Dòng sông Lam

Dòng sông Lam (hay còn gọi là Sông Ngàn Cả, Sông Cả, Nậm Khan, Thanh Long Giang) là một trong hai con sông lớn nhất ở Bắc Trung Bộ Việt Nam.

Địa lý

Sông bắt nguồn từ cao nguyên Xiengkhuang, Lào. Phần chảy qua lãnh thổ Lào được gọi là Nam Khan. Phần chính của dòng sông này chảy qua Nghệ An, cuối cùng hợp lưu với sông La từ Hà Tĩnh, tạo thành ranh giới giữa Nghệ An và Hà Tĩnh và đổ ra biển tại cửa Hội. Cụ thể, trên lãnh thổ Việt Nam, nó chảy qua huyện Kỳ Sơn, Tương Dương, Con Cuông, Anh Sơn, Đô Lương, Nam Đàn, giữa các huyện Thanh Chương, Hưng Nguyên, Nghi Lộc, thành phố Vinh, thị xã Cửa Lò của tỉnh Nghệ An và các huyện Đức Thọ, Nghi Xuân, thị xã Hồng Lĩnh của tỉnh Hà Tĩnh trước khi đổ ra vịnh Bắc Bộ.

Tổng chiều dài của sông theo Bách khoa toàn thư Việt Nam là khoảng 520 km, trong đó đoạn chảy nội địa Việt Nam là 361 km. Tuy nhiên, theo nguồn khác, sông Lam có hai nguồn chính. Nếu tính từ Nậm Mơn (dãy Pu Lôi), chiều dài là 530 km; nếu tính từ Nậm Mô (cao nguyên Trấn Ninh), chiều dài là 432 km. Diện tích lưu vực của sông là 27.200 km², trong đó có 17.730 km² thuộc Việt Nam. Chiều cao trung bình của dòng sông là 294 m và độ dốc trung bình là 18,3%. Mật độ mạng sông suối là 0,60 km/km². Từ biên giới Việt-Lào đến Cửa Rào, sông có hơn 100 ghềnh thác. Từ Cửa Rào xuôi, thuyền nhỏ có thể đi được vào mùa nước lũ. Lượng nước tổng cộng là 21,90 km³, tương ứng với lưu lượng trung bình năm 688 m³/s và môđun dòng chảy năm 25,3 l/s.km². Lưu lượng trung bình hàng năm tại Cửa Rào là 236 m³/s và tại Dừa là 430 m³/s. Mùa lũ từ tháng 6 đến tháng 11, cũng là mùa mưa, chiếm khoảng 74-80% tổng lượng nước trong năm.

Sông chảy theo hướng Tây Bắc-Đông Nam, khi gần biển chảy ngược lên hướng Bắc. Có một số nhánh sông nhân tạo lấy nước từ Sông Lam như sông Đào.

Sách Đại Nam nhất thống chí ghi lại: ...sông Lam Giang, gọi là sông Cả, có hai nguồn: Một nguồn chảy từ núi Trấn Biên, xứ Nghệ (nay là Samtay, tỉnh Hủa Phăn, Lào), và núi Trấn Ninh, xứ Nghệ (nay thuộc Xiêng Khoảng, Lào), chảy về phía Đông qua núi Thành Nam gọi là nguồn Tương. Nguồn kia bắt đầu từ vùng núi huyện Thúy Vân, xứ Nghệ, chảy về phía Đông Nam đến phủ Quỳ Châu gọi là nguồn Hiếu. Hai nguồn này hợp nhau chảy về Đông qua các huyện Thanh Chương, Nam Đàn (nay là Nam Đàn), gặp sông Dương và sông Vũ từ phía Tây đổ vào, sông Cương từ phía Bắc chảy vào, sau đó chảy về phía Nam đến núi Lam Thành và hợp với sông La thành sông Tam Chế, đổ ra biển Đông tại cửa Hội.

Cách gọi khác

Ngàn Cả hay sông Cả là tên gọi trước đây của sông Lam. Hiện nay, sông Cả chỉ đề cập đến nhánh chính của sông Lam từ Nghệ An. Nhánh này hợp lưu với nhánh lớn thứ hai là sông La, từ Hà Tĩnh, để tạo thành phần hạ nguồn của sông Lam. Từ 'Cả' có ý nghĩa là 'lớn' và cũng có thể là 'mẹ', mẹ của các dòng sông nhỏ như Nậm Nơn, Nậm Mộ, sông Giăng và sông La. Tên gọi 'sông Lam' có lẽ xuất phát từ màu nước xanh của nó. Sông còn có các tên khác như Lam Giang, Thanh Long Giang, Lam Thủy.

Các sông con

• Sông Hiếu (hay còn gọi là sông Con)
  • Nậm Giải
• Sông La
  • Sông Ngàn Phố
  • Sông Ngàn Sâu
• Sông Giăng

Biểu tượng

Cùng với núi Hồng Lĩnh, sông Lam được coi là biểu tượng của vùng xứ Nghệ. Hai bên bờ sông Lam có những làng văn hóa của Nghệ An và Hà Tĩnh như Yên Hồ (Đức Thọ), Tiên Điền, Uy Viễn (Nghi Xuân), Trung Lương (Thị xã Hồng Lĩnh), Trung Cần, Hoành Sơn, làng Kim Liên (Nam Đàn) tạo thành một vùng văn hóa Lam Hồng.

Một số bài hát nổi tiếng liên quan đến sông Lam gồm:

• Chuyện tình sông Lam của Lê Xuân Hòa
• Lỡ hẹn với dòng Lam của Khắc Tú
• Tìm em câu ví sông Lam của Ngô Sỹ Ngọc
• Gửi về Sông La của Vũ Quốc Nam

Các cây cầu tại tỉnh Nghệ An

• Cầu trên xã Mỹ Lý, huyện Kỳ Sơn, nối trục đường Tây Nghệ An
• Cầu trên xã Xá Lượng, huyện Tương Dương, Nghệ An, nối quốc lộ 48C với quốc lộ 7
• Cầu Tam Quang, huyện Tương Dương, Nghệ An, nối quốc lộ 48 với quốc lộ 7
• Cầu treo trên xã Chi Khê, huyện Con Cuông, Nghệ An
• Cầu treo Thành Nam, nối xã Bồng Khê với Chi Khê, Con Cuông, Nghệ An
• Cầu Thành Nam, Con Cuông, Nghệ An (dự án)
• Cầu thị trấn Con Cuông
• Cầu Cây Chanh, huyện Anh Sơn, Nghệ An
• Cầu treo Đò Rồng, nối xã Hùng Sơn và Tường Sơn của huyện Anh Sơn, Nghệ An
• Cầu treo Anh Sơn, huyện Anh Sơn, Nghệ An
• Cầu Tri Lệ, huyện Anh Sơn, Nghệ An, trên đường Hồ Chí Minh
• Cầu Đô Lương, huyện Đô Lương, Nghệ An
• Cầu treo Nhân Bồi - Bắc Sơn
• Cầu treo Dùng, huyện Thanh Chương, Nghệ An
• Cầu Dùng, Thanh Chương
• Cầu treo Rạng, Chợ Rạng, huyện Thanh Chương
• Cầu Rộ, Thanh Chương, trên quốc lộ 46
• Cầu Nam Đàn, huyện Nam Đàn, trên quốc lộ 15A
• Cầu đường bộ Yên Xuân, nối huyện Hưng Nguyên với huyện Nam Đàn, Nghệ An (Hoàn thành tháng 9 năm 2016)
• Cầu Yên Xuân, nối huyện Nam Đàn và huyện Hưng Nguyên, Nghệ An

Các cây cầu kết nối tỉnh Nghệ An với tỉnh Hà Tĩnh

• Cầu Hưng Đức, nối huyện Hưng Nguyên, Nghệ An với huyện Đức Thọ, Hà Tĩnh trên đoạn cao tốc Bắc – Nam từ Diễn Châu đến Bãi Vọt
• Cầu Bến Thủy 2, nối huyện Hưng Nguyên, Nghệ An với huyện Nghi Xuân, Hà Tĩnh trên quốc lộ 1A đoạn tránh qua thành phố Vinh
• Cầu Bến Thủy, nối thành phố Vinh, Nghệ An với huyện Nghi Xuân, Hà Tĩnh trên quốc lộ 1A cũ
• Cầu Cửa Hội, nối thị xã Cửa Lò (tỉnh Nghệ An) với huyện Nghi Xuân (tỉnh Hà Tĩnh) trên tuyến đường ven biển Việt Nam

Thủy điện

Các nhà máy thủy điện trong lưu vực sông Lam:

• Bản Vẽ, trên dòng chính tại bản Vẽ, xã Yên Na, huyện Tương Dương.
• Thủy điện Nậm Nơn, trên dòng chính, xã Lượng Minh, huyện Tương Dương
• Khe Bố, trên dòng chính thuộc địa phận xã Tam Quang, huyện Tương Dương
• Chi Khê, trên dòng chính tại xã Chi Khê, huyện Con Cuông.
• Nhạn Hạc, trên sông Hiếu, ở Quế Sơn, huyện Quế Phong;
• Bản Cốc, trên Nậm Giải, ở Châu Kim và Nậm Giải huyện Quế Phong;
• Sao Va, Quế Phong
• Nậm Pông, trên sông Hiếu, ở Châu Phong và Châu Hạnh, huyện Quỳ Châu

• Đất Nghệ
• Đỉnh núi Hồng Lĩnh
• Danh sách các con sông tại Lào

Liên kết bên ngoài

• Sông Cả (Nghệ An) trong Từ điển bách khoa Việt Nam
• Ca River (sông, châu Á) trên Encyclopædia Britannica (bằng tiếng Anh)