Dòng sông Ông Đốc

Sông Ông Đốc, còn được biết đến với tên gọi Sông Đốc, là một con sông nằm ở huyện Trần Văn Thời, tỉnh Cà Mau. Con sông dài khoảng 58 km, bắt nguồn từ ngã ba sông Cái Tàu – Sông Trẹm, chảy theo hướng Tây và đi qua nhiều làng xóm lâu đời như Xóm Sở, Cán Dù, Nổng Kè, Ông Tự, Tham Trơi,... trước khi đổ ra cửa Ông Đốc vào Vịnh Thái Lan. Hai bên bờ sông có nhiều nhánh nhỏ như rạch Cái Tàu, Rạch Giếng, Rạch Cui, Rạch Ráng, Rạch Vọp,...

Vị trí địa lý của sông Ông Đốc

Theo các tài liệu lịch sử, vào thế kỷ 18, sông Ông Đốc từng được gọi là Khoa Giang. Sau sự kiện năm Quý Mão (1783), khi Nguyễn Ánh bị quân Tây Sơn của Nguyễn Huệ truy đuổi và chạy đến cửa Khoa Giang, tướng Đốc Huỳnh đã dũng cảm cứu giúp Nguyễn Ánh. Vì vậy, tên sông Khoa Giang được đổi thành sông Ông Đốc, và sau này, tên gọi Sông Đốc cũng được sử dụng phổ biến cho thị trấn ven biển này.

Vào ngày 10 tháng 2 năm 1955, cửa sông Ông Đốc đã trở thành một điểm mốc quan trọng trong lịch sử cách mạng, khi chứng kiến chuyến tàu cuối cùng chở cán bộ miền Nam ra Bắc, đánh dấu sự kết thúc của cuộc kháng chiến chống thực dân Pháp.

Trước đây, con sông này từng được gọi là Khoa Giang và đã chứng kiến nhiều sự kiện quan trọng trong lịch sử Cà Mau, từ những ngày đầu khai phá đến các cuộc kháng chiến chống Pháp và Mỹ. Tên gọi sông Ông Đốc xuất phát từ một truyền thuyết: khi bị quân Tây Sơn truy đuổi, Nguyễn Ánh và đoàn tùy tùng của ông đã chạy về phía Nam, đi qua nhiều địa danh ở Cà Mau. Một lần, họ tìm nơi trú ẩn ở xóm Cái Tàu (hiện nay thuộc xã Khánh An) và dự định dùng con sông này để ra hòn Thổ Chu (ở ngoài Vịnh Thái Lan) nhằm xin viện trợ từ Xiêm La. Nhưng không may, quân Tây Sơn đã đến kịp.

Khi tình thế cực kỳ nguy hiểm, Đô Đốc Thủy binh Nguyễn Văn Vàng, trong đoàn tùy tùng, đã xin vua cho ông cởi bỏ hoàng bào để ở lại cản đường quân địch và làm phân tâm họ. Nhờ vậy, Nguyễn Ánh đã kịp lên bờ và trốn vào rừng Khánh Bình. Đô Đốc Vàng đã bị quân Tây Sơn giết chết và xác bị chìm xuống sông sâu. Quân Tây Sơn, tưởng rằng đã tiêu diệt Nguyễn Ánh, không tiếp tục truy đuổi. Nguyễn Ánh đã thoát được, thay đổi lộ trình, quay trở lại rạch Ông Tự (thuộc xã Phong Lạc), rồi di chuyển qua rạch Cái Rắn và đóng quân tại đây để củng cố lực lượng. Ngày nay, ở vùng Cái Rắn còn di tích một nền trại lính và một cái ao, được gọi là Ao Vua.

Để vinh danh sự hy sinh của Đô Đốc Vàng, người dân địa phương đã đặt tên con sông này là sông Đốc Vàng. Theo thời gian, tên sông Ông Đốc trở nên phổ biến và thường được gọi tắt là Sông Đốc.

Vào năm 1954, sông Ông Đốc lại chứng kiến một cuộc chia ly lịch sử khi cán bộ, chiến sĩ và đồng bào miền Nam tập kết ra Bắc. Sau khi Hiệp định Geneva được ký kết, đất nước bị chia cắt thành hai miền, và cửa sông Ông Đốc trở thành một trong những điểm tập kết quan trọng của miền Nam. Trong các chuyến tàu cuối cùng, người ta đã thấy đồng chí Lê Duẩn cùng đồng chí Lê Đức Thọ lên tàu để tập kết.

Ít người biết rằng đồng chí Lê Duẩn lên tàu chỉ để làm nhiệm vụ đánh lạc hướng quân địch. Sau khi các chuyến tàu tập kết rời bến Sông Đốc, đồng chí Lê Duẩn đã được bí mật đưa trở lại để tiếp tục lãnh đạo cuộc kháng chiến chống Mỹ tại miền Nam.

Tên Sông Đốc không chỉ gắn liền với con sông mà còn được đặt cho chợ Sông Đốc và thị trấn Sông Đốc thuộc huyện Trần Văn Thời. Đây là khu vực đông dân cư, sầm uất với các hoạt động buôn bán đa dạng, phản ánh đặc trưng của một thị trấn ven biển với phong tục, thói quen sinh hoạt và tín ngưỡng tạo nên một bản sắc văn hóa biển độc đáo.

Nổi bật ở đây là Lăng thờ Cá Ông “Nam Hải Đại Tướng Quân” tại khóm 2, thị trấn Sông Đốc. Vào các ngày 14, 15, 16 tháng 2 âm lịch hàng năm, Lễ hội Nghinh Ông được tổ chức tại đây, là lễ hội dân gian lớn nhất của Cà Mau, thu hút hàng chục ngàn người từ trong tỉnh và các vùng lân cận, bao gồm cả ngư dân từ miền Trung và Nam Bộ đến tham dự, cầu cho thời tiết thuận lợi và biển yên.

Ghi chú