Buzz
Nhiệm vụ: Diễn giải ý nghĩa của tiêu đề trong bài thơ Tiếng hát con tàu của Chế Lan Viên và bình luận về khổ thơ đầu tiên
Thấu hiểu nhan đề bài thơ Tiếng hát con tàu của Chế Lan Viên và phê phán khổ thơ đầu tiên
NÓNG Ý nghĩa của tiêu đề trong các tác phẩm Văn lớp 12
Bài giảng
1. Chúng ta đã được biết đến với một Chế Lan Viên phi thường trước Cách mạng, từ 'thung lũng đau thương' đến 'cánh đồng hạnh phúc', từ 'tâm hồn cô đơn' bế tắc đến cuộc sống rộng lớn của nhân dân, đất nước, cách mạng. Cuộc 'quay trở lại' này được Chế Lan Viên thể hiện trong những bài thơ đầy biết ơn trong tập Ánh sáng và phù sa, nổi bật bởi Tiếng hát con tàu.
Bài thơ được sáng tác nhân dịp phát động nhân dân, đặc biệt là thanh niên tham gia xây dựng khu kinh tế mới ở vùng núi Tây Bắc. Từ sự kiện kinh tế - chính trị này, Chế Lan Viên thể hiện những trăn trở, xúc động, và lòng biết ơn của mình đối với Tổ quốc, Nhân dân cũng như những suy nghĩ về nguồn cảm hứng sáng tạo của thi ca. Bài thơ thu hút độc giả bởi sự trữ tình - triết lý, bởi những ý tưởng sáng tạo, bất ngờ, mới mẻ ngay từ tiêu đề và lời mở đầu.
Đầu tiên, phải giải mã biểu tượng của chuyến hành trình là con tàu.
Đây không phải là hình ảnh thực tế vì chúng ta chưa có đường sắt đến Tây Bắc. Nhưng Chế Lan Viên vẫn chọn hình ảnh của một con tàu. Con tàu ở đây đại diện cho một hành trình. Vì vậy, Tiếng hát con tàu - tựa đề của bài thơ - là lời ca tỏ lòng kính trọng cuộc hành trình.
Dựa vào nội dung bài thơ, chúng ta có thể thấy thêm ý nghĩa của tựa đề. Cuộc hành trình lên Tây Bắc không chỉ là một cuộc hành trình về địa lý mà còn là hành trình về với nhân dân, về với Tổ quốc, và về với nguồn cảm hứng thi ca. Vì vậy, Tiếng hát con tàu là bài ca về cuộc hành trình có ý nghĩa biểu tượng như đã mô tả.
Chính Chế Lan Viên đã chia sẻ: 'Làm thơ là nói về cái gì đó tồn tại trước hiện thực, không chỉ là bản thân hiện thực'. Khi sáng tác bài thơ này, nhà thơ cảm nhận 'trái tim đầy nặng... cảm nhận rằng cuộc sống của mình sẽ trở nên chật hẹp và nhỏ bé nếu không kết nối với cuộc sống chung' (Chế Lan Viên). Con tàu - biểu tượng của tâm hồn trong cuộc hành trình trở về với nhân dân, thoát khỏi cuộc sống riêng tư hẹp hòi. Đây không phải là hành trình lãng mạn mà là một chuyến đi hối hả, tràn đầy niềm phấn khích. Con tàu đã tạo ra âm nhạc của bài thơ, với năng lượng là niềm vui, cảm xúc tràn đầy, và 'tiếng hát'. Con tàu là biểu tượng của mong ước ra đi, hướng đến những vùng đất xa xôi của Tổ quốc. Với Chế Lan Viên, sự ra đi thực sự là việc trở về (Con đã đi nhưng con cần phải vượt qua/ Để con trở về, gặp lại Mẹ yêu thương) bởi vì trước đây, nhà thơ đã đi rất xa (vào thế giới siêu hình), xa đến nỗi có vẻ như quên mất con đường trở về. Chế Lan Viên đã tham gia vào cách mạng nhưng còn phải vượt lên trên chính bản thân mình, vượt qua những 'buồn bã', 'mộng bã' trong tâm hồn để tìm thấy ý nghĩa thực sự của cuộc sống, để khám phá nguồn cảm hứng sáng tạo. Cuộc hành trình - trở về này được nhà thơ biểu tượng hóa thành một chuyến tàu hướng lên Tây Bắc, nơi quê hương cách mạng, nơi đất nước đang gọi, nơi 'tâm hồn ta là Tây Bắc chứ còn đâu'.
Biểu tượng của khao khát hành trình là con tàu. Tiếng hát thể hiện niềm vui, lòng tin và tự hào. Một thời gian trước, nhà thơ này đã khóc. Nhiều người nhầm đây là con cháu của Chế Bồng Nga, vì nhà thơ trong vai trò người dân bi kịch đã rơi lệ thương xót cho sự hủy hoại 'điêu tàn' của Chiêm Thành. Trong thơ, chúng ta nghe tiếng xương gãy, đầu rơi, tủy vọt, tiếng voi hú, tiếng binh khí thành Đồ Bàn và tiếng 'muôn ma Hời sờ soạng dắt nhau đi'. Khi tham gia cách mạng, nhà thơ đã nổi lên từ 'tháp Chàm lẻ loi, bí mật' và sau những hành trình 'nhận đường' và 'tìm đường', bắt đầu ca tụng lên tiếng hát, tiếng hát chứa đựng lòng biết ơn với Đảng, Bác, nhân dân, và đất nước đã mang lại 'ánh sáng và phù sa', đánh thức một tâm hồn thơ.
Tiếng hát của con tàu là âm nhạc của tâm hồn rộn ràng, hồi hộp với mong ước hành trình đến những vùng đất mới, thực tế là việc trở về với nhân dân, đất nước - nguồn cảm hứng cho hồn thơ, cho sự sáng tạo.
2. Chế Lan Viên đã nén gọn những ý nghĩa này một cách hàm súc trong bốn câu đề từ:
Tây Bắc ư? Có gì đặc biệt ở Tây Bắc
Khi tâm hồn ta biến thành những chuyến phiêu lưu trên những chiếc thuyền, Khi quê hương hiện hữu khắp mọi nẻo đường, Tâm hồn ta mơ ước về miền Tây Bắc không gì sánh kịp!
Trong văn học, lời đề từ là hướng dẫn, là chìa khóa mở cánh cửa tìm hiểu tác phẩm. Tuy nhiên, không phải lúc nào chúng ta cũng hiểu hết ý nghĩa của lời đề từ ngay từ đầu. Để hiểu rõ lời đề từ, cần phải đắm chìm trong nội dung tác phẩm. Lời đề từ và nội dung tác phẩm luôn tương tác, giúp ta hiểu sâu về tác phẩm và phát hiện ý vị của lời đề từ như một câu đố:
Tây Bắc là điều gì đặc biệt ở đây?
Khi tình cảm của chúng ta biến thành những chuyến tàu huyền bí
Câu thơ là hình ảnh của Tây Bắc, nơi đó không chỉ là biểu tượng địa lý mà còn chứa đựng nhiều ý nghĩa sâu sắc. Tây Bắc không chỉ là quê hương, là nhân dân, mà đối với tác giả, nó còn là nguồn cảm xúc, là nguồn động viên cho cuộc sống và ý nghĩa lớn lao của ông với sự nghiệp sáng tác.
Khi toàn bộ Tổ quốc hòa mình vào giai điệu
Tâm hồn chúng ta tựa như nằm ở Tây Bắc vậy!
Chế Lan Viên đã kết hợp khéo léo nhiều khía cạnh trong một biểu tượng duy nhất: Con tàu - Tâm hồn ta - Tây Bắc - Tổ quốc - Nhân dân - Nguồn cảm hứng sáng tạo... nhằm thu hút độc giả. Khi 'vượt qua sự cô đơn để hòa mình vào đồng âm', khi mỗi con người bỏ đi cái tôi riêng, vượt qua những giới hạn nghệ thuật siêu hình để hòa mình vào cộng đồng, vào thế giới, và vào tình cảm nhân dân đất nước, thì tâm hồn của mỗi người trở thành một thế giới đặc biệt. Tâm hồn của anh thuộc về nhân dân, mọc lên từ nhân dân, và được nhân dân ân cần nuôi dưỡng. Cuộc sống và thế giới cá nhân đã hóa thân, biến đổi thành tâm hồn nhân dân. Do đó, tâm hồn của anh có sự liên kết đặc biệt với hàng triệu tâm hồn khác. Chế Lan Viên đã nhiều lần chia sẻ về sự biến đổi kì diệu này:
'Khi ánh sáng thế giới chiếu sáng lên
Tâm hồn tôi ngắm nhìn muôn núi và sông hùng vĩ'.
Hoặc:
'Dây chỉ lòng anh nghèo một màu sắc
Xe đến cuộc đời, thèm chói lọi, thèm hương quyến rũ'
Trong Tiếng hút con tàu, vùng Tây Bắc không chỉ là mảnh đất, mảnh quê hương mà còn là hồn nhân dân, nơi chứa đựng những kí ức 'máu rỏ tâm hồn ta thấm đất'. Tây Bắc là 'anh con', 'em con', là 'mế', là 'bản sương giăng', 'đèo mây phủ' - nơi quân lính êm đềm giấu giữa rừng, là cuộc sống vất vả nhưng chứa đựng ý nghĩa tình cảm, là tập hợp những kí ức tươi vui hình thành thành: 'Tây Bắc - người là mẹ của hồn thơ'.
Lời đề từ là sự tâm niệm: Tâm hồn ta thuộc về nhân dân, đất nước. Nhìn vào tâm hồn, thấy nhân dân và đất nước. Soi vào đất nước, nhận ra lòng mình. Khi bước chân ra đi trong cuộc đời, hòa mình vào đất nước, nhân dân cũng là việc tìm đến tâm hồn chân thực của mình, với những tình cảm trong trắng, những nghĩa tình sâu nặng. Đó chính là nguồn cảm hứng sáng tạo, bởi 'thơ không thể nở giữa lòng khép kín'.
Tiếng hát của con tàu là sự hòa quyện đẹp đẽ giữa cảm xúc và tư duy, giữa tình cảm và tri thức. Điều này cũng là đặc điểm nổi bật trong phong cách sáng tác của Chế Lan Viên trong Ánh sáng và phù sa.
Khám phá thêm về những bài văn xuất sắc và tác phẩm Tiếng hát con tàu trên Mytour
- Chiêm nghiệm khúc thơ ẩn sau trong bài Tiếng hát con tàu: 'Con tàu này lên... đã làm cho những con tàu trở nên sống động'
- Hiểu rõ về cuộc đời và phong cách sáng tác thơ của Chế Lan Viên
- Trải nghiệm và đánh giá đoạn thơ sau trong bài thơ Tiếng hát con tàu: 'Con gặp lại nhân dân... đột ngột được đưa đến bởi đôi tay mở rộng'
