Giai đoạn nổi loạn

Giai đoạn nổi loạn là thuật ngữ trong tâm lý học để chỉ một giai đoạn đặc biệt trong quá trình trưởng thành, khi cá nhân thường thể hiện cái tôi mạnh mẽ, quyết đoán, và có xu hướng phá vỡ các quy tắc, thoát khỏi sự kiểm soát của gia đình và xã hội. Hiện tượng này được nghiên cứu rộng rãi trong truyền thông và văn hóa. Theo nhà tâm lý học Laurence Steinberg, hệ thống não bộ chính là yếu tố khiến thanh thiếu niên dễ dàng tham gia vào các hành vi nguy hiểm, điều mà nhiều người không chú ý đến.

Khái quát

Giai đoạn nổi loạn là phần không thể thiếu trong quá trình trưởng thành, dẫn đến giai đoạn thanh niên hoặc trưởng thành, khi con người bắt đầu phát triển về mặt tình dục, hình thành bản sắc cá nhân độc lập khỏi cha mẹ hay gia đình, và có khả năng tự đưa ra quyết định (muốn gì làm nấy, không ai ngăn cản) cũng như đánh giá nguy cơ. Mỗi cá nhân có sự phát triển tâm lý khác nhau tùy thuộc vào hoàn cảnh và môi trường sống. Có quan điểm cho rằng đàn ông bị thu hút bởi những người phụ nữ nổi loạn nhưng thường chọn yêu những cô gái an toàn hơn.

Vẫn còn nhiều tranh cãi về việc liệu các nguyên nhân gây ra nổi loạn ở tuổi vị thành niên có hoàn toàn tự nhiên hay là cần thiết. Một số ý kiến cho rằng độ tuổi này khiến thanh thiếu niên dễ bị cuốn vào các hành vi nguy hiểm như quan hệ tình dục sớm và không an toàn, lạm dụng ma túy, bạo lực, tham gia vào các trò chơi không lành mạnh như đua xe, uống rượu, và nhiều hành vi khác. Tuy nhiên, không phải tất cả thanh thiếu niên nổi loạn đều vi phạm các quy tắc, chẳng hạn như lạm dụng ma túy và rượu, phá hoại, trộm cắp hay các hành vi phạm pháp khác.

Những biểu hiện cụ thể

Ở giai đoạn này, thanh thiếu niên bắt đầu thể hiện những dấu hiệu khác như thay đổi tâm trạng, nổi loạn, và thường có xu hướng làm ngược lại những lời khuyên của cha mẹ. Họ có thể xao nhãng học hành, ham chơi, thích tụ tập bạn bè đi xem phim hoặc chơi game. Con gái có thể thay đổi tính cách, dễ cáu giận và hờn dỗi, trong khi con trai thường thay đổi kiểu tóc và ăn mặc nổi loạn. Một số bạn trẻ dấn thân vào tình yêu sớm, trong khi nhiều bạn nữ lại thích làm đẹp, liên tục xin tiền bố mẹ để mua sắm. Một số bạn nữ còn cắt tóc kiểu tomboy. Nhiều bạn trẻ cũng có xu hướng khám phá tình dục sớm, tham gia vào các hành vi vượt ra ngoài khuôn phép.

Cuộc nổi loạn ở thanh thiếu niên có thể biểu hiện qua nhiều hình thức, bao gồm các hành vi vi phạm chuẩn mực xã hội, thực hiện những hành động trái ngược với chuẩn mực, và có thể dẫn đến các lối sống kỳ quặc, thậm chí biến thái. Những dấu hiệu mạnh mẽ có thể bao gồm việc thường xuyên tụ tập, đến quán bar, vũ trường, hộp đêm, đua xe, sử dụng chất kích thích như rượu, bia, thuốc lá và ma túy, hoặc tham gia vào các trò chơi bạo lực, đánh nhau. Nhiều người cũng thể hiện sự rối loạn, khủng hoảng, stress, dẫn đến hành vi liều lĩnh, và trong một số trường hợp, có thể xuất hiện ý nghĩ tự tử để thoát khỏi tình trạng bế tắc.

Các nguyên nhân phổ biến thường là do tính hiếu thắng của tuổi trẻ, thiếu kinh nghiệm sống, mong muốn gây sốc, khẳng định bản thân, và thể hiện cá tính. Những yếu tố này có thể dẫn đến nhiều rắc rối, từ những vấn đề nhỏ đến hậu quả nghiêm trọng. Đồng thời, cuộc sống hiện đại cho phép người trẻ tiếp cận nhiều văn hóa và phong cách sống khác nhau, làm tăng nhu cầu thể hiện bản thân. Một nguyên nhân khác là do phương pháp giáo dục khô khan và giáo điều của cha mẹ.

Những khuyến nghị

Có nhiều lời khuyên dành cho các bậc phụ huynh về cách giải quyết những tác động tiêu cực mà độ tuổi này mang lại, nhằm giúp giáo dục và định hình nhân cách, lối sống, và thái độ của trẻ trong giai đoạn nổi loạn như sau:

Cha mẹ nên từ bỏ các phương pháp giáo dục lý thuyết, giáo điều, và áp đặt. Thay vào đó, hãy tìm cách tiếp cận con cái một cách tinh tế và phù hợp với cuộc sống hiện tại. Nghiên cứu kỹ lưỡng về đặc điểm của thế hệ trẻ ngày nay, đặc biệt là sở thích và thói quen của chúng, để trở thành người bạn chân thành và bình đẳng với con mình. Đừng cư xử như người trên để răn dạy, vì điều đó sẽ không được trẻ đón nhận tích cực và đôi khi còn phản tác dụng. Khi trở thành bạn đồng hành và được con tin tưởng, bạn sẽ dễ dàng định hướng cho con theo chuẩn mực đạo lý và gia phong. Sự nổi loạn sẽ dần giảm bớt, và mọi việc sẽ dễ xử lý hơn.

Đối với các bé gái, hãy dần dần cho các em tham gia vào công việc nhà, đặc biệt là trong bếp. Quản lý chặt chẽ các mối quan hệ bạn bè, tránh cho các em giao du với những bạn lười học, ham chơi, nói dối và có nguy cơ vướng vào các tệ nạn như yêu đương sớm, nhảy nhót, đua xe, và thậm chí là hút thuốc hay uống rượu. Các bé gái ngày nay có thể hư hỏng không kém gì các bé trai và có nguy cơ mang thai mà cha mẹ phát hiện muộn. Nên thực hiện các cuộc đối thoại một cách nhẹ nhàng nhưng nghiêm khắc, dùng tình thương để cảm hóa.

Cha mẹ cần hiểu rõ những thay đổi trong suy nghĩ và hành động của con để có sự điều chỉnh phù hợp. Đặc biệt, cần tránh quản lý quá mức, vì sự kìm cặp quá chặt có thể làm trẻ cảm thấy bị đè nén và dễ dàng vượt qua giới hạn. Giới trẻ trong giai đoạn này dễ bị cuốn hút bởi những điều mới lạ và các mối quan hệ mới. Cha mẹ chỉ nên quan sát, theo dõi và định hướng, chứ không nên cấm đoán một cách tuyệt đối tất cả những gì con cái làm.

Cần đặt ra các giới hạn rõ ràng và kiên định, không nên thỏa hiệp khi con cái vượt qua các ranh giới đã định. Không nên cản trở sự thay đổi của chúng, cũng không can thiệp quá mức, nhưng cha mẹ cần thiết lập các quy tắc và hạn chế cụ thể. Nếu không chăm sóc và chú ý đến con cái, chúng có thể mất đi định hướng nhân cách. Đồng thời, cần tôn trọng sự riêng tư của trẻ; chúng có quyền giữ những bí mật riêng. Đừng tự ý vào phòng con khi chưa gõ cửa, không xem lén tin nhắn hay truy cập vào tài khoản của con.

Cha mẹ cần là chỗ dựa vững chắc cho con cái, rộng lượng tha thứ khi chúng phạm lỗi. Thường xuyên trò chuyện với con để hiểu rõ nhu cầu và suy nghĩ của chúng trong giai đoạn này. Đừng để con tìm đến người khác ngoài gia đình mỗi khi gặp khó khăn. Hãy xây dựng lòng tin với con và nếu không thể tự giải quyết vấn đề, hãy tìm sự trợ giúp từ các chuyên gia tâm lý, hoặc những người có ảnh hưởng đến con như bạn bè, thầy cô để giúp đỡ và tư vấn.

Chú giải

• Lê Anh (Theo Journaldesfemmes) (13 tháng 10 năm 2013). “Lưu ý khi con bước vào tuổi 'nổi loạn'”. VnExpress.
• Các biện pháp khi con gái trở nên nổi loạn
• Vấn đề nổi loạn của những cô gái kết hôn với người lớn tuổi
• Nguyên nhân người đẹp Việt ngày càng trở nên 'nổi loạn'
• Những cô gái dưới 20 tuổi nổi loạn trong làng giải trí Việt Lưu trữ 2014-05-27 tại Wayback Machine
• Khi các 'gái ngoan' trong làng giải trí nổi loạn