Giải bài 41 Sinh học lớp 9: Khám phá môi trường và các yếu tố sinh thái

1. Giải bài Sinh học 9: Môi trường và các yếu tố sinh thái trang 119

Câu 1: Quan sát các hiện tượng trong tự nhiên và hoàn thiện nội dung các ô trống trong bảng 41.1.

=> Gợi ý đáp án: 

Giải thích:

- Cây hoa hồng: Sống trên mặt đất, cần đất để bám rễ và không khí để thực hiện hô hấp.

- Cá chép: Sống trong môi trường nước, sử dụng mang để hấp thụ oxy hòa tan trong nước.

- Sán lá gan: Là ký sinh trùng, sinh sống trong cơ thể động vật (như gan bò hoặc dê) và hút chất dinh dưỡng từ vật chủ.

- Giun đất: Sống trong đất, di chuyển bằng cách co cơ và thực hiện hô hấp qua da.

Mỗi loài sinh vật đều có những đặc điểm thích nghi riêng biệt với môi trường sống của nó. Ví dụ, cây xương rồng đã phát triển lá thành gai để giảm thiểu sự mất nước, trong khi chim cánh cụt có lớp lông dày để duy trì nhiệt độ cơ thể trong điều kiện lạnh giá.

Lưu ý:

- Bảng trên chỉ là một ví dụ về một số loại sinh vật và môi trường sống phổ biến. Trên thực tế, có rất nhiều loài sinh vật khác với những đặc điểm thích nghi đa dạng để sống trong các môi trường khác nhau.

- Một số sinh vật có khả năng tồn tại trong nhiều môi trường khác nhau, chẳng hạn như ếch có thể sống cả trên cạn và dưới nước.

Câu 2: Hãy điền vào bảng 41.2 các nhân tố sinh thái của môi trường tự nhiên, và phân loại các nhân tố sinh thái theo từng nhóm phù hợp.

=> Đề xuất đáp án: 

- Nhân tố vô sinh: Gồm những yếu tố phi sinh học trong môi trường, không do con người tạo ra, nhưng ảnh hưởng trực tiếp hoặc gián tiếp đến sinh vật. Ví dụ:

+ Nhiệt độ: Tác động đến tốc độ trao đổi chất, sự phát triển và khả năng sinh trưởng của sinh vật.

+ Ánh sáng: Cần thiết cho quang hợp ở thực vật và ảnh hưởng đến hành vi kiếm ăn cũng như di chuyển của động vật.

+ Nước: Là thành phần thiết yếu trong cơ thể sinh vật và cần thiết cho tất cả các hoạt động sống.

+ Không khí: Cung cấp oxy cần thiết cho quá trình hô hấp của sinh vật.

+ Độ pH: Ảnh hưởng đến hoạt động của các enzyme và các phản ứng sinh hóa trong cơ thể sinh vật.

- Nhân tố con người: Gồm những hoạt động của con người có ảnh hưởng đến môi trường và sinh vật. Ví dụ:

+ Hoạt động trồng cây: Tăng cường mật độ cây xanh, tạo môi trường sống và nguồn thức ăn cho nhiều loài sinh vật.

+ Hoạt động bón phân: Cung cấp dinh dưỡng cho cây trồng, hỗ trợ sự phát triển khỏe mạnh của cây.

+ Người tưới nước: Cung cấp nước cho cây trồng, đặc biệt quan trọng trong thời kỳ khô hạn.

+ Người cải tạo đất: Tạo ra đất tơi xốp và giàu dinh dưỡng, phù hợp cho sự phát triển của cây trồng.

+ Sử dụng thuốc trừ sâu: Xử lý và diệt trừ sâu bệnh gây hại cho cây trồng.

+ Xả rác thải bừa bãi: Gây ô nhiễm môi trường, ảnh hưởng xấu đến sức khỏe của cả con người và sinh vật.

- Nhân tố sinh vật: Bao gồm các tương tác giữa các loài sinh vật khác nhau trong môi trường. Ví dụ:

+ Sâu hại cây trồng: Tấn công lá, thân, hoa và quả của cây, làm giảm năng suất và chất lượng.

+ Chim sẻ ăn sâu: Tiêu diệt sâu hại, góp phần bảo vệ cây trồng khỏi bệnh tật.

+ Vi khuẩn gây bệnh: Gây ra các bệnh cho cây trồng và động vật, ảnh hưởng đến sức khỏe của chúng.

+ Cạnh tranh thức ăn: Xảy ra giữa các loài sinh vật khi chúng cùng tìm kiếm nguồn thức ăn giống nhau.

+ Hợp tác cộng sinh: Hai hoặc nhiều loài sinh vật sống cùng nhau và mang lại lợi ích cho cả hai bên.

- Mối liên hệ giữa các nhân tố: Các nhân tố sinh thái tương tác và ảnh hưởng lẫn nhau, tác động đến sinh vật theo nhiều cách khác nhau. Ví dụ, nhiệt độ có thể ảnh hưởng đến hoạt động của sinh vật, trong khi các hoạt động của con người cũng có thể thay đổi nhiệt độ môi trường.

2. Giải bài về môi trường và các nhân tố sinh thái Sinh học 9 trang 120

Câu hỏi: Hãy phân tích sự thay đổi của các nhân tố sau:

- Trong suốt một ngày (từ sáng đến tối), ánh sáng mặt trời chiếu lên mặt đất thay đổi như thế nào?

- Tại nước ta, sự khác biệt về độ dài ngày giữa mùa hè và mùa đông là gì?

- Sự biến động của nhiệt độ trong suốt một năm diễn ra như thế nào?

=> Đề xuất đáp án:

- Cường độ ánh sáng mặt trời: Do Trái Đất quay quanh trục và trục của Trái Đất nghiêng 23,5 độ so với mặt phẳng quỹ đạo, các khu vực trên Trái Đất nhận được ánh sáng mặt trời không đều trong suốt ngày và theo mùa.

+ Ban ngày: Khi một khu vực hướng về phía Mặt Trời, nó sẽ nhận được ánh sáng nhiều hơn, dẫn đến cường độ ánh sáng tăng từ sáng đến trưa. Ngược lại, khi khu vực quay xa Mặt Trời, cường độ ánh sáng giảm từ chiều đến tối.

+ Theo mùa: Do trục Trái Đất nghiêng, các bán cầu Bắc và Nam nhận ánh sáng mặt trời khác nhau trong năm. Bán cầu nghiêng về phía Mặt Trời sẽ có ngày dài hơn, đêm ngắn hơn và nhiệt độ cao hơn (mùa hè). Bán cầu nghiêng xa Mặt Trời sẽ có ngày ngắn hơn, đêm dài hơn và nhiệt độ thấp hơn (mùa đông).

- Biến động nhiệt độ: Nhiệt độ chủ yếu phụ thuộc vào lượng ánh sáng mặt trời mà khu vực nhận được.

+ Mùa hè: Nhờ vào lượng ánh sáng mặt trời dồi dào, nhiệt độ ở mức cao.

+ Mùa đông: Với lượng ánh sáng mặt trời ít hơn, nhiệt độ giảm xuống thấp.

- Tình hình tại Việt Nam:

+ Vị trí địa lý: Việt Nam nằm giữa chí tuyến Bắc và chí tuyến Nam, nên chịu ảnh hưởng rõ rệt từ sự thay đổi ánh sáng và nhiệt độ theo mùa.

+ Bốn mùa ở Việt Nam: Việt Nam trải qua bốn mùa Xuân, Hè, Thu, Đông với đặc trưng khí hậu rõ rệt: Xuân (ấm áp, cây cối phát triển mạnh); Hè (nóng bức, mưa nhiều); Thu (mát mẻ, trời trong); Đông (lạnh lẽo, ít mưa).

3. Giải Sinh học 9 bài 41: Môi trường và các nhân tố sinh thái trang 121

Câu 1: Chuột sống trong rừng mưa nhiệt đới có thể bị ảnh hưởng bởi những nhân tố sinh thái như: mức độ ngập nước, kiến, độ dốc đất, nhiệt độ không khí, ánh sáng, độ ẩm không khí, rắn hổ mang, áp suất không khí, cây gỗ, gỗ mục, gió, cây cỏ, thảm lá khô, sâu ăn lá, độ tơi xốp của đất, và lượng mưa. Hãy phân loại các nhân tố này vào các nhóm sinh thái phù hợp.

=> Đề xuất trả lời:

Môi trường sống của sinh vật được hình thành từ hai nhóm nhân tố chính: Nhân tố hữu sinh (sống) và nhân tố vô sinh (không sống). Mỗi nhóm đóng vai trò quan trọng, ảnh hưởng trực tiếp hoặc gián tiếp đến sự tồn tại và phát triển của sinh vật.

- Nhóm nhân tố sinh thái hữu sinh (sống):

- Ví dụ: Kiến, rắn hổ mang, cây gỗ, cây cỏ, sâu ăn lá.

+ Đặc điểm: Các sinh vật có khả năng sinh trưởng, phát triển, di chuyển, sinh sản và tương tác với nhau.

- Nhóm nhân tố sinh thái vô sinh (không sống):

+ Ví dụ: Mức độ ngập nước, độ dốc đất, nhiệt độ không khí, ánh sáng, độ ẩm không khí, áp suất không khí, gỗ mục, gió, thảm lá khô, độ tơi xốp của đất, lượng mưa.

+ Đặc điểm: Đây là các yếu tố không phải sinh học trong môi trường, không có khả năng tự sinh trưởng, phát triển, di chuyển, sinh sản hoặc tương tác với nhau.

Câu 2: Quan sát trong lớp học và bổ sung vào bảng những yếu tố sinh thái ảnh hưởng đến việc học tập và sức khỏe của học sinh vào bảng 41.3

=> Gợi ý trả lời:

Câu 3: Khi chuyển một cây phong lan từ rừng rậm về vườn nhà, những yếu tố sinh thái trong môi trường mới sẽ thay đổi. Hãy nêu những thay đổi của các yếu tố sinh thái đó.

=> Gợi ý trả lời: Khi đưa cây phong lan từ môi trường rừng rậm về vườn, nó sẽ phải thích ứng với các yếu tố sinh thái mới. Thay vì sống trong bóng râm với độ ẩm cao, cây phong lan giờ sẽ gặp ánh sáng mặt trời trực tiếp, độ ẩm thấp hơn và gió nhiều hơn.

Câu 4: Vẽ sơ đồ thể hiện giới hạn sinh thái của các loài sau:

- Vi khuẩn sống trong suối nước nóng có giới hạn nhiệt độ từ 0oC đến +90oC, điểm nhiệt độ tối ưu là +55oC.

- Xương rồng sa mạc có thể chịu đựng nhiệt độ từ 0oC đến +56oC, với điểm nhiệt độ tối ưu là +32oC.

=> Gợi ý trả lời:

Tham khảo: Nhân tố sinh thái là gì? Các loại nhân tố sinh thái trong Sinh học lớp 9