Gà chọi Bình Định

Gà chọi Bình Định là một giống gà có nguồn gốc từ Bình Định, chúng được nuôi với mục đích làm gà chọi. Đây là giống gà chọi cổ xưa liên quan mật thiết với vùng đất võ Bình Định. Theo truyền thuyết, từ thời Tây Sơn, Nguyễn Lữ đã quan sát gà chọi và sáng tạo ra bài Hùng kê quyền. Gà chọi Bình Định thường có ngoại hình tốt, thể hiện qua khả năng chịu đòn và sự bền bỉ khi thi đấu. Nhiều con gà đã thi đấu lên tới 40 hiệp liên tiếp, chiến thắng đối thủ bằng sức mạnh của chân đá chứ không phải bằng sự đâm thủng của lưỡi dao. Các người chơi gà chọi trong nước đánh giá cao giống gà chọi Bình Định vì khả năng thi đấu xuất sắc, các cú đánh đẹp và sắc bén.

Lịch sử

Gà chọi được nuôi từ xa xưa ở nhiều địa phương thuộc tỉnh Bình Định. Hiện nay, ước tính tỉnh có khoảng 1.000 con trống được tuyển chọn, huấn luyện và sử dụng cho gà thi đấu ở các cấp độ khác nhau. Nhiều huyện và thành phố tổ chức các trường đấu gà, tập trung nhất là ở thành phố Quy Nhơn, Tây Sơn và thị xã Hoài Nhơn. Giống gà chọi Bình Định không chỉ tồn tại ở Bình Định mà còn lan rộng ra các tỉnh lân cận như Quảng Ngãi, Phú Yên, Khánh Hoà, Gia Lai, Đắk Lắk. Các con gà thi đấu thành tích cao thường được bán đi nhiều nơi trong và ngoài nước như ở các trường đấu Việt Nam, Trung Quốc, Lào, Campuchia, Thái Lan.

Khó có thể xác định lịch sử và nguồn gốc của gà chọi Bình Định do tài liệu ít và người chơi gà cũng như người nuôi thường giữ bí mật và độc quyền về dòng mái. Có ý kiến cho rằng gà chọi Bình Định có nguồn gốc từ Trung Quốc do có thân hình lớn và được nuôi phổ biến ở Trung Quốc, từ miền Bắc đến miền Trung Việt Nam. Thể lệ đấu gà ở miền Bắc, miền Trung và Trung Quốc có nhiều nét tương đồng. Ở Bình Định, từ lâu đã có hai dòng gà nổi tiếng là dòng Ngân hàng và dòng Bảy Quéo, hiện nay được tập hợp tại các cơ sở bảo tồn ở phường Ghềnh Ráng thành phố Quy Nhơn để giữ gìn và phát triển dòng thuần.

Đặc điểm

Đặc điểm chung của gà chọi Bình Định là có tầm vóc lớn, cơ bắp phát triển, có thể chất tốt, xương to chắc (gà Đòn) thể hiện qua khả năng chịu đòn và thi đấu bền bỉ. Nhiều con gà chịu đựng được đến 40 hiệp đấu liên tục (mỗi hiệp dài 20 phút và có thời gian nghỉ giữa các hiệp là 5 phút). Lông của gà thường rất thưa ở đầu, cổ, ngực và đùi, nhưng lông hai cánh phát triển giúp gà có khả năng cất cao mình để tung đòn đá. Gà chọi Bình Định có tốc độ sinh trưởng chậm, đến 1 năm tuổi mới đạt thể lực trưởng thành.

Tầm vóc

Gà chọi Bình Định có tầm vóc to lớn, chân cao, xương ống chân to, ngón dài và mạnh mẽ, bàn chân (ống chân) của gà trưởng thành có chiều dài lên tới 15 cm, thường là 10–13 cm. Có loại gà không có hoặc có cựa ngắn, lớp biểu bì sừng ở cẳng chân dày và cứng. Ngực rộng với cơ ngực phát triển rõ rệt. Đùi to, dài và cơ bắp phát triển. Tuy nhiên, phần bụng lại rất gọn, khoảng cách giữa hai mỏm xương chậu hẹp từ 1,5–3,0 cm ở gà trống. Phao câu và lông đuôi phát triển, lông đuôi có thể dài tới 30 cm.

Khối lượng cơ thể trưởng thành của gà trống có thể đạt 5,0 kg, nhưng thường gặp loại gà nặng từ 3,5–4,5 kg. Khối lượng cơ thể trưởng thành của gà mái đạt 3,5–4,0 kg. Tuy nhiên, trong quá trình nuôi dưỡng và huấn luyện gà, người ta thường giữ khối lượng của gà trống thi đấu ở khoảng 3,0–3,8 kg để gà có thể thể hiện tốt nhất các đòn đá hay và hiểm. Nuôi theo phương pháp truyền thống tại các hộ gia đình, gà 18 tháng tuổi đạt trung bình 4,034 g con trống và 2,870 g ở con mái.

Màu lông

Màu sắc của gà chọi Bình Định rất đa dạng, có thể là màu thuần hoặc đa màu trên một cá thể, nhưng thường thấy gà có lông màu đen tuyền (hay còn gọi là gà ô) chiếm tỷ lệ cao nhất. Màu sắc lông phụ thuộc chủ yếu vào màu lông của gà trống. Các biến thể lông bao gồm: Gà có lông đen tuyền được gọi là gà ô, chiếm tỷ lệ cao nhất. Gà có lông đen, lông mã màu đỏ được gọi là gà Tía. Gà có lông màu xám tro được gọi là gà Xám. Gà có lông giống lông chim ó được gọi là gà ó. Gà có lông trắng phủ toàn thân được gọi là gà Nhạn. Gà có lông 5 màu (đỏ, đen, vàng, trắng, xám) được gọi là gà Ngũ sắc. Ngoài ra còn có một số gà có lông pha trộn như gà đen có chấm trắng.

Màu mỏ của gà chọi Bình Định rất đa dạng, thường thấy mỏ có màu trắng ngà, màu vàng, màu đen, màu xanh lợt (xanh đọt chuối). Màu lớp biểu bì hoá sừng ở bàn chân và các ngón chân không giống nhau giữa các cá thể, thậm chí cùng một cá thể nhưng màu sắc hai chân lại khác nhau. Thường thấy gà có hai chân màu đen, vàng, xanh lợt, trắng, vàng đốm nâu, một chân vàng một chân đen hoặc trắng. Màu sắc của cựa gà thường tương đồng với màu chân, tuy nhiên có trường hợp có hai cựa màu khác nhau dù hai chân lại cùng màu. Màu da: Phần da ở đầu, cổ, ức, đùi và hông có màu đỏ và dày. Các phần khác như lưng, nách, cánh thường có màu vàng hoặc trắng và da mỏng.

Chăn nuôi

Chế độ ăn

Theo truyền thống, gà chọi Bình Định được nuôi dưỡng bằng thức ăn tự nhiên dạng nguyên liệu, bao gồm: lúa, gạo, ngũ cốc, giun, dế, động vật thủy sinh, côn trùng cây cỏ. Ngày nay, sử dụng thức ăn hỗn hợp công nghiệp để cho gà con ăn trong giai đoạn theo mẹ. Sau khi đạt 1,5 tháng tuổi, thêm lúa, gạo, cơm, ngô, ếch, nhái, lươn, thịt bò, lòng đỏ trứng, rau và giá khi tăng lượng lúa, rút dần cám công nghiệp, cho đến khi tách mẹ thì cho ăn hoàn toàn bằng lúa.

Gà ăn hai bữa vào 9 giờ sáng và 4–5 giờ chiều. Riêng gà con được ăn tự do, gà tách mẹ ngoài hai bữa chính còn tự đi kiếm ăn. Gà lớn hơn 6 tháng tuổi được cho ăn thêm rau, giá, xà lách, chuối sứ, cà chua, mỗi tuần ăn thêm 1–2 bữa lươn hoặc thịt bò. Khẩu phần ăn cho gà con tách mẹ (cho ăn tự do): cám gạo: 10%, bắp: 20%, lúa: 30%, Cá tươi nấu chín: 20%, Rau (muống, cải, xà lách): 20%. Khẩu phần cho một gà trống thi đấu/ngày gồm Lúa: 0,25 kg. Rau, giá: 0,10 kg. Lươn, thịt bò: 0,10 kg.

Chọn giống

Mục đích chính của nuôi gà chọi là sử dụng gà trống để huấn luyện và thi đấu. Đa số gà mái và những con trống không thành công trong quá trình huấn luyện và thi đấu thường được giết thịt. Đối với gà mái, ngay từ khi mới nở, chỉ những con có ngoại hình khỏe mạnh, tính khí mạnh mẽ và có một số đặc điểm về ngoại hình quy định chất lượng mới được giữ lại làm gà mái sinh sản. Chúng được kiểm tra qua vài lứa, nếu sản xuất ra nhiều con trống đạt thành tích cao thì tiếp tục sử dụng cho chương trình nhân giống, nếu không đạt thì sẽ bị loại bỏ, đưa vào giết thịt.

Đối với gà trống, những con có ngoại hình tốt, thể chất mạnh mẽ và tính tình hung hăng sẽ được đưa vào huấn luyện. Trong quá trình này, người ta tiếp tục lựa chọn theo các tiêu chí: có thể chịu đòn tốt (có gan lì, có thể chịu được luyện tập và thi đấu lâu dài). Đánh đòn hiểm và đẹp. Có khả năng tránh đòn tốt. Tỉ lệ thành công trong việc huấn luyện gà trở thành gà thi đấu rất thấp, chỉ chiếm dưới 20% so với tổng số gà trống khi mới nở.

Huấn luyện

Gà con được nuôi chung với mẹ cho đến khi 2,5 hoặc 3 tháng tuổi. Sau khi tách mẹ, gà vẫn được nhốt chung cho đến khi 4-5 tháng tuổi, sau đó tách riêng trống và mái. Các con trống được nhốt riêng biệt, mỗi con một chuồng, để tránh xô đạp và cựa bậy. Khi gà đã gáy rõ tiếng, bắt đầu cắt lông ở đầu, cổ, ức và đùi để lộ da. Đồng thời cắt tai và móng. Gà được thử sức đá từ 1 đến 5 trận, chọn ra những con có khả năng đá hay để huấn luyện tiếp, còn lại sẽ bán hoặc giết thịt.

Huấn luyện gà bao gồm các hoạt động chính: Quần sương - cho gà vận động vào sáng sớm hàng ngày. Xát nghệ - dùng nghệ giã nhỏ, pha với rượu, trà, hoặc nước tiểu trẻ em để xoa vào vùng da đã cắt lông trong 3 tháng để da dày lên, tăng khả năng chịu đòn và giảm tổn thương khi thi đấu. Dầm cẳng - trước khi thi đấu 1 tháng, gà được ngâm chân trong hỗn hợp nghệ, muối và nước tiểu để chân cứng.