Buzz
Đọc lại ba bài thơ Haiku trong SGK Ngữ văn 10, tập một (tr. 45) và trả lời các câu hỏi:
Câu 1
Bạn đã đối mặt với những thách thức nào khi đọc và cảm nhận những bài thơ Haiku của Basho, Chiyo và Issa? Tại sao những điều bạn vừa đề cập có thể được coi là những thách thức?
Phương pháp giải:
Dựa vào trải nghiệm cá nhân.
Lời giải chi tiết:
Học sinh có thể tự đưa ra những thách thức riêng của họ khi đọc thơ Haiku.
Gợi ý:
- Các bài thơ ngắn gọn, ít chữ, loại bỏ hết dẫn dắt, giải thích; buộc người đọc phải sử dụng trí tưởng tượng và suy luận ở mức độ cao để hiểu được sự vật hoặc sự kiện được mô tả.
- Các dòng thơ có vẻ như không liên kết với nhau, thiếu sự kết nối giữa các hình ảnh, đòi hỏi người đọc phải điền vào những khoảng trống hoặc điểm chưa rõ để phát hiện ra mối quan hệ giữa chúng.
- Hình ảnh trong các bài thơ thường chỉ là tên gọi, chưa có đặc điểm cụ thể: cành cây khô, con chim, buổi chiều, hoa cúc, dây thừng vòng hoa, ốc nhỏ, núi Phú Sĩ. Điều này khác biệt hoàn toàn so với nhiều bài thơ khác, trong đó, các hình ảnh được mô tả chi tiết với nhiều màu sắc, âm thanh và hương vị,…
Nói chung, thơ Haiku, cũng như ba bài thơ Haiku trong SGK, có một tính cách đặc biệt, được tạo ra dựa trên nền văn hóa và triết học Thiền của Nhật Bản. Trong thế giới của thơ Haiku, tác giả đôi khi chỉ là người mô tả đề tài, và việc “hoàn thiện” tác phẩm là trách nhiệm của người đọc.
Câu 2
Nếu bạn xem mỗi bài thơ như một bức tranh không lời, theo bạn, những bức tranh này thuộc loại nào trong số các loại tranh mà bạn đã biết hoặc nghe nói?
Phương pháp giải:
Dựa vào trải nghiệm cá nhân.
Lời giải chi tiết:
Nếu bạn xem mỗi bài thơ như một bức tranh không lời, loại tranh mà bạn cần so sánh để nhận biết nét tương đồng sẽ là tranh sumi-e – một trong những loại hội hoạ phổ biến trong văn hóa nghệ thuật truyền thống của các quốc gia Châu Á như Trung Quốc, Nhật Bản, Hàn Quốc và Việt Nam. Tranh sumi-e tập trung vào tinh thần hơn là hình thức, thường sử dụng bút lông mềm, để lại nhiều khoảng trống để kích thích trí tưởng tượng, sự 'điền vào' từ phía người xem.
Câu 3
Khi phân tích hay diễn đạt cảm nhận về các bài thơ Haiku nói trên, thường việc viết hoặc nói dài gấp nhiều lần so với độ dài ban đầu của bài thơ. Hiện tượng này khiến bạn suy nghĩ gì?
Phương pháp giải:
Dựa vào trải nghiệm cá nhân.
Lời giải chi tiết:
Học sinh có thể tự do thể hiện quan điểm của bản thân.
Gợi ý:
- Điều này cho thấy các bài thơ Haiku chứa đựng một lượng ý nghĩa phong phú, không bị ràng buộc bởi số từ ít ỏi.
- Hiện tượng này cảnh báo về nguy cơ suy diễn quá mức về ý nghĩa của các bài thơ Haiku với sự phức tạp của lời bình.
Câu 4
Xác định mỗi liên hệ giữa ba hình ảnh được gợi lên từ ba dòng thơ trong bài thơ Haiku của Basho. So với hai hình ảnh đầu tiên, hình ảnh sau cùng đó có vị trí như thế nào?
Phương pháp giải:
Đọc lại bài thơ của Basho trong SGK Ngữ Văn 10, tập 1, tr.45.
Lời giải chi tiết:
- Ba dòng thơ, mỗi dòng kêu gọi một hình ảnh riêng: cành cây khô, cánh quạ chiều thu.
- Thoạt nhìn, những hình ảnh này có vẻ xuất hiện ngẫu nhiên, không có mối liên hệ với nhau. Nhưng thực ra, chúng là các yếu tố hợp thành của một tổ chức thống nhất.
+ Một cành cây khô hoặc cánh quạ đều không nói lên điều gì rõ ràng, thậm chí chỉ tồn tại đơn giản như những khái niệm khách quan. Chỉ khi hai hình ảnh trên kết hợp với nhau, thì sự đơn giản không thay đổi của bản chất thế giới mới xuất hiện, đem lại một trải nghiệm trầm lặng. Chiều thu không chỉ là một bối cảnh, mà còn là kết quả cuối cùng được thể hiện của bức tranh thơ, khi một con cánh quạ từ đâu đó đậu trên cành cây khô, im lặng.
+ Theo một góc độ khác, trong bài thơ chỉ có hai hình ảnh thực sự, được 'vẽ' bằng phong cách điểm xuyết, trong khi chiều thu chỉ là tên gọi của một trạng thái tinh thần mà nhân vật trữ tình muốn trải nghiệm hoặc đã trải qua, khi mà họ đã tự giải phóng bản thân khỏi những hình tượng (bề ngoài) luôn biến đổi.
Câu 5
Phân tích ý nghĩa của việc phát hiện “Dây gàu vương hoa bên giếng” trong bài thơ của Chiyo đối với chính nhà thơ và người đọc.
Phương pháp giải:
- Đọc lại bài thơ của Chiyo trong SGK Ngữ Văn 10, tập 1, tr.45.
Lời giải chi tiết:
- Trong bài thơ của Chiyo, dòng thứ hai không chỉ đơn thuần mô tả một hiện tượng, mà còn đề cập đến một phát hiện. Từ dòng này, người đọc không chỉ nhận ra hình ảnh mà nhà thơ 'chụp' được bằng thị giác, mà còn hiểu được những gì đang diễn ra trong tâm trạng, cảm xúc của nhà thơ.
- Đó có thể là một chút bất ngờ, niềm vui hoặc thậm chí là một chút bối rối, phân vân. Tất cả đều kết hợp với nhau, tạo ra một ý tưởng hoặc cảm nhận liên tục từ đầu đến cuối bài thơ.
- Đối với nhà thơ, việc phát hiện “Dây gàu vương hoa bên giếng” đã làm cho ý thơ nảy nở, tạo ra cấu trúc động của bài thơ. Chính nó đã thúc đẩy nhân vật trữ tình quyết định 'giữ nguyên tình trạng' của dây hoa quấn quanh dây gàu để sang nhà bên cạnh yêu cầu nước.
- Đối với người đọc, phát hiện này có thể dẫn đến ý kiến rằng nhà thơ là một người có tâm hồn vô cùng nhạy cảm, biết lắng nghe và trân trọng giọng nói của thế giới tự nhiên, nhận biết một cách sâu sắc mối liên hệ giữa mọi sinh vật trong cuộc sống này.
Câu 6
Làm sáng tỏ những mối liên hệ đa chiều giữa các đối tượng được đề cập trong bài thơ của Issa.
Phương pháp giải:
Đọc lại bài thơ của Issa trong SGK Ngữ Văn 10, tập 1, tr.45.
Lời giải chi tiết:
Bài thơ của Issa thể hiện suy tư sâu sắc của nhà thơ về các mối liên hệ đa chiều trong cuộc sống. Việc đặt hai đối tượng như con ốc nhỏ và núi Phú Sĩ cùng nhau có thể gợi ra:
- Mối quan hệ giữa điểm thấp nhất và điểm cao nhất (con ốc nhỏ và núi Phú Sĩ đồ sộ).
- Mối quan hệ giữa khả năng thực tế và mục tiêu lớn lao đặt ra (con ốc bò chậm chạp nhưng lại thực hiện một hoạt động gần như là một ước mơ: leo núi Phú Sĩ).
- Mối quan hệ giữa thời gian và không gian (qua việc theo dõi thời gian 'leo núi' của con ốc, chúng ta có thể có cái nhìn trực quan hơn về kích thước vĩ đại của núi Phú Sĩ).
- Mối quan hệ giữa con người và muôn vật trong vũ trụ (hình ảnh con ốc, núi Phú Sĩ mang tính biểu tượng, phản ánh hoạt động của con người trong thế giới lớn lao).
- Với bài thơ của Issa, dựa vào trải nghiệm và nhận thức của bản thân, mỗi người đọc cụ thể có thể tìm ra những điều tâm đắc riêng. Tuy nhiên, việc đặt bài thơ vào bối cảnh suy tư, trải nghiệm của các bậc thầy thơ Haiku, không nên cảm nhận bài thơ ở góc độ hài hước (do ngôn ngữ của bản dịch có thể gợi lên).
- Thực tế, hành trình của con ốc nhỏ cũng giống như mọi hành trình trong cuộc đời, cần được thực hiện với một tâm trạng bình tĩnh và thái độ không vội vàng. Con ốc chỉ đơn giản là leo núi Phú Sĩ, khi nó đã quyết định. Điểm đến có thể không phải ở phía trước mà ở bên trong chính mình, trong việc tự kiểm soát bản thân.
