Dừa Cạn

Dừa cạn, còn gọi là hải đằng, dương giác, bông dừa, bông dừa cạn, trường xuân hoa, hoa tứ quý (danh pháp khoa học: Catharanthus roseus), là loài thực vật thuộc chi Catharanthus trong họ La bố ma (Apocynaceae). Đây là loài cây bản địa và đặc hữu của Madagascar, với các danh pháp đồng nghĩa như Vinca rosea, Ammocallis rosea, và Lochnera rosea.

Loài này đang đối mặt với nguy cơ tuyệt chủng trong tự nhiên do sự phá hủy môi trường sống bởi nông nghiệp, đặc biệt là việc chặt cây và đốt rừng để làm đất. Tuy nhiên, dừa cạn được trồng rộng rãi và đã thích nghi với nhiều điều kiện môi trường ở các khu vực nhiệt đới và cận nhiệt đới trên toàn thế giới.

Miêu Tả

Đây là cây thảo mộc hoặc bụi nhỏ, luôn xanh, cao tới 1 mét, với nhiều cành phân nhánh. Lá có hình ôvan hoặc thuôn dài, dài từ 2,5–9 cm và rộng từ 1–3,5 cm, có màu xanh bóng, không lông, với gân lá giữa nhạt màu hơn và cuống lá ngắn (1–1,8 cm). Lá mọc đối xứng thành cặp. Hoa có màu từ trắng đến hồng đậm, với phần trung tâm màu đỏ hơn, ống tràng dài 2,5–3 cm và đường kính tràng hoa từ 2–5 cm có 5 thùy giống như cánh hoa. Quả là một cặp quả đại dài 2–4 cm, rộng 3 mm chứa 12–20 hạt nhỏ màu nâu nhạt, hình trứng.

Thành Phần Hóa Học

Lá cây chứa các ancaloit như serpentin, ajmalin, ajmalicin, catharanthin, catharanthinol, vindolin, vindolicin, vincaleucoblastin, và leurocin.

Công Dụng

Loài cây này đã được trồng từ lâu với mục đích làm thuốc và trang trí.

Trong y học cổ truyền Trung Hoa, dừa cạn được sử dụng để chữa trị nhiều bệnh như tiểu đường, sốt rét, và bệnh Hodgkin. Các hợp chất như vinblastin và vincristin từ cây này được dùng để điều trị bệnh bạch cầu. Tuy nhiên, nếu uống phải, chúng có thể gây nguy hiểm và ảo giác, và được liệt kê dưới tên Vinca rosea trong Sắc luật 159 của bang Louisiana.

Là cây cảnh, dừa cạn có khả năng chịu khô hạn và thiếu chất dinh dưỡng, thường thấy trong các khu vườn cận nhiệt đới với nhiệt độ luôn trên 5 °C đến 7 °C. Nó cũng được trồng theo luống trong mùa hè ở vùng ôn đới. Cây nổi bật với thời gian ra hoa dài, suốt năm ở khu vực nhiệt đới và từ xuân đến thu ở vùng ôn đới ấm. Dừa cạn ưa nắng và đất được tưới tiêu tốt. Nhiều giống đã được chọn lọc với các màu hoa khác nhau (trắng, hoa cà, hồng đào, đỏ và cam đỏ) và khả năng chịu lạnh tốt hơn ở vùng ôn đới. Một số giống nổi bật là 'Albus' (hoa trắng), 'Grape Cooler' (hồng; chịu lạnh), nhóm Ocellatus (nhiều màu) và 'Peppermint Cooler' (trắng với điểm đỏ; chịu lạnh).

C. roseus được nghiên cứu trong bệnh học thực vật như cây mẫu cho các dạng phytoplasma. Điều này bởi vì nó dễ nhiễm phytoplasma và có triệu chứng rõ rệt như sự chuyển đổi các bộ phận hoa thành lá và giảm kích thước lá.

Tại Việt Nam, cây dừa cạn thường được trồng làm cảnh hoặc dùng làm thuốc điều trị cao huyết áp, tiểu đường, sốt rét, bệnh bạch cầu, và thông tiểu.

Hình ảnh

Các hợp chất Alkaloid

• Vincristin
• Vinblastin
• Reserpin
• Ibogain
• Yohimbin

Tài nguyên liên quan

• Dừa cạn trên Encyclopedia of Life
• Dừa cạn tại Trung tâm Thông tin Công nghệ sinh học quốc gia Hoa Kỳ (NCBI).
  • Catharanthus roseus var. roseus trên trang Trung tâm Thông tin Công nghệ sinh học quốc gia Hoa Kỳ (NCBI).
• Dừa cạn mã số 30168 trên Hệ thống Thông tin Phân loại Tích hợp (ITIS).
• Catharanthus roseus (L.) G. Don (tên được công nhận) trong Catalogue of Life: 17 tháng 10 năm 2013
• USDA, ARS, Germplasm Resources Information Network. Catharanthus roseus Lưu trữ ngày 24-09-2015 tại Wayback Machine trong Germplasm Resources Information Network (GRIN), Bộ Nông nghiệp Hoa Kỳ. Truy cập ngày 07-10-06
• Catharanthus roseus trên trang Efloras Madagascar Catalogue. 24/2/2009

(tiếng Việt)