Đừng chủ quan, mọi người đều có thể gặp phải 'Hiện tượng bỏ quên trẻ trong ô tô', kể cả những bậc cha mẹ chu đáo nhất

Năm 2017, tại Australia, một tòa án đã tuyên miễn trách nhiệm hình sự cho một người mẹ vì đã bỏ quên con mình đến chết trong ô tô, nhờ vào lời giải thích chuyên môn của một nhà khoa học - người đã đưa ra những chứng cứ và lập luận thuyết phục với thẩm phán rằng: Trong tình huống đó, bất kỳ ai cũng có thể vô tình bỏ quên một đứa trẻ trên xe, ngay cả những người cha mẹ trách nhiệm và chu đáo nhất.

Vì vậy, nếu bạn cho rằng mình là một bậc cha mẹ trách nhiệm và nghĩ rằng vì có trách nhiệm nên bạn không thể bao giờ bỏ quên con trong ô tô, lời khuyên dành cho bạn là: ĐỪNG BAO GIỜ TIN RẰNG BẠN IMMUNE!

Giáo sư David Diamond, một chuyên gia hàng đầu về khoa học nhận thức và thần kinh học tại Đại học Nam Florida, Hoa Kỳ, đã nói:

'Mọi người nghĩ chỉ có những bậc cha mẹ vô trách nhiệm hoặc cẩu thả mới có thể quên con trong ô tô. Nhưng không, đó là một vấn đề của tình huống. Ai, trong một tình huống nào đó, đều có thể có khả năng quên con trong ô tô'.

Đó là lý do tại sao trung bình ở Mỹ, mỗi năm có tới 37 trường hợp trẻ tử vong vì bị bỏ quên trong ô tô. Con số này có nghĩa là mỗi 9 ngày lại có một vụ việc đau lòng xảy ra.

Ở Trung Quốc, dù số liệu chưa hoàn chỉnh nhưng trên báo chí cũng đã ghi nhận từ 4-5 trường hợp trẻ tử vong trong ô tô mỗi năm do bị bỏ quên. Ở Israel, con số là 3-4 trường hợp và ở Australia là 2-3 trường hợp. Nhưng thực tế, đó chỉ là một phần nhỏ của vấn đề.

Dịch vụ cứu hộ xe ở tiểu bang Victoria đối mặt với hơn 1.900 cuộc gọi mỗi năm về trẻ em bị bỏ quên trong ô tô, với gần 30 trường hợp yêu cầu chăm sóc y tế tại bệnh viện.

Nếu tính cả trẻ em được cứu kịp thời khỏi những chiếc xe ô tô bị khóa kín, số liệu có thể lên đến hơn 5.000 trường hợp mỗi năm, theo Scott Phillips, giám đốc điều hành của tổ chức phi lợi nhuận An toàn cho Trẻ em.

Hiện tượng này đã khiến các nhà nghiên cứu phải đặt tên riêng cho nó, sau hàng thập kỷ nghe hàng trăm câu chuyện đau lòng từ các phụ huynh vô tình bỏ quên con mình trong ô tô.

Họ gọi nó là: 'Forgotten baby syndrome' hay 'Hội chứng bỏ quên trẻ trong ô tô'

Hội chứng bỏ quên trẻ trong ô tô được định nghĩa đơn giản là: 'hiện tượng bỏ quên một đứa trẻ trong phương tiện đang đỗ', theo nghiên cứu trên thư viện Y tế Quốc gia Hoa Kỳ. Tuy nhiên, đằng sau sự đơn giản đó là một cơ chế phức tạp trong hoạt động của não bộ.

Nghiên cứu này đã phơi bày sự phức tạp của hiện tượng này, từ việc ai cũng không thể tưởng tượng được việc bỏ quên con mình trong ô tô đến việc có thể gây tử vong cho chính con mình.

'Tôi đã tìm hiểu về bộ não và trí nhớ của con người từ những năm 1980. Tôi đã trò chuyện với nhiều phụ huynh đã mất con. Tôi đã nghe những cuộc gọi đau lòng của họ đến tổng đài khi phát hiện ra con họ đã qua đời. Tôi nhận ra rằng, trong phần lớn các trường hợp, đây không phải là sự bất cẩn hay sơ suất của các phụ huynh', giáo sư Diamond chia sẻ.

'Dựa trên kiến thức và nghiên cứu chuyên sâu của mình, một nhà khoa học nghiên cứu về thần kinh và nhận thức sinh học, tôi đã đề xuất một giả thuyết để giải thích nguyên nhân tại sao thảm kịch này có thể xảy ra'.

Giả thuyết của giáo sư Diamond tập trung vào 2 ý chính: Một là 'trí nhớ thói quen' và hai là 'trí nhớ tương lai'.

Trí nhớ thói quen là thứ giúp bạn thực hiện các hoạt động hàng ngày một cách tự động, như nhớ đường đi từ nhà đến nơi làm việc, lái xe điều đó mà không cần suy nghĩ.

Trí nhớ thói quen cũng giúp bạn thực hiện nhiều công việc mà không cần tập trung, tự động, ví dụ như khi bạn lấy điện thoại ra khỏi túi, tự động nhập mật khẩu và truy cập Facebook để giải trí trong các buổi họp dài chán chường.

Vì não bộ không cần dành quá nhiều năng lượng cho trí nhớ thói quen, nó có thể dành thời gian và năng lượng cho loại trí nhớ khác, đó chính là trí nhớ tương lai.

Dạng trí nhớ này liên quan đến việc bạn dự định thực hiện trong tương lai, như việc đưa con đi học mẫu giáo khi bạn đi làm, đón con sau giờ tan học và ghé vào siêu thị trên đường về nhà.

Trí nhớ về tương lai thường giúp bạn thực hiện những việc mà bạn dự đoán sẽ làm, bạn cần phải lập kế hoạch và dành thời gian cho nó.

Không ai lập kế hoạch để lấy điện thoại ra khỏi túi, mở ứng dụng Facebook và lướt qua trong buổi họp. Đó là hành vi của trí nhớ thói quen. Nhưng khi bạn biết trước buổi họp sẽ rất nhàm chán, bạn có kế hoạch mở Facebook để đọc một bài viết cụ thể bạn đang theo dõi. Đó là trí nhớ về tương lai đang hoạt động.

Trong tình trạng hoạt động nhất của bộ não, hai dạng trí nhớ này hoạt động hoàn toàn độc lập. Trí nhớ thói quen được xử lý tại vùng thalamus, nơi quản lý các hành động vô thức. Còn trí nhớ về tương lai nằm ở vùng hippocampus, nơi lưu trữ thông tin, và vùng vỏ não trước trán, rất quan trọng cho việc lập kế hoạch.

Tuy nhiên, trong nhiều trường hợp, trí nhớ thói quen có thể chiếm ưu thế so với trí nhớ về tương lai, và đây là nguyên nhân dẫn đến những vụ tai nạn đau lòng khi trẻ em bị bỏ quên trong ô tô.

Mọi người đều có thể gặp phải hiện tượng quên.

'Hệ thống trí não của chúng ta là một công cụ tuyệt vời cho việc tự động hoá thói quen. Khi ở chế độ này, chúng ta không cần phải nhớ từng bước một, nhưng điều quan trọng là nó có thể chi phối hành vi của chúng ta. Khi thói quen chi phối hành vi của chúng ta, nó sẽ ngăn chặn các phần khác của não có nhiệm vụ nhắc nhở chúng ta về các thông tin bổ sung.

Hãy xem xét một ví dụ cụ thể:

Ví dụ, một ngày nọ, khi bạn đang làm việc tại văn phòng, bạn vô tình làm vỡ chiếc cốc yêu thích của mình. Lúc đó, bạn đã quyết định rằng sau khi tan làm, trên đường về nhà, bạn sẽ ghé qua cửa hàng để mua một chiếc cốc mới. Đây là lúc mà vùng vỏ não và vùng hải mã của bạn được kích hoạt để lập kế hoạch cho tương lai.

Tuy nhiên, khi bạn thực sự tan làm và lái xe về nhà. Đáng buồn thay, bạn lại quên việc ghé qua cửa hàng mua cốc mới và đi thẳng về nhà từ văn phòng. Đây là lúc vùng hạch nền kích hoạt thói quen của bạn và nó đã ghi đè lên kế hoạch của bạn cho tương lai.

Kết quả là vào ngày hôm sau, khi bạn quay lại văn phòng và thấy chiếc cốc vỡ vẫn nằm trong thùng rác, bạn mới nhớ ra rằng bạn đã quên mua cốc mới.

Chúng ta thường xuyên gặp những tình huống tương tự trong cuộc sống hàng ngày. Mọi người thường coi đó là 'lãng quên' và không nghiêm trọng. Nhưng giáo sư Diamond nhấn mạnh: 'Sự đãng trí này không phải lúc nào cũng vô hại như chúng ta nghĩ. Đôi khi, nó có thể gây ra những hậu quả nghiêm trọng'.

Tình trạng nghiêm trọng có thể leo thang từ việc bạn quên ghé vào cửa hàng mua một cái cốc mới đến các tình huống được ghi nhận như: cảnh sát bỏ quên khẩu súng đã nạp đầy trong nhà vệ sinh công cộng, bác sĩ để quên dụng cụ phẫu thuật trong cơ thể của bệnh nhân, phi công quên thao tác khi đang bay và như chúng ta đã chứng kiến: Cha mẹ bỏ quên con trong xe ô tô.

'Có những nghiên cứu về quét ảnh não bộ đã chỉ ra rằng khi bạn thực hiện một hành động theo thói quen, điều đó có thể thực sự ức chế hệ thống trí nhớ ý thức của bạn, làm cho bạn không nhận thức được kế hoạch sắp tới của mình', giáo sư Diamond nói.

Nghiên cứu trong vòng 20 năm của ông chỉ ra rằng hiệu ứng ghi đè này đặc biệt dễ xảy ra trong một số tình huống như các bậc cha mẹ đang đối mặt với áp lực, thiếu ngủ hoặc khi họ phải đối mặt với một sự kiện bất ngờ khiến thói quen hàng ngày của họ bị ảnh hưởng.

Ví dụ, một đứa trẻ trong gia đình thường được bố đưa đến trường. Tuy nhiên, ngày hôm đó, khi bố bận rộn, nhiệm vụ này được chuyển giao cho mẹ. Mặc dù mẹ đã đưa con lên xe, nhưng trong quá trình di chuyển, với một yếu tố nào đó gây nhiễu như một cuộc gọi từ công ty hoặc một tai nạn trên đường, não bộ của mẹ có thể chuyển từ chế độ nhớ tương lai sang chế độ nhớ thói quen.

Mẹ lái xe về nhà vô thức, không nhớ đến việc con đang ngủ ở góc ghế sau. Nếu may mắn, một tín hiệu nào đó như việc nhìn thấy balo của trẻ có thể khiến trí nhớ tương lai của mẹ quay trở lại.

Nhưng nếu không có gì đủ mạnh để làm dập tắt trí nhớ thói quen, mẹ sẽ tiếp tục đi làm cả ngày như thường lệ và thảm họa sẽ xảy ra khi đứa trẻ bị bỏ quên trong xe.

'Chúng ta phải chấp nhận thực tế rằng bộ não của chúng ta phải xử lý nhiều nhiệm vụ trong một ngày. Và như một phần của quá trình đa nhiệm đó, sự nhận thức về việc có mặt của một đứa trẻ có thể mất đi', giáo sư Diamond nói.

'Chúng ta cần thừa nhận rằng trí nhớ của con người cũng có nhiều khiếm khuyết. Điều này bao gồm việc các bậc cha mẹ yêu thương, chu đáo không để ý đến con cái khi chúng ở trong ô tô'.

Làm thế nào để tránh điều này?

Các số liệu thống kê và cuộc khảo sát bậc phụ huynh cho thấy mỗi 4 người thì có 1 người thừa nhận rằng họ từng quên mất sự tồn tại của chính con ruột mình trong ô tô. Điều này đặc biệt đúng với những bậc cha mẹ có con nhỏ dưới 3 tuổi, những người lần đầu trở thành cha mẹ.

Điều này đặc biệt đúng trong tình huống các bậc cha mẹ thiếu ngủ, gặp căng thẳng hoặc có những thói quen thay đổi như giáo sư Diamond đã nói.

Ví dụ, vào năm 2015, đã xảy ra một vụ việc bỏ quên trẻ em trong ô tô ở tiểu bang Victoria, miền đông nam Australia. Nạn nhân là Noah Zunde, một bé trai 22 tháng tuổi được mẹ đưa tới nhà trẻ vào ngày hôm đó.

Tuy nhiên, sau đó người mẹ của cậu bé đã quên mất sự tồn tại của Noah trong ô tô và lái xe đi làm. Thậm chí, khi đến chiều về, bà vẫn lái xe đến nhà trẻ để đón cậu bé, tin rằng mình đã đưa Noah đến đó vào buổi sáng.

'Tôi cam đoan 100% rằng cô ấy tin rằng cô ấy đã đưa con mình đến đây vào buổi sáng hôm đó', nhân viên chăm sóc trẻ nói về phản ứng của người mẹ vào buổi chiều hôm đó. Người mẹ sau đó đã sụp đổ khi phát hiện ra con mình đã bị quên trong xe ô tô từ sáng đến tối. Và cậu bé đã tử vong.

Hai năm sau, phiên tòa xét xử của người mẹ mới được mở. Hồ sơ điều tra cho thấy trong vòng 1 tuần trước khi tai nạn xảy ra, người mẹ này đã gặp vấn đề với dạ dày khiến cô mất ngủ. Cô sau đó gặp căng thẳng nặng khi con gái lớn của cô ốm, sau đó thì cậu bé Noah cũng quấy nhiều vì mọc răng.

Luật sư bào chữa cho người mẹ nói rằng cô ấy đã trải qua trạng thái 'kiệt sức' vì mệt mỏi. Cô cũng phải đối mặt với một số thay đổi trong thói quen buổi sáng thường lệ của mình vào ngày hôm đó, khi cô đưa chồng đến ga xe lửa.

Thiếu tín hiệu hình ảnh và âm thanh – người mẹ không thể nhìn thấy Noah trên ghế trẻ em quay mặt về phía sau, cậu bé cầm hộp cơm trưa thay vì để ở ghế hành khách phía trước, và cậu giữ im lặng, có thể đang ngủ.

Matthew Mundy, một phó giáo sư tâm lý học của Đại học Monash, đã làm chứng về mặt chuyên môn trước tòa án rằng trong trường hợp 'cơn bão hoàn hảo' này, bất cứ người mẹ nào cũng có thể mắc phải hội chứng bỏ quên trẻ trong ô tô.

Ông cung cấp các bằng chứng nghiên cứu, trong đó có các công trình của giáo sư Diamond và hai báo cáo chuyên môn về sinh lý học và khoa học thần kinh về hệ thống trí nhớ của con người để bào chữa cho người mẹ trong trường hợp này.

Thẩm phán tại phiên tòa đã được thuyết phục. Người mẹ sau đó được miễn trách nhiệm hình sự.

'Tôi không nghĩ rằng việc tước tự do của những người cha mẹ vì cái chết của con cái họ trong các trường hợp như vậy là phù hợp', giáo sư Diamond đồng tình.

'Việc trí nhớ thói quen có thể áp đặt và ghi đè lên trí nhớ trong tương lai khiến các bậc cha mẹ mất nhận thức về sự hiện diện của đứa trẻ trong ô tô là một ví dụ bi thảm để chúng ta tìm hiểu về những lỗi của não bộ khi hoạt động ở chế độ trí nhớ đa nhiệm. Không có dấu hiệu nào trong các trường hợp tôi đã nghiên cứu cho thấy những bậc cha mẹ này có ý định liều lĩnh hoặc sơ suất nghiêm trọng đối với phúc lợi của đứa trẻ'.

Tuy nhiên, lương tâm sẽ không bao giờ tha thứ cho bất kỳ người cha hay người mẹ nào từng bỏ quên chính con mình trong xe. Câu hỏi là: 'Làm thế nào chúng ta có thể ngăn những thảm kịch này xảy ra từ đầu?'.

Theo giáo sư Diamond, bước đầu tiên để tránh những thảm kịch này xảy ra là chúng ta, mỗi người cha, người mẹ và người chăm sóc trẻ cần hiểu rằng trí nhớ của con người có thể gặp những sai lầm đáng sợ. Chúng ta không thể chủ quan bất cứ lúc nào, dù tự cho mình là những người có trách nhiệm và chu đáo nhất.

Sau đó, một số chiến lược dưới đây có thể hữu ích:

1. Đặt ra các biện pháp bảo đảm an toàn cho trẻ: Ví dụ, phụ huynh có thể thỏa thuận với nhà trẻ rằng họ sẽ luôn thông báo khi con trẻ đi muộn hoặc vắng mặt. Trong khi đó, nhà trẻ cam kết thông báo cho phụ huynh nếu trẻ không đến trường đúng giờ hoặc vắng mặt. Bạn cũng có thể đặt lời nhắc trên điện thoại của bạn hoặc đối tác để đảm bảo rằng họ đã đưa con đến trường.

2. Tạo ra những lời nhắc hình ảnh: Đặt túi đồ, áo khoác, con gấu bông, đồ chơi hoặc mũ của trẻ ở phía trước hoặc trên bảng điều khiển xe hơi để nhắc nhở mình về sự có mặt của trẻ trong xe.

3. Luôn kiểm tra hàng ghế sau: Hãy duy trì thói quen để hộp cơm, ba lô hoặc cặp sách của trẻ ở hàng ghế sau để buộc bạn phải xuống kiểm tra mỗi khi đưa đón trẻ.

4. Khóa xe cẩn thận: Và hãy đảm bảo rằng chìa khóa xe được giữ ở nơi không thể tiếp cận được bởi trẻ nhỏ.

5. Không bao giờ để trẻ một mình trong xe hơi: Dù trong hoàn cảnh nào và lúc nào, bất kể thời tiết bên ngoài ra sao, đừng bao giờ để con một mình trong xe hơi vì bạn có thể bị mất tập trung và rơi vào tình trạng bỏ quên trẻ ở bất kỳ thời điểm nào.