Gà tre

Gà tre (đúng ra là 'gà che' theo tiếng Khmer, được viết là មាន់ចែ 'moan-chae') là giống gà bản địa từng rất phổ biến ở miền Nam Việt Nam, đặc biệt là khu vực Tây Nam Bộ. Đây là giống gà có kích thước nhỏ nhắn, từng được nuôi chủ yếu để làm cảnh. Tuy nhiên, giống gà này dường như chưa được nghiên cứu một cách chính thức và chưa có tài liệu khoa học cụ thể về chúng. Tên gọi 'Gà Che' (hoặc 'Bi-che' theo cách gọi của người Khmer) đã bị thay đổi thành 'Gà Tre' do sự hiểu lầm của người Việt về cách phát âm của người miền Tây Nam Bộ.

Hình dáng bên ngoài

Cân nặng

Đây là giống gà nhỏ nhất tại Việt Nam nếu không tính đến các giống gà cảnh ngoại nhập. Gà mái có trọng lượng từ 400 đến 600 gram, trong khi gà trống nặng từ 500 đến 800 gram, nhưng trọng lượng lý tưởng của gà trống thường không vượt quá 600 gram. Một số cá thể gà trống đặc biệt chỉ nặng khoảng 400 gram.

Đặc điểm ngoại hình

Hiện nay, màu lông của gà tre rất phong phú, nhưng sự đa dạng này có thể do sự lai tạo với các giống gà khác. Theo các thông tin không chính thức từ những người sống ở miền Tây Nam Bộ vào thập niên 40 và 50 của thế kỷ trước, gà tre chủ yếu có ba loại màu lông chính như sau:

• Gà chuối: Gà trống có ba màu lông chính là trắng, đỏ và đen. Lông cổ và lưng có màu trắng ngà với các sọc đen mờ. Lông cánh thường kết hợp các sắc đỏ, đen và vàng. Lông ngực, bụng và đuôi có màu đen tuyền. Gà mái có bộ lông phối hợp giữa trắng và đen. Gà chuối từng chiếm khoảng 60% trong số gà tre.
• Gà điều: Gà trống có màu sắc tương tự như gà chuối, nhưng lông cổ và lông mã có màu đỏ lửa hoặc đỏ tía, tương tự như màu lông của các gà rừng Đông Nam Á. Gà mái có màu vàng nâu pha với đen. Gà điều chiếm khoảng dưới 30% số lượng gà tre.
• Màu sắc khác: Một số gà trống có màu sắc tương tự như gà chuối, nhưng khoảng 1/3 lông cổ từ đầu xuống và lông mã giữa lưng có màu đỏ tía, tạo nên sự kết hợp hài hòa giữa trắng và đỏ, làm cho chúng có ngoại hình nổi bật. Màu vàng ở cổ và trắng muốt ở thân.

Các màu khác như đen, xám, trắng và vàng trước đây rất hiếm gặp và thường không được coi là thuần chủng.

Lông gà rất bóng mượt, dài và ôm sát cơ thể, không xù như một số giống gà cảnh ngoại nhập hiện nay.

- Màu sắc mỏ và chân: Mỏ và chân gà thuần chủng thường có màu vàng tươi, với mỏ có hình dáng như tam giác, nhỏ nhắn và tinh tế.

- Mào gà: Mồng lái là kiểu phổ biến nhất, có kích thước vừa phải và luôn đứng thẳng, tương tự như mồng gà rừng.

- Đuôi: Đuôi gà mọc nghiêng khoảng 30 đến 40 độ so với mặt đất, với nhiều lớp lông xếp chồng lên nhau. Đuôi gà trống thường dài, uốn cong thành một vòng cung, với những sợi lông dài có thể chạm đất hoặc kéo lê vài xăng-ti-mét. Tuy nhiên, đuôi gà tre Nam Bộ không xòe rộng như đuôi tôm.

- Chân: Chân gà tre Nam Bộ cao hơn so với nhiều giống gà cảnh hiện nay, với cẳng chân thon nhỏ và dài tương đương đùi. Gà rất nhanh nhẹn khi bới đất tìm mồi, và gà trống thường có cựa phát triển mạnh, dài và cong vút, rất sắc bén.

- Vóc dáng tổng thể: Gà tre có vóc dáng gọn gàng và thanh thoát, với tiếng gáy trong trẻo và dáng đi nhẹ nhàng nhưng khỏe khoắn.

Đặc điểm sinh trưởng và chăm sóc

Trước đây, gà tre thường được nuôi thả trong vườn nhà và không phù hợp với điều kiện nuôi nhốt. Gà tre gặp khó khăn trong việc sinh sản khi bị nhốt trong không gian hẹp; chẳng hạn, vào thập niên 80, đã có thử nghiệm nhốt một cặp gà trưởng thành trong chuồng có kích thước 80x80x80mm. Gà mái vẫn đẻ trứng nhưng không có trống vì gà trống không đạp mái.

Khả năng sinh sản

Gà tre có thể trưởng thành sau sáu tháng, nhưng để đạt độ chín hoàn toàn, cần ít nhất tám tháng đối với gà mái và một năm đối với gà trống. Khả năng đẻ trứng của gà mái thay đổi tùy theo cá thể. Trong điều kiện tự nhiên, gà mái đẻ khoảng ba đến bốn lứa mỗi năm. Nếu trứng được thu hoạch mà không để gà ấp, mỗi lứa trứng sẽ cách nhau từ hai mươi đến ba mươi ngày. Mỗi lứa thường có khoảng mười quả trứng, tuy nhiên, một số cá thể có thể đẻ liên tục hai mươi quả trong một lứa. Do ít được nuôi rộng rãi, một số gà có thể gặp tình trạng thoái hóa do cận huyết, dẫn đến số lượng trứng mỗi lứa chỉ còn năm đến sáu quả, hoặc thậm chí gà đẻ không liên tục.

Theo nghiên cứu của Hợp Tác Xã Chấn Phong về lai tạo và phát triển giống gà tre, gà con mới nở có trọng lượng từ 16,5 đến 21,2 gram. Đến 8 tuần tuổi, gà trống nặng từ 371,2 đến 420,3 gram và gà mái từ 337,3 đến 368,7 gram. Khi đạt 20 tuần tuổi, gà trống nặng từ 857,2 đến 910,8 gram và gà mái từ 565,3 đến 586,6 gram. Gà mái sản xuất từ 50 đến 60 quả trứng mỗi năm, mỗi quả nặng khoảng 21 đến 22 gram và kích thước bằng hai ngón tay. Gà tre không chỉ nổi tiếng với thịt thơm ngon mà còn được nuôi làm cảnh và tham gia thi chọi ở nhiều nơi trong nước.

Khả năng miễn dịch

Gà tre thuần chủng có khả năng miễn dịch tốt đối với nhiều loại bệnh, tuy nhiên, gà con thường dễ bị yếu trong tháng đầu sau khi nở.

Thái độ hiếu chiến và bảo vệ lãnh thổ

Gà tre trống có tính cách hiếu chiến và bảo vệ lãnh thổ rất mạnh mẽ với các đối thủ khác. Tuy nhiên, chúng thường bỏ qua các con trống trong cùng bầy nếu những con này chịu phục tùng, nghĩa là không gáy trước mặt chúng và không tranh giành gà mái.

Gà tre trống rất giỏi đá và kiên cường, đặc biệt là những con từ hai năm tuổi trở lên. Những con gà trẻ hơn dễ bị bỏ chạy trong khi đá, nhưng gà trưởng thành có thể chiến đấu với các đối thủ nặng ký hơn gấp ba hoặc bốn lần, thậm chí còn đánh bại gà chọi non. Một trận đấu giữa hai gà tre trưởng thành có thể kéo dài vài giờ. Dù nhiều người cho rằng gà tre có thể đá đến chết là quá lời, nhưng trong thực tế, một con có thể chết vì vết thương nặng hoặc không hồi phục được sức lực.

Trạng thái bảo tồn

Trong hai mươi năm qua, gà tre Nam Bộ đã trải qua sự suy giảm nghiêm trọng về số lượng vì những lý do sau đây:

• Không có giá trị kinh tế cao nên không được nuôi trồng.
• Được lai tạo với các giống gà thịt khác nhằm tăng trọng lượng để bán tại thành phố làm đặc sản, mặc dù thịt gà tre vốn nổi tiếng ngon.
• Được lai tạo với gà chọi (gà nòi lông), gà Mỹ, Asil, Pêru, và Mã Lai để cải thiện tầm vóc, sức khỏe và khả năng sử dụng cựa sắt, phục vụ cho giới đam mê chọi gà.
• Sự nổi lên của các giống gà cảnh khác như gà tre Tân Châu, vốn là kết quả của việc lai tạo giữa gà tre Nam Bộ và các giống gà khác từ vùng An Giang, Thái Lan, Malaysia, Nhật Bản, đã khiến những người nuôi gà cảnh bỏ rơi giống gà tre nguyên thủy hoặc lai tạo chúng với các giống gà khác, dẫn đến nguy cơ tuyệt chủng ngày càng gần.

Gà tre Nam Bộ là một nguồn gen quý hiếm của Việt Nam, nhưng do thiếu sự quan tâm, giống gà này đang đứng trước nguy cơ mai một. Có thể ở những vùng xa xôi vẫn còn sót lại một vài nhóm gà thuần chủng, nhưng chúng dễ bị suy thoái do cận huyết hoặc lai tạo với các giống gà khác vì thói quen nuôi thả tự nhiên và sự thiếu quan tâm từ cộng đồng.

Ghi chú

• Thông tin về Gà tre có thể được tìm thấy trên Wikispecies