Gia vị

Gia vị là những thực phẩm, thảo mộc (thường chứa tinh dầu) hoặc các hợp chất hóa học được thêm vào món ăn, tạo ra các kích thích nhất định cho vị giác, khứu giác và thị giác của người thưởng thức. Gia vị làm cho món ăn trở nên hấp dẫn hơn, kích thích hệ tiêu hóa, giúp thực phẩm dễ tiêu hóa hơn, và có thể phối hợp theo nguyên lý tương sinh, âm dương trong chế biến món ăn đặc biệt.

Có nhiều loại gia vị như: các loại mắm, muối (tạo vị mặn), ớt, hạt tiêu (tạo vị cay và mùi đặc trưng), các loại rau thơm (rau húng, rau răm, hành, tỏi... dùng kèm hoặc thêm vào thực phẩm khi chế biến), v.v. Việc sử dụng gia vị đúng cách luôn thể hiện sự khéo léo và tinh tế của người đầu bếp như một nghệ thuật ẩm thực.

Một số loại gia vị

Gia vị từ nguồn gốc thực vật

• Các loại lá: nguyệt quế, hành lá, rau răm, hẹ, húng quế, húng thơm, cúc tần, mùi tàu, ngò, tía tô, thì là, lá chanh, lá ổi, lá đinh lăng, cần tây, tỏi tây, lá xương sông, lá lốt, lá quế, lá gấc, lá gừng, lá mơ tam thể, lá ớt, lá mác mật, lá bưởi, kinh giới, mò om, rau mùi, hương thảo, lá me, lá dứa...
• Các loại quả: mác mật, chanh, bưởi, ớt, thảo quả, dứa xanh, chuối xanh, khế chua, quả me, quả dọc, quả sấu...
• Các loại hạt: hạt tiêu, hạt mắc khén, hạt ngò, hạt dổi...
• Các loại củ: sả, riềng, gừng, tỏi, hành tây, củ niễng, hành củ, nghệ, củ kiệu, bột đao...
• Các loại thực vật khác: quế chi, đại hồi, dương tiểu hồi, sa nhân, đinh hương, bột dành dành, nấm hương, nấm đông cô, nước gỗ vang, nước dừa, nước cốt dừa...
• Các loại gia vị đã chế biến và phối trộn: tương, tương đen, tương ớt, thính, mù tạt, dầu thực vật, bơ thực vật, chao, các loại nước sốt như mayonnaise, kem lạnh, ngũ vị hương, húng lìu, bột cà ri...
• Một số loại rau muối chua, thuốc bắc (táo tàu, kỷ tử, sa nhân, sâm, cam thảo...), các loại rau ngọt như rau sắng...

Gia vị từ nguồn gốc động vật

• Các loại mắm (từ cá, tôm, cua, cáy, rươi, tép...) như mắm tôm, mắm tép, mắm tôm chua, mắm rươi, mắm cáy, mắm cua đồng, mắm bò hóc, mắm ba khía, mắm nêm...
• Nước mắm làm từ cá (cá cơm, cá thu, cá chẻm, cá đối, cá ngát...)
• Tinh dầu cà cuống, long diên hương, phèo, túi mật của một số động vật, mỡ lợn, sữa, bơ động vật, dầu hào
• Các loại thịt động vật chứa chất ngọt như sá sùng, tôm nõn
• Gia vị khác: mật ong

Gia vị lên men vi sinh

• Mẻ, dấm thanh, dấm bỗng, rượu trắng, rượu vang...

Gia vị từ nguồn gốc vô cơ

• Acid citric (tạo vị chua thay cho chanh), muối ăn, đường, mì chính, bột canh, bột ớt, đường thắng...

Sử dụng

Gia vị đóng vai trò quan trọng trong việc nêm nếm và định hình món ăn, làm tăng hương vị, kích thích tiêu hóa, và làm cho món ăn trở nên hấp dẫn hơn về mặt màu sắc và cảm quan. Một số gia vị còn được dùng để chế hóa món ăn theo nguyên lý tương sinh, tương khắc (như món ăn dễ gây lạnh bụng khi kết hợp với gia vị cay nóng). Việc phối trộn gia vị (về liều lượng, tỷ lệ và loại gia vị) thường dựa trên kinh nghiệm ẩm thực của người nấu, không có công thức chung cho tất cả các món ăn, dù nhiều món ăn thường gắn liền với những gia vị đặc trưng (như thịt chó với mắm tôm và riềng; canh cá nấu thì là; thịt gà luộc chấm muối ớt vắt chanh và lá chanh thái chỉ; trứng vịt lộn ăn kèm gừng thái chỉ và rau răm...).

Khác

Khái niệm gia vị đôi khi không chỉ dùng trong ẩm thực mà còn được áp dụng trong các lĩnh vực khác, dù ý nghĩa tương đương như trong ẩm thực, ví dụ như trong các cụm từ như 'tăng gia vị cho tình yêu' hay 'gia vị cho chốn phòng the'.

Xem thêm

• Rau thơm
• Ngũ vị hương
• Húng lìu
• Mắc khén

Các liên kết ngoài

• 15 loại gia vị, hương liệu làm món ăn thêm hấp dẫn
• Những loại rau gia vị có tác dụng chữa bệnh