Gà Kiến

Gà Kiến, còn được gọi là gà Bình Định, là giống gà đặc hữu của Việt Nam, chủ yếu sống ở các tỉnh miền Trung như Bình Định và Phú Yên. Giống gà quý hiếm này thường lai tạo qua lại giữa hai tỉnh gần nhau, và tên gọi 'gà kiến' phản ánh sự phát triển chậm của chúng, giúp phân biệt với các giống gà công nghiệp.

Vào các dịp lễ Tết hoặc giỗ chạp, người dân ở Phú Yên và Bình Định thường biếu nhau cặp gà kiến tơ. Gà kiến nổi tiếng với món gà hầm thuốc bắc, rất tốt cho sức khỏe trong mùa hè. Gà kiến cũng góp phần làm nên danh tiếng của món gà nướng Sông Cầu, khiến giống gà này nổi tiếng khắp miền Trung.

Hiện nay, Viện Chăn nuôi đang bảo tồn 24 giống vật nuôi, trong đó có gà Kiến của Bình Định. Gà kiến vẫn được nuôi thả ở một số tỉnh lân cận nhưng số lượng ngày càng giảm. Do thời gian nuôi lâu và lợi nhuận thấp hơn gà công nghiệp, giống gà này đang dần bị thay thế bởi gà Tam Hoàng và ngày càng khan hiếm.

Các đặc điểm

Thông tin chi tiết

Gà kiến có hình dáng tương tự gà Ai Cập, điều này làm cho giống gà này được ưa chuộng và có thể lai tạo với gà Ai Cập hoặc gà Tam Hoàng để lấy thịt. Gà kiến có thân hình thon gọn, cao ráo, với mặt lanh lợi và thịt săn chắc giống như gà đá miền Tây. Con trống nổi bật với bộ lông đỏ tía, đuôi dài và cựa dài, tạo vẻ oai vệ. Thịt gà có màu vàng ươm, chân vàng nghệ rất bắt mắt. Con gà thường nặng khoảng 1,3-1,5 kg, và có thể đạt trọng lượng tối đa khoảng 3 kg khi gần 3 năm tuổi. Gà thịt đạt 83 ngày tuổi thường nặng trung bình 1,4-1,7 kg, và gà đạt 1,7–2 kg khi xuất chuồng.

Thịt gà kiến nổi bật với độ dai, thơm và ngọt, tương tự như thịt gà ta, vì vậy rất được yêu thích. Một con gà kiến nặng khoảng 1,3 kg có thể chế biến thành hai món ngon: nướng muối ớt và nấu cháo đậu đen, đủ cho 4-5 người thưởng thức. Thịt gà kiến săn chắc, nên cần ướp gia vị trước khoảng nửa giờ để thấm đều, rồi nướng trên lửa than. Khi chín, thịt gà mềm dẻo, sớ gà mịn, tỏa mùi thơm phức và ngọt thanh. Nếu làm gà xào cay, nên chọn đùi gà kiến hoặc gà Tam Hoàng để có thịt thơm ngon và săn chắc hơn.

Đặc điểm thể chất

Gà Bình Định là giống gà thuần chủng, phù hợp với điều kiện khí hậu của miền Trung, đặc biệt là vùng Thanh An. Gà Bình Định có sức đề kháng tốt, dễ nuôi và ít mắc bệnh, giá thành ổn định. Gà này chậm lớn, phải nuôi ít nhất một năm mới đạt trọng lượng để làm thịt. Nhiều người chọn gà Kiến Thùng vì giống này sinh trưởng tốt và chống bệnh tốt, nhưng mỗi con chỉ ấp được 10-15 trứng, nên số lượng giống sản xuất ra rất ít, không đủ cung ứng cho thị trường.

Thức ăn chính của gà Bình Định ở miền Trung là ít bắp và nhiều côn trùng do phải tự tìm kiếm thức ăn. Gà sống ở vùng núi huyện Tuy Phước, tỉnh Bình Định, có thịt thơm ngon hơn nhờ việc leo núi, hít gió biển, ăn côn trùng và các loại rễ củ của núi, cùng với nước khoáng từ mạch nước ngầm trong đá vôi. Chính điều kiện khắc nghiệt này đã tạo nên hương vị thịt gà kiến rất đặc biệt.

Các ưu điểm

Giống gà này nổi bật với giá giống cao và được phân phối qua các kênh cụ thể theo từng vùng. Gà có sự đồng đều cao, chất lượng giống tốt và đảm bảo uy tín (gà bố mẹ thuần chủng). Gà có mẫu mã đẹp và thịt ngon, phù hợp với khẩu vị người tiêu dùng (như gà ta nuôi thả vườn). Từ 25 ngày tuổi trở đi, gà chỉ ăn vào ban ngày và không ăn vào ban đêm. Đặc biệt, người nuôi gà sử dụng trấu và củi để úm gà con trong 4 tuần đầu, thay vì dùng điện, và chỉ điều chỉnh nhiệt độ bằng đồng hồ vào ban đêm.

Quy trình chăn nuôi

Tình trạng hiện tại

Để duy trì và phát triển nghề nuôi gà, một số hộ ở xã Thanh Lương, thị xã Bình Long đã quyết định chọn giống Gà Bình Định sau nhiều lần tìm kiếm. Giống gà này đã được thử nghiệm trong gần một năm qua và mang lại kết quả tích cực. Mỗi lứa nuôi khoảng 2000 – 3000 con gà. Với diện tích đất chỉ 2 sào (2000m2), các hộ chăn nuôi đã xây dựng 2 dãy chuồng đơn giản: một dãy để nuôi gà mới nhập và một dãy để nuôi gà chuẩn bị xuất chuồng (theo hình thức gối đầu).

Tại Thanh Lương, nhiều hộ đã mở rộng quy mô nuôi gà Bình Định để cung cấp cho các nhà hàng và quán ăn trong vùng. Tổng đàn gà Bình Định ở đây hiện đạt gần 300 ngàn con. Tuy nhiên, một khó khăn là không thể tự ấp trứng giống mà phải mua từ công ty cung ứng tại tỉnh Bình Định. Ban đầu, chỉ nuôi thử nghiệm vài trăm con, nhưng hiện tại trang trại đã có 18 ngàn con, cung cấp cho thị trường Quảng Nam, Đà Nẵng. Việc áp dụng phương pháp đệm lót sinh học giúp gà sinh trưởng nhanh, giảm bệnh và tiết kiệm công vệ sinh chuồng trại.

Có những người đã tự nghiên cứu và học hỏi để nuôi gà Bình Định, qua đó ổn định kinh tế gia đình. Họ bắt đầu bằng việc mua 200 con gà giống giá 17.000đ/con (gà 5 ngày tuổi), sau đó đầu tư thêm 500 con. Sau 3 tháng chăm sóc, đàn gà được xuất bán thu lãi gần 20 triệu đồng, từ đó họ tiếp tục đầu tư vào gà giống và cải thiện chuồng trại. Mỗi lứa gà đem lại lãi từ 15 – 20 triệu đồng tùy vào giá thị trường. Tại một số địa phương, có đến 4 hộ đang nuôi gà Bình Định với tổng số lượng trên 2000 con.

Kỹ thuật nuôi

Để đạt hiệu quả cao khi nuôi gà Bình Định, người nuôi cần thường xuyên vệ sinh chuồng trại và xử lý vôi để diệt mầm bệnh sau mỗi lứa gà. Theo dõi phân gà hàng ngày để nắm tình hình sức khỏe của đàn và tiêm phòng dịch bệnh đúng liều. Chọn giống từ các cơ sở uy tín là rất quan trọng. Việc cắt mỏ định kỳ là cần thiết để tránh tình trạng gà cắn mổ nhau, gây rụng lông và làm gà bị thương. Cắt mỏ được thực hiện 3 lần mỗi lứa, bắt đầu từ khi gà 15 ngày tuổi và lặp lại cách 15 ngày.

Bên cạnh việc cắt mỏ, vệ sinh chuồng trại cũng rất quan trọng đối với chất lượng đàn gà. Chuồng nuôi chia thành hai loại: chuồng úm và chuồng chăn thả. Chuồng úm được thiết kế với kính gió và đèn sưởi để giữ ấm cho gà, còn chuồng chăn thả phải thông thoáng với mái che và đủ rộng (khoảng 4m x 11m cho 400 – 500 con). Gà con được nuôi trong chuồng úm đến 1 tháng tuổi rồi chuyển sang chuồng chăn thả. Nuôi theo kiểu “nối đuôi”, nghĩa là khi lứa gà trước được 2 tháng tuổi, sẽ thả gà giống mới vào chuồng úm. Mỗi 2 tháng xuất bán gà một lần.

Mô hình nuôi gà Bình Định theo phương pháp an toàn sinh học không sử dụng thức ăn công nghiệp. Khu vườn được chia thành 6 trại với tổng số 17 ngàn con gà thương phẩm. Nuôi gà Bình Định theo chu kỳ 3 năm, mỗi năm nuôi 3 lứa, mỗi lứa khoảng 3 tháng. Người nuôi cần có kinh nghiệm để phát hiện sớm bệnh tật và biến đổi thời tiết. Chọn giống chất lượng từ các nơi uy tín sẽ mang lại hiệu quả kinh tế cao.

Hiệu quả

Với mức giá thịt gà khoảng 70.000đ/kg, sau 3 tháng nuôi (gà đạt trọng lượng từ 1,2 – 1,5 kg/con), sau khi trừ tất cả các chi phí (con giống, thức ăn), lãi thu được khoảng 30.000đ – 50.000đ/con. Mô hình nuôi gà thả vườn giống Bình Định, dù mới phát triển gần đây, đã được thị trường đón nhận nhờ chất lượng tốt, giúp người dân không phải lo lắng về đầu ra. Thu nhập từ nuôi gà rất cao, nhiều hộ đạt từ 200 triệu đến 1 tỷ đồng mỗi năm. Với giá bình quân hiện nay là 70.000đ/kg, lãi từ mỗi con gà Bình Định đạt hơn 30.000đ.

Một trang trại gà giống ở xã Lộc Hòa, vùng đồi, đang sở hữu 500 con gà kiến giống để chủ động nguồn trứng ấp và cung cấp gà con giống cho thị trường. Con giống được phân loại đa dạng, nhưng để đạt hiệu quả cao và tỷ lệ hao hụt thấp, cần chọn con giống chất lượng tốt nhất. Với lợi thế vườn rộng, lứa đầu tiên có thể nuôi thả 1.000 con gà kiến. Mô hình nuôi gà Bình Định đang đem lại hiệu quả kinh tế lớn cho các hộ dân ở xã Thanh Lương, thị xã Bình Long. Với số lượng lớn và kinh nghiệm, mỗi năm gia đình ông thu lãi trên 700 triệu đồng sau khi trừ chi phí.

Chi phí đầu tư cho gà bao gồm: Gà giống 20.000đ/con, thức ăn 3,5–4 kg/con giá 12.000đ/kg, thuốc thú y 3.000đ/con, vác cin các loại 5.000đ/con. Tỷ lệ hao hụt trong suốt quá trình nuôi là 3%. Tổng chi phí cho mỗi con gà đến khi xuất chuồng là 76.000đ/con (chưa tính công chăm sóc và vốn đầu tư chuồng trại). Thời gian nuôi trung bình 85 – 100 ngày, trọng lượng trung bình 1,7 kg/con, giá bán ổn định từ 74.000đ – 80.000đ/kg. Lợi nhuận sau khi trừ hết chi phí là 40-45 triệu đồng/1000 con gà (có thể lên đến 50 triệu đồng/1000 con nếu tỷ lệ trống/mái cao).