'Educated' - Hành trình của Kiến Thức: Một tuyên ngôn về giá trị của giáo dục

Đây có vẻ như là một trải nghiệm rất khó tin và đầy điều bất thường, nhưng đó là một câu chuyện có thật của Tara Westover được tái hiện một cách sống động trong cuốn hồi ký của cô - Educated (Đã có bản dịch tiếng Việt của cuốn sách với tựa đề Hành trình của Kiến Thức do NXB Phụ Nữ Việt Nam phát hành).

Câu chuyện bắt đầu tại miền Tây nước Mỹ, trong bang Idaho, gần ngọn núi Buck, khi chiếc xe bus học sinh bất ngờ không dừng lại trước ngôi nhà của gia đình Westover. Tara, là con út trong một gia đình 7 anh chị em, không được phép đến trường và thậm chí cô không có giấy khai sinh, nghĩa là, trên pháp lý, Tara không tồn tại.

Điều này là kết quả của việc cha cô là một người theo đạo Mormon mê tín. Ông từ bỏ mọi tiện ích công cộng như điện, y tế và giáo dục công, đồng thời cô lập hoàn toàn khỏi mọi thứ có liên quan đến chính phủ và sống một cuộc sống tự cung tự cấp. Cha của Tara là một người đàn ông cứng rắn, tính khí khó lường và áp đặt quá nhiều quy định, quan điểm của mình lên toàn bộ gia đình; theo ông, giáo dục công chỉ là một âm mưu “tẩy não” của chính phủ.

Vì vậy, Tara đã không được học hành như bao người khác. Thay vào đó, thời thơ ấu của cô trôi qua trong việc thực hiện các công việc nguy hiểm trên bãi phế liệu kim loại cùng bố hoặc đôi khi là việc pha chế thảo dược cùng mẹ. Tuy nhiên, may mắn thay, cô được mẹ dạy dỗ tại nhà để học đọc và thực hiện các phép tính đơn giản. Cuốn sách duy nhất mà cô được đọc là Kinh Thánh.

Sau khi chứng kiến anh trai Tyler, đam mê học hành, quyết định rời nhà và theo đuổi con đường giáo dục, Tara đã cảm thấy truyền cảm hứng và nhận được sự khích lệ để tiếp bước theo anh.

Tara tự học và ôn thi để được nhập học vào trường Đại học Brigham Young (BYU) dù không có bằng cấp trung học. Đó là khi cô 17 tuổi, lần đầu tiên Tara bước vào lớp học.

Lúc đầu, Tara gặp nhiều khó khăn, cô như một chú cá mắc cạn, hay chính xác hơn, như Tarzan vừa rời rừng và tham gia vào cuộc sống của con người. Michelangelo, Holocaust, Thời Kỳ Khai Sáng Scotland,... là những từ ngữ, cái tên mà mọi người quen thuộc, nhưng với Tara, chúng chỉ như “những lỗ đen trên trang giấy”. Sau 17 năm không học hành, Tara tụt lại, thiếu kiến thức về nền văn minh nhân loại cả về góc độ vi mô lẫn vĩ mô. Cô không biết những gì mình không biết. Đôi khi, Tara không phân biệt được đúng sai, cô chỉ tuân theo bản năng. Tara như một người từ “thế giới khác”, khó hòa nhập với mọi người vì cách nói chuyện, hành động và phong cách sống khác biệt. Ngay cả việc “rửa tay sau khi đi vệ sinh” với Tara cũng gây mâu thuẫn vì cô không được dạy và không thấy cần thiết phải làm vậy.

Sau những lần bị xa lánh, thức trắng và nhịn ăn, những lúc suy sụp và thất bại, Tara dần thấy kết quả của việc học. Nhưng cô phải mất nhiều thời gian và nỗ lực để học cách tìm kiếm sự giúp đỡ từ những người xung quanh. Thiếu nền tảng giáo dục khiến cô luôn tự ti và xấu hổ về bản thân.

Hành trình học tập của Tara đầy khó khăn: thiếu tiền, không có sự ủng hộ từ gia đình, và tổn thương từ sự bạo hành của anh trai Shawn. Khi Tara tiến xa hơn trong học vấn, gia đình cô càng lùi lại. Cô tự nhận ra mình đang thay đổi, rời xa cuộc sống trên ngọn núi Buck mà bố mẹ đã tạo ra. Liệu cô sẽ theo đuổi con đường rộng mở của giáo dục hay vẫn bị giam cầm trong những niềm tin mù quáng? Tara đã lựa chọn con đường đầu tiên, nhưng để có được điều đó, cô phải đánh đổi tình cảm gia đình của mình.

Từ tất cả những cố gắng học tập của mình suốt mấy năm qua, Tara đã giành cho bản thân mình một đặc quyền: được trải nghiệm và hiểu biết nhiều sự thật hơn những gì cha cô đã truyền cho cô, và sử dụng những sự thật đó để xây dựng tư duy của riêng mình. Tara tin rằng khả năng đánh giá nhiều ý kiến, nhiều lịch sử, và nhiều quan điểm là điều quan trọng nhất trong việc tự tạo dựng bản thân. Nếu cô nhượng bộ bây giờ, cô sẽ mất nhiều hơn là một cuộc tranh luận. Cô sẽ mất quyền kiểm soát trí óc của chính mình. Đó là giá phải trả, cô đã hiểu điều đó. Những gì cha cô muốn loại bỏ không phải là một con quỷ: mà chính là cô.

Sau 10 năm dấn thân vào hành trình học vấn, Tara đã theo học tại các trường Oxford và Cambridge, và cuối cùng cô đã đạt được bằng Tiến sĩ, mặc dù cô không có bằng cấp trung học. Trong số 7 anh chị em, Tara, Tyler và Richard, những người chọn bỏ lại ngọn núi Buck, đều thành công trên con đường học vấn và đều nhận được bằng Tiến sĩ; trong khi 4 người còn lại ở lại và không có bằng cấp trung học. Sự khác biệt đó cho thấy giáo dục có thể mở ra những cơ hội không giới hạn.

Tara đã đi quá xa để quay lại với gia đình. Từ những trải nghiệm và thành tựu của mình, cô nhận ra giáo dục có giá trị đích thực. Tuy nhiên, trong lòng cô vẫn là những nỗi đau và nỗi nhớ về nhà: Liệu Tara đã bỏ đi hay gia đình đã từ chối cô? Hành trình của cô là một bước tiến lớn hay chỉ là sự phản bội đơn giản?

'Bạn có thể yêu thương ai đó nhưng vẫn chọn chia ly. Bạn có thể nhớ ai đó mỗi ngày nhưng vẫn cảm thấy hạnh phúc vì họ không còn ở bên bạn.' - Tara Westover

Hành trình học vấn không thể nào quên của Tara Westover chứng tỏ sức mạnh của giáo dục, dù có những thử thách đắt giá, nhưng chúng ta sẽ trưởng thành và không bao giờ nhìn lại quá khứ. Chỉ có kiến thức mới giúp ta khẳng định bản thân và tạo ra thế giới của chúng ta. Cuốn sách Educated đã chinh phục trái tim của nhiều người vào năm 2018, sẽ là nguồn động viên lớn lao cho những ai đang theo đuổi con đường học vấn; đồng thời, đó cũng là lời nhắc nhở mỗi người chúng ta hãy trân trọng giá trị của giáo dục và cơ hội mà chúng ta đang có. Bởi giáo dục sẽ thay đổi cuộc đời chúng ta mãi mãi.

Tôi lớn lên trong một gia đình không có truyền thống học vấn và cũng không có nhiều cơ hội tiếp xúc với giáo dục. Tôi vẫn nhớ rõ, khi còn nhỏ, trước khi bước vào lớp 1, ông bà và cha mẹ đã luôn nhắc nhở tôi rằng: “Phải cố gắng học giỏi nhé con”. Tôi luôn cố gắng hết sức trên con đường học vấn, và trong những thời kỳ khó khăn của tuổi trẻ, không ít lần tôi cảm thấy lạc lõng và mất phương hướng, nhưng đèn sáng duy nhất của tôi vẫn là “kiến thức”. Thật khó để nói trước rằng nó sẽ dẫn tôi đến đâu, nhưng trực giác bảo tôi rằng đó sẽ là một điểm sáng. Khi tôi nhắm mắt lại và nghĩ: nếu giờ đây tôi từ bỏ học, từ chối giáo dục, tôi không thể tưởng tượng ra tương lai của mình nữa.

Trịnh Tố Uyên

Ảnh minh họa: Jeannie Phan