Chúng ta đã từng đọc những tác phẩm như Lão Hạc, Tắt đèn và chắc chắn không ai trong số chúng ta có thể không ngưỡng mộ tài năng văn học của Nam Cao và Ngô Tất Tố. Đối với tôi, mỗi lần đọc lại truyện ngắn Lão Hạc của Nam Cao, tôi luôn phát hiện ra những điều mới mẻ và thú vị. Truyện cuốn hút tôi, khiến tôi cảm động, đôi khi khiến tôi bày tỏ sự tức giận, đôi khi lại làm dấy lên trong tôi những tình cảm yêu thương.
Lão Hạc là kết quả của một trái tim nhân ái cao thượng. Đó là sự tôn trọng, yêu thương và biết quý trọng người lao động của Nam Cao. Như nhiều nhà văn khác ở thời kỳ đó, Nam Cao đã tạo ra hình ảnh của người nông dân Việt Nam trước cách mạng với những phẩm chất đáng kính trọng và đáng yêu: chăm chỉ, siêng năng, tràn đầy tình yêu thương và lòng hy sinh.
Trước cách mạng, Nam Cao đã say mê khám phá cuộc sống và tính cách của người nông dân. Trong các tác phẩm của ông, môi trường và hoàn cảnh sống của nhân vật thường được gắn liền với nghèo đói, với việc kiếm ăn và với những định kiến xã hội sâu sắc đã ảnh hưởng đến cách nhìn nhận và tư duy của con người trong vùng quê.
Cuộc đời của Lão Hạc cũng như vậy, trải qua suốt những năm tháng sống trong cảnh nghèo đói. Lão đã dành cả cuộc đời để nuôi con mà chưa bao giờ nghĩ đến bản thân mình. Lão yêu thương con vô cùng: yêu khi con không thể cưới được vợ vì gia đình ta quá nghèo, yêu khi con phải rời làng, rời quê hương để đi kiếm sống giữa chốn đất khách. Và trong truyện, chúng ta cũng cảm nhận được sự đau khổ và sự hy sinh của lão khi phải bán đi con trai duy nhất của mình, cậu Vàng. Không bán, lão biết phải nuôi nó bằng gì? Cuộc sống ngày càng khó khăn hơn. Cuối cùng, khi đến lúc lão, lão cũng không giữ được cái thân mình. Lão ăn cỏ chuối, ăn cỏ khô. Nhưng lão cảm thấy, lão “không thể” sống nữa. Sống thêm, chắc chắn lão sẽ tiêu hết số tiền dành dụm để nuôi nó sống. Vậy là, thật đau lòng! Lão Hạc đã phải tự “chuẩn bị” cho cái chết của mình. Cuộc sống của người nông dân ta trước cách mạng thật khó khăn đến không thể chịu đựng nổi. Nhìn thấy thực tế đó, chúng ta đau lòng, đau buồn. Chúng ta cũng căm phẫn đối với bọn địa chủ, bọn thực dân tàn ác.
Lão Hạc qua đời. Cái chết của Lão Hạc là minh chứng sáng rõ cho phẩm chất cao đẹp của người nông dân. Nó khiến chúng ta vừa cảm thông vừa tôn trọng một nhân cách giàu tự trọng. Lão ra đi nhưng đã quyết định giữ lại mảnh vườn, ra đi mà không muốn gây phiền phức cho hàng xóm. Cái chết của Lão Hạc là lời tố cáo xã hội thiếu nhân đạo - một thứ kết quả hỗn tạp của phong kiến, thực dân.
Khi đọc về Lão Hạc, chúng ta nhận ra không chỉ mỗi lão mà còn nhiều người khác đều gánh chịu nỗi khổ đau. Như Binh Tư, một kẻ do nghèo mà bị biến thành tên trộm cắp. Ông giáo cũng là một ví dụ, một người trí thức đầy hiểu biết nhưng cũng không thể thoát khỏi áp lực của cuộc sống nghèo khó. Cái nghèo khiến ông giáo phải lòng vòng bán đi từng cuốn sách quý giá của mình. Nhưng món quý giá ấy bán đi được mấy bữa cơm? Vậy nên trong truyện, tất cả đều là Lão Hạc. Lão Hạc phải chịu đựng và chết trước, nhưng hỏi lòng liệu những người kia có thể chịu đựng được bao lâu?
Trong tác phẩm Lão Hạc, chúng ta thấy được niềm tin và sự lạc quan của tác giả vào bản chất tốt đẹp của con người. Tuy nhiên, điều quan trọng hơn mà tác giả muốn truyền đạt là một thông điệp phê phán. Đó là một tiếng kêu gào cần phải cứu vớt con người. Từ sâu thẳm của tư tưởng, tác phẩm đề cập đến sự cấp bách và yêu cầu cần thiết phải thay đổi toàn bộ môi trường sống để cứu lấy những giá trị đích thực và tốt đẹp của con người.
Lão Hạc giúp chúng ta nhìn lại quá khứ để đánh giá cao hơn cuộc sống hiện tại. Nó cũng dạy chúng ta rằng cuộc sống không chỉ là về việc sinh tồn mà còn là về việc bảo vệ nhân phẩm.