Gà Tiên Yên

Gà Tiên Yên, còn được biết đến với tên gọi gà đồi hay gà râu, là một giống gà bản địa Việt Nam, xuất phát từ huyện Tiên Yên, tỉnh Quảng Ninh. Giống gà này đã được Nhà nước Việt Nam công nhận là một loại vật nuôi hợp pháp để sản xuất và kinh doanh. Gà Tiên Yên được xem là đặc sản nổi tiếng của Quảng Ninh, nổi bật với câu ngạn ngữ: 'Lợn Móng Cái- Gái Đầm Hà- Gà Tiên Yên', và đã khẳng định được thương hiệu khi được bầu chọn là một trong những món ngon tiêu biểu của Việt Nam do Trung tâm sách kỷ lục Việt Nam tổ chức.

Xuất xứ

Gà Tiên Yên là một trong những giống gà nổi tiếng ở miền Đông tỉnh Quảng Ninh từ những năm 70 của thế kỷ XX. Giống gà này đã có danh tiếng từ lâu, nhưng để tìm được những con gà đúng gốc Tiên Yên, người ta phải đến tận các thôn, bản. Chỉ những thôn bản xa xôi thuộc các xã như Phong Dụ, Hà Lâu, Yên Than mới có những con gà giống bố mẹ được chăn thả tự nhiên, có sức đề kháng tốt, dễ nuôi, với thức ăn phong phú từ phụ phẩm nông nghiệp, ngô, khoai, sắn, rau, cỏ.

Gà được gọi là gà đồi vì giống gà địa phương nơi đây được nuôi thả tự do, hàng ngày chúng lang thang trên các triền đồi để tự kiếm ăn từ các loại côn trùng như trùng, dế, kiến, mối. Vào buổi chiều, lũ gà trở về vườn và thường có thói quen bay lên ngủ trên cành cây. Nhờ vào những cuộc đi bộ và bay nhảy cùng với thực phẩm tự nhiên, thịt gà Tiên Yên trở nên ngọt thơm, săn chắc, giòn, không dai, béo nhưng không ngậy. Người ta còn gọi giống gà này là 'gà râu' vì dưới mỏ con gà mái có túm lông dài. Hiện nay, người ta còn quảng bá gà Tiên Yên với cái tên 'gà đồi', nhưng thực tế, chỉ cần gọi là 'gà Tiên Yên' là đủ.

Đặc điểm

Mô tả

Chúng là giống gà chân thấp, cả trống lẫn mái có thân hình tròn, dáng đi lạch bạch. Thân gà gọn gàng, cổ ngắn, chân thấp, có màu vàng. Khi đạt 6 tháng tuổi, gà mái nặng từ 1,5 - 1,7 kg/con, trong khi gà trống nặng từ 2,2 - 2,7 kg/con. Gà Tiên Yên sau 6 tháng nuôi có trọng lượng gà mái từ 1,5 đến 1,7 kg và gà trống từ 2,2 đến 2,7 kg. Chúng có chùm lông ở cuống mỏ, giống như túm râu, 100% gà trống được chọn có lông râu hoặc lông hàm; gà mái có mào phát triển, màu đỏ tươi, mỏ ngắn và chắc chắn.

Con mái thường có lông màu vàng xám, trong khi con trống có màu sáng hơn một chút. Nhờ vào phương pháp nuôi thả tự nhiên và phân tán trong dân gian từ lâu, giống gà Tiên Yên đã phát triển thành nhiều dòng với các màu lông khác nhau như: Hoa mơ, nâu, tía, xám, tro, vàng. Đặc điểm nổi bật là con gà mái thường có một túm lông dài dưới mỏ, do đó được gọi là 'gà râu'. Hầu hết gà Tiên Yên đều có chùm lông đầu và 'râu' hàm. Gà bố, mẹ phải có các đặc điểm như thân tròn, chân ngắn, da vàng, lông đầu và râu hàm mới được coi là giống gà gốc Tiên Yên.

Thịt gà

Gà thương phẩm chất lượng cao với đặc điểm thịt thơm ngon, da dày và giòn, được nhiều người tiêu dùng yêu thích. Thịt gà Tiên Yên khi luộc có da vàng ươm như được thoa nghệ, bóng nhẫy như vừa nhúng mỡ, thịt ngọt, săn chắc và mềm giòn. Đặc biệt, thịt gà Tiên Yên có vị ngọt thơm đặc trưng, chắc mà không dai, béo mà không ngậy.

Gà Tiên Yên là giống gà sống ở đồi, suốt ngày leo dốc tìm kiếm sâu bọ nên da có màu vàng, thịt thơm ngon và nước ngọt. Sau khi luộc, da gà vàng ươm như có thoa nghệ, bóng bẩy như vừa nhúng mỡ. Da gà Tiên Yên không chỉ vàng và mọng nước mà còn dày, có vị béo ngậy nhưng khi cắn lại giòn và ngọt, với đĩa thịt gà luộc da vàng, thịt trắng, ăn mềm và ngọt.

Sinh trưởng

Gà Tiên Yên nổi bật với khả năng nuôi con khéo léo, chịu đựng tốt điều kiện kham khổ, ít bệnh tật hơn so với các giống gà nhập khác như gà Tam hoàng hay gà Lương Phượng. Chúng có sức đề kháng cao và khả năng sinh sản tốt. Gà mái đẻ bắt đầu từ 6 tháng tuổi, thường sản xuất từ 13-15 trứng/lứa (90 - 100 trứng/năm). Tỷ lệ ấp nở tự nhiên đạt từ 80 - 90% tùy vào mùa. Gà mái rất mắn đẻ và thường sinh ra 14-15 gà con. Đây là giống gà chăm chỉ tìm kiếm thức ăn, được nuôi thả tự nhiên, tự kiếm ăn cả ngày và tối mới trở về chuồng.

Bảo tồn

Trong thời gian qua, giống gà Tiên Yên đã được duy trì quỹ gen và chăn nuôi ở các hộ gia đình theo hình thức thả tự nhiên. Tuy nhiên, phương thức này không nâng cao được năng suất, chất lượng và số lượng, mà còn có nguy cơ dẫn đến mai một giống. Qua thời gian, giống gà Tiên Yên đã bị lai tạp khá nhiều. Để đảm bảo chất lượng thịt khi xuất ra thị trường và duy trì tập tính của giống gà Tiên Yên thuần chủng, cần có chủ trương bảo tồn và áp dụng phương pháp chăn thả bán tự nhiên.

Đã có mô hình trang trại nuôi gà Tiên Yên theo hình thức chăn thả, khu nuôi này không chỉ cung cấp giống gà cho các hộ chăn nuôi địa phương mà còn bán ra nhiều nơi khác. Việc mua giống gà Tiên Yên và nuôi xen lẫn với gia cầm khác, ban đầu là một ít để chúng quen với chuồng và không đánh nhau, kết hợp với công nghệ ấp trứng nhân tạo và thụ tinh nhân tạo, sẽ giúp bảo tồn giống gà Tiên Yên với bộ giống có đặc điểm di truyền ổn định và nhận dạng rõ ràng. Mẻ trứng thụ tinh nhân tạo đầu tiên ấp bằng máy đã cho ra 1.300 con gà Tiên Yên, với tỷ lệ thành công đạt 88,5%.

Mẻ đầu tiên đưa 1.480 quả trứng vào máy ấp, sau 21 ngày, trứng gà thụ tinh bằng phương pháp nhân tạo đã cho ra 1.310 con gà Tiên Yên, đạt 88,5% số trứng. Hơn 1.300 con gà Tiên Yên đã được tiêm vắc xin phòng bệnh. Đến hết tháng 5 năm 2015, toàn bộ 1.000 con gà giống với trọng lượng trung bình 1,2 kg/con (gồm 950 gà mái và 50 gà trống), mang các đặc điểm đặc trưng của giống gà Tiên Yên. Với 1.000 con gà sinh sản, hàng năm có thể cung cấp 75.000 gà giống bằng phương pháp nhân tạo.