Gà dâng cúng

Gà dâng cúng hay còn được gọi là gà hiến tế, gà hiến sinh, gà tế là các con gà, chủ yếu là gà trống được sử dụng để dâng lễ (cúng) cho các đấng thiêng liêng, thánh thần, tổ tiên trong các dịp lễ, cúng, kỵ hoặc các nghi lễ tôn giáo khác. Tập tục hiến tế động vật đã tồn tại từ lâu trong văn hóa, với dê, cừu, bò, trâu, ngựa và đôi khi là lợn thường được chọn, trong đó gà là một trong những vật phẩm quan trọng.

Trong văn hóa phương Đông, gà là một trong ba con vật hiến sinh (tam sinh). Gà trống được chọn làm vật phẩm cúng tế thần linh và tổ tiên vì người xưa tin rằng gà trống có những phẩm chất đặc biệt hơn các gia cầm khác, và việc dâng gà trống được xem là cách để đón một năm mới thuận lợi. Trong Do Thái giáo, các con gà dâng cúng còn được gọi là Kapparot (tiếng Do Thái: כפרות, còn gọi là Kapporois, Kappores), số ít là Kapparah (כפרה).

Tại Việt Nam

Tại Việt Nam, gà dâng cúng thường là gà trống thiến và thường được luộc để dâng lễ, hiếm khi dâng sống. Sau khi luộc, gà được đặt lên bàn thờ hoặc trên bàn để cúng, rồi sau đó được đưa vào tiệc để mọi người cùng thưởng thức. Gà dâng cúng rất phổ biến trong các dịp cúng kỵ, lễ và tết. Quy trình luộc gà dâng cúng cần phải cẩn thận hơn so với luộc gà ăn hàng ngày. Đặc biệt, gà dâng cúng giao thừa cần thể hiện lòng thành kính của gia chủ.

Niềm tin

Tại Việt Nam, gà trống trong dân gian được coi là vật quan trọng, báo hiệu điều lành hoặc dữ, và dự đoán tương lai. Vào đầu năm, một số dân tộc thường đặt gà trống lên bàn thờ, cắt tiết, và quan sát đầu gà khi nó giãy chết để dự đoán vận mệnh công việc trong năm. Nếu đầu gà quay về nơi thờ cúng hoặc buồng chủ nhà, năm đó sẽ thuận lợi; nếu đầu gà quay ra cửa, năm đó có thể gặp khó khăn. Nếu kết quả không như mong muốn, họ sẽ chọn gà khác để cúng và nếu vẫn không đổi thì sẽ mời thầy cúng để giải quyết. Trong khi đó, người Kinh có lựa chọn đơn giản hơn.

Lựa chọn gà

Gà dâng cúng đêm giao thừa nên là gà trống hoa, mới gáy, không bị khuyết tật, có màu lông đỏ hoặc vàng đỏ, mào đứng thẳng, mỏ và chân vàng. Quan trọng là gà chưa đạp mái để đảm bảo sức khỏe và sự tinh khiết, giúp lời cầu nguyện trở nên linh nghiệm. Gà trống hoa mơ (chân cao, màu vàng hoặc trắng), trống tía, trống đen, trống lông tạp, và gà ri (màu mận, vàng sẫm, mào cờ 5 khía, chân nhỏ, chưa nhú cựa, da và chân vàng) cũng được ưa chuộng trong việc cúng tế.

Để có một con gà dâng cúng hoàn hảo, người chuẩn bị cần lựa chọn kỹ lưỡng con gà (sống hoặc mái tơ) với mào đỏ tươi, lông mượt, nhanh nhẹn, da căng vàng, ức đầy, chân nhỏ (như gà ri), và trọng lượng từ 1,2 kg đến 1,4 kg là lý tưởng. Gà quá to sẽ không đẹp khi bày và thịt sẽ kém ngọt, nhiều xương. Khi mua gà về, cắt dây trói chân, thả vào chuồng hoặc lồng 2-3 giờ để gà đi lại cho máu không tụ ở chân, rồi mới cắt tiết.

Chuẩn bị gà

Đầu tiên, vặt lông dưới tai gà, dùng dao sắc cắt một nhát (không quá sâu để không làm đứt cổ gà, tránh bị thâm đen). Hứng tiết vào bát và thêm một chút nước để giữ cho tiết không bị đông. Khi cắt tiết, không giữ quá chặt phần đầu để tránh làm tụ máu và khiến đầu gà bị đen. Khi gà đã chảy hết tiết, cho vào chậu. Nếu gà chưa chết hoàn toàn, gà sẽ đập cánh mạnh và có thể bị gãy, không tạo được hình dáng đẹp. Dùng lạt buộc cổ giữa hai cánh gà, định hình như gà còn sống với cổ vươn cao, hai cánh xoè ra như đôi cánh tiên, đôi chân cài vào bụng cho gọn.

Bày mâm cúng

Trong mâm cúng giao thừa, đầu gà nên hướng ra ngoài đường để đón ngài Tân niên, theo quan niệm dân gian, mỗi năm Thiên đình thay đổi các quan quân quản lý hạ giới. Gà dâng cúng trên bàn thờ thường được đặt sao cho đầu gà quay vào bát hương, với tư thế miệng mở, chân quỳ, cánh duỗi tự nhiên. Tư thế này được coi là “gà đang chầu”. Đặt gà quay đầu ra ngoài sẽ tạo được sự đẹp mắt hơn, trong khi quay đầu vào trong thì phao câu chổng ra ngoài, không đẹp bằng. Khi cúng lễ, nên để nguyên con gà trống để thể hiện sự nghiêm cẩn và đẹp mắt. Gà mái có thể chặt miếng, nhưng bày đĩa không đẹp và giảm tính nghiêm cẩn.

Trong văn hóa Do Thái

Trong văn hóa Tây phương và các tôn giáo có nguồn gốc từ Abraham, đặc biệt là Do Thái giáo, có tập tục gà cúng. Nghi lễ này được gọi là Kapparot (tiếng Hebrew: כפרות, phát âm Ashkenazi là Kapporois, Kappores). Trước ngày Lễ Đền Tội, người Do Thái sẽ cầm con gà và vẫy nó quanh đầu người hoặc chính mình. Sau đó, gà sẽ được tặng cho người vô gia cư hoặc người nghèo như một hành động từ thiện (tzedakah). Nghi lễ này lần đầu tiên được đề cập bởi sư phụ Amram Gaon của học viện Sura ở Babylon năm 670 và sau đó là sư phụ Natronai ben Hilai năm 853.

• Thông tin liên quan đến Gà dâng cúng trên Wikispecies
• Gà dâng cúng giao thừa và cúng tổ tiên nên quay đầu ra ngoài hay vào trong?
• Vụ 'Trộm gà dâng cúng và bị đánh chết': Bài học về cách ứng xử
• Hướng dẫn chọn và luộc gà dâng cúng giao thừa và đãi khách ngày Tết Lưu trữ 2016-05-03 tại Wayback Machine

• Con dê gánh tội lỗi
• Chiên Thiên Chúa
• Chiên Vượt Qua
• Con bê đỏ
• Giết mổ theo nghi thức