm pỏ-tok tạo ra âm thanh trong trẻo, giống như tiếng chim hót.

Trong ngày hội, dân làng hứng khởi tụ tập tại bãi đất trống gần nhà rông để thi xem k'lin của ai bay cao hơn và tiếng pỏ-tok của ai hay hơn. Nhiều chiếc k'lin được thả lên trời, hòa cùng mây trắng. Mọi người trầm trồ trước k'lin của La Nga vì không chỉ to và đẹp mà âm thanh của pỏ-tok cũng rõ và thanh hơn hẳn. Con trai ghen tỵ với tiếng pỏ-tok của chàng, còn con gái thì say mê. La Nga và em vui vẻ quấn những vòng dây m'ruông, cánh k'lin bay cao mãi, không ngừng.

K'lin to lớn khi ở dưới đất, nhưng khi bay lên cao chỉ như một chiếc lá nhỏ. Tiếng pỏ-tok 'tơ roóc... tơ roóc...' vọng về trong trẻo. La Nga không ngừng nối thêm dây m'ruông để k'lin bay lên cao hơn. Dưới chân nhà rông, trời và đất như được kết nối bằng những vòng dây m'ruông và âm thanh huyền bí của pỏ-tok. Em gái của La Nga liên tục vỗ tay reo vui, dõi theo k'lin bay cao.

Đột nhiên, gió lặng hẳn. Tiếng pỏ-tok giảm dần rồi ngừng hẳn. Cánh k'lin loạng choạng như chim bị trúng tên. Dây m'ruông trong tay La Nga trở nên lỏng lẻo. Chàng vội vàng thu dây để kéo k'lin về, nhưng đã quá muộn... Cánh k'lin từ từ hạ xuống sau đỉnh núi Ông, xa mờ.

Em gái La Nga khóc nức nở, nhất quyết đòi anh phải đưa k'lin về, đưa k'lin lên cao. B'rong La Nga cố gắng dỗ dành nhưng không thành công. Cô em bé bỏng, được cưng chiều, khóc lóc khiến lòng chàng xao xuyến. La Nga quyết định mang cung ná, cõng em và theo dây m'ruông ngược lên đỉnh núi Ông để tìm lại cánh k'lin.

Hai anh em vượt qua không biết bao nhiêu đồi núi, cành cây sắc nhọn cào rách vai La Nga, gai mây, gai tre làm chân chàng rướm máu, nhưng tay chàng không rời sợi dây dẫn lối. Dây m'ruông vắt qua cỏ, qua cây cao, qua bụi rậm, treo lơ lửng trên các gộp đá hiểm trở như thách thức lòng kiên nhẫn của chàng. Dù vậy, vì niềm vui của em gái tội nghiệp, La Nga không hề chùn bước. Chàng lần theo dây đến nơi, vượt qua đỉnh núi cuối cùng, trước mắt là không gian thoáng đãng với những tảng đá lớn dưới gốc cây cổ thụ và phong lan nở hoa thơm ngát. La Nga hít sâu, xốc em lên rồi tiếp tục hành trình.

Thật kỳ diệu, trên một phiến đá rộng và bằng phẳng, cánh k'lin vẫn nguyên vẹn như được một bàn tay kỳ diệu nâng niu và đặt xuống. La Nga vui mừng chạy tới, cẩn thận nâng k'lin như già làng nâng lễ vật trong ngày cúng Giàng. Hai anh em hân hoan như vừa tìm lại được báu vật. La Nga trao cánh k'lin cho em rồi thoải mái ngả lưng trên phiến đá. Trong lúc thư giãn, chàng nhìn thấy trong khe đá một bầu nước trong vắt, cá từng đàn bơi lượn. Sau nhiều ngày vất vả, chàng cảm thấy mệt mỏi và đói bụng. La Nga không cưỡng lại được, bắn một mũi tên vào đàn cá. Nhưng khi mũi tên chạm vào bầu nước, một tiếng nổ lớn vang lên, tảng đá vỡ tung và một cột nước bắn lên dữ dội, cuốn chàng vào trong. La Nga hoảng hốt xốc em lên lưng rồi chạy thoát. Dòng nước tiếp tục đuổi theo, không buông tha.

B'rong La Nga cõng em chạy nhanh như nai trong rừng, chân chàng không dám mỏi vì lo lắng. Chàng leo núi cao, dòng nước vẫn lao theo. Chàng xuống khe sâu, dòng nước cuồn cuộn từ trên cao đổ xuống. La Nga vấp ngã nhiều lần, và mỗi lần thác nước lớn suýt cuốn trôi. Chàng cố gắng chạy tiếp, nhưng dòng nước như con trăn khổng lồ vẫn bám theo. Mỗi lần chàng ngã, dòng nước như núi lở đổ xuống; nhưng với sức mạnh phi thường, La Nga đứng dậy và tiếp tục chạy. Cô em mệt lả, càng làm chàng thêm vướng víu. Hơn một ngày chạy không nghỉ, cuối cùng chàng về đến buôn làng, nhưng dòng nước hung dữ vẫn đuổi theo. Không thể để buôn làng bị nước cuốn trôi hay em gái chết dưới thác dữ, La Nga phải chạy tiếp, càng xa càng tốt. Chạy qua buôn, chàng gửi em cho già làng rồi tiếp tục chạy, không kịp lời từ biệt. Nước đã lên đến chân nhà sàn, chỉ cần chần chừ chút nữa là cả buôn sẽ bị nhấn chìm. La Nga chạy về hướng Bắc, dòng nước theo sát. Chạy sang Đông, dòng nước cũng đuổi theo. Chàng chạy như thỏ rừng, dòng nước như con trăn lượn mình đuổi theo sát.

Không biết đã bao lâu, La Nga chạy mãi, dòng nước vẫn bám theo. Khi sức lực đã cạn, đôi chân chàng chậm lại. Lạ thay, dòng nước cũng có vẻ mệt mỏi, không còn hung hãn như trước. Chàng gặp một con sông lớn chắn ngang, không thể vượt qua. Chân chàng mỏi rã rời, chàng ngửa mặt kêu lên một tiếng não nùng rồi từ từ khuỵu xuống, úp mặt vào lòng đất mẹ. Dòng nước nhẹ nhàng tràn tới, bao phủ cơ thể chàng rồi hòa vào dòng sông lớn rộng mênh mông.

Bao mùa rẫy đã trôi qua, bao cuộc đời đã qua đi...

Vào những tối quây quần bên bếp lửa trong nhà rông, ông già làng thường kể cho con cháu nghe về cuộc phiêu lưu của B'rong La Nga và cô em gái nhỏ khi dẫn dòng nước về buôn làng...

Ngày nay, dòng nước vẫn tiếp tục chảy mạnh mẽ với nhiều thác ghềnh. Người K'ho nói rằng, vì B'rong La Nga chạy rất quyết liệt lúc đầu, nên nước theo sát không rời. Mỗi lần chàng vấp ngã, nước lại cuộn lên tạo thành thác. Đoạn đường từ buôn làng xuống hạ lưu, dù chỉ có một mình, La Nga không vấp ngã nhiều, nên nước chảy vẫn khá bình lặng. Nhưng khi chàng càng về xuôi, mệt mỏi càng tăng, bước chân chậm lại, nước cũng trở nên dịu dàng hơn. Những dấu vết chàng để lại trên đồng sông là những khúc sông uốn lượn.

Con sông lớn cản trở La Nga chính là sông Đồng Nai. Dòng nước đuổi theo chàng được dân làng gọi là Đạ La Nga, nghĩa là dòng nước của chàng La Nga. Tên gọi đã bị biến dạng thành La Ngà trong tiếng Kinh, và từ đó tên dòng sông ra đời...

• Thủy điện Hàm Thuận - Đa Mi

Liên kết ngoài