Buzz
Sử dụng một font chữ xuất sắc làm cho dòng chữ trong thiết kế trở nên hoàn hảo, hòa quyện một cách tinh tế với toàn bộ bố cục, và chứa đựng mọi thông tin mà không làm mất tập trung. Trong thế giới đồng hồ, sự sáng tạo không ngừng, và từng chi tiết nhỏ nhất của font chữ đều góp phần tạo ra trải nghiệm độc đáo cho mỗi người với chiếc đồng hồ.
Font chữ độc đáo của Hermès, thể hiện tinh thần và cá tính riêng của đồng hồViệc sắp xếp font chữ là không gian sáng tạo đầy yếu tố va chạm và kết hợp. Breguet thay đổi chi tiết của con số cong vút tùy thuộc vào vị trí sử dụng, trong khi những thiết kế khác có nguồn gốc từ nhu cầu và yếu tố mỹ thuật công nghiệp. Sự tự phát triển bộ font chữ riêng của một nhà sản xuất đồng hồ tạo ra tác động lớn, đặc biệt khi có bề dày lịch sử đáng kinh ngạc chỉ với những con số. Cùng nhau, hãy khám phá nguyên tắc cơ bản và điểm chung đằng sau những bộ font chữ hiệu quả, qua những ví dụ nổi bật nhất.
Một bộ font chữ có khả năng thay đổi phong cách, được sử dụng bởi nhiều thương hiệu đồng hồ, và mang theo mình những ý nghĩa đặc biệt. Một ví dụ điển hình chính là bộ font chữ cong vút, như chữ viết tay của Breguet, đã trải qua những biến động đáng chú ý sau hơn hai thế kỷ. Ban đầu, bộ font này do chính Abraham-Louis Breguet nghiên cứu trước Cách mạng Pháp (1789) và đến khoảng năm 1790, nó đã trở nên phổ biến trong ngành chế tác đồng hồ. Gần 300 năm sau, Breguet vẫn trung thành với bộ font này trên những chiếc đồng hồ mặt số tráng men đẹp lộng lẫy.
Breguet No. 92 (1783), mặt số tráng men, lịch vạn niênĐương nhiên, những con số đặc trưng của Breguet đã trở nên phổ biến hóa từ khi nó xuất hiện cách đây hơn 2 thế kỷ. Ngày nay, Patek Philippe cũng thành công khi ứng dụng bộ font này trên những mẫu đồng hồ đặc biệt, tạo nên cảm giác khác biệt so với những chiếc đồng hồ hàng loạt. Không chỉ in số lên dial, Patek Philippe còn chế tác từng cọc số bằng kim loại, tạo ra chiều sâu đặc biệt. Trên thực tế, những chiếc Patek có cọc số Breguet đã trở thành biểu tượng của sự sang trọng.
Patek Philippe ref. 1463 (1940 - 1960), với cọc số phong cách Breguet chế tác bằng kim loạiLee Yuen-Rapati, một nhà thiết kế font chữ cho đồng hồ, nhận định rằng font số Breguet mang tính nghệ thuật cao hơn so với các bộ font khác trong thế giới đồng hồ. Anh nói: “Vì ban đầu, font số này được tô bằng tay trên mặt số, nên chúng có nhiều sự độc đáo, và đó là điều tôi rất trân trọng.”
Vậy nên, có lẽ sự không đồng nhất đã tạo nên sức hấp dẫn đặc biệt của font số Breguet, từ khi nó chỉ là những đường nét được vẽ bằng cọ, đến khi nó được in lên mặt số, và hiện đại hóa thông qua những cọc số kim loại - một hành trình qua hàng trăm năm để tạo ra cái duyên riêng của mình.
Sự phối hợp giữa font chữ hiện đại của logo và cọc số phong cách Breguet trong một chiếc Patek Philippe“Những ký tự này ngày càng trở nên hấp dẫn qua nhiều năm nhờ vào những chiếc đồng hồ ứng dụng bộ font này,” Yuen-Rapati nhấn mạnh. Thực sự, với việc gắn liền với những chiếc đồng hồ kinh điển của Patek Philippe thập niên 40 và 50, không còn nghi ngờ gì về tác động tích cực giữa Patek và bộ font chữ của Breguet, tạo nên sự yêu mến đến ngày nay. Thậm chí, Patek còn đem lại làn gió mới cho bộ font khoảng 100 năm trước, kết hợp với trường phái mỹ thuật Art Deco trong những chiếc đồng hồ đầu tiên họ sản xuất cho nhà phân phối Gondolo & Labouriau những năm 1920. Eric Clapton, người sở hữu vài chiếc Patek Philippe được thiết kế riêng cho ông, là một ví dụ kinh điển.
Dĩ nhiên, bộ font Breguet không chỉ là của riêng Patek Philippe
Ở những trường hợp khác, bộ font đặc trưng đó được tái tạo để phản ánh phong cách riêng của từng hãng. Một số hãng lấy cảm hứng trực tiếp từ Patek Philippe, như chiếc Roger Dubuis trong hình, một phần là để tưởng nhớ nơi ông Dubuis làm việc trước khi tách ra mở thương hiệu riêng. Đối với ông, đó là biểu tượng mỹ thuật tượng trưng cho những điều tốt nhất mà Patek mang lại cho chủ nhân mỗi chiếc đồng hồ. François-Paul Journe của F.P. Journe cũng mang đến một cách tiếp cận khác, sáng tạo trong cách áp dụng font chữ của Breguet vào các tác phẩm của mình.
Cách François-Paul Journe áp dụng font Breguet là độc đáo và độc lậpTuy nhiên, đối với Yuen-Rapati, cách Journe ứng dụng chữ số, cũng như font chữ nói chung, trên đồng hồ của F.P. Journe không phải là điều anh ưa thích nhất: “Rất nhiều điều Journe làm bị coi là không chính xác trong thiết kế font chữ. Độ dày của con số 1 và 2 không đồng nhất, và font chữ dường như được tải miễn phí từ internet. Điều này không tồi, bởi thực tế là cách Journe làm giúp mọi người nhận diện ngay lập tức một tác phẩm của ông mà không cần nhìn thấy tên thương hiệu. Đó là cách khéo léo khai thác thương hiệu theo quan điểm riêng của tôi.”
Cách biến tấu font Breguet của một chiếc Vianney Halter ClassicMột trường hợp khác biến tấu tác phẩm gần 200 năm của Breguet xa hơn chính là Vianney Halter. Một nghệ nhân tài năng bị lôi cuốn bởi cơ khí, khoa học viễn tưởng và khám phá không gian, những chiếc đồng hồ của Halter không giống bất kỳ ai khác. Đưa ra ví dụ này là để chứng minh rằng, trong hàng trăm năm, chỉ một phong cách font chữ từ lúc còn được tô bằng tay lên mặt số, cho tới khi được biến đổi đầy sáng tạo và khác biệt, cách sắp xếp font chữ có thể đột biến đến vô vàn theo thời gian. Càng thay đổi nhiều để phù hợp với từng bối cảnh, thì một thiết kế càng trở nên cuốn hút.
Cả một phần chỉ viết vòng quanh bộ font ra đời từ thế kỷ XVIII của Abraham-Louis Breguet, đơn giản vì nó bắt nguồn từ nhu cầu nghệ thuật của nghệ nhân. Trong khi đó, một vài bộ cọc số kinh điển của thế giới đồng hồ cơ được tạo ra đơn giản vì yêu cầu thực dụng. Một trong số đó là con số 4 “đầu phẳng” đã quá nổi tiếng trong những chiếc đồng hồ thập niên 50 và 60 của thế kỷ XX.
Khi đồng hồ đeo tay trở nên phổ biến ở nửa đầu thế kỷ XX, nhờ vào những bộ máy nhỏ nhưng đáng tin cậy hơn, và công nghệ sản xuất vỏ đồng hồ bền bỉ hơn, thì những công nghệ để sản xuất đồng hồ ở quy mô công nghiệp cũng dần được hoàn thiện. Đó là lúc kỹ nghệ in mặt số pad printing ra đời. Nhờ kỹ thuật ấy, một bề mặt không bằng phẳng vẫn được in những chi tiết chữ và số một cách đồng nhất.
Con số 4 “đầu phẳng” kinh điển, trong trường hợp này là mặt số của chiếc Vertex Cal. 59In rập khuôn dùng một miếng silicone, thường có thiết kế hình nón bo tròn, cùng một tấm âm bản (thường gọi là cliché) bằng kim loại, khắc chìm những chi tiết muốn in lên mặt số đồng hồ, mỗi chi tiết ấy có chiều sâu chỉ từ 18 đến 25 microns (0.018 đến 0.025 mm) . Nghệ nhân đổ mực vào tấm âm bản, ấn miếng silicone vào tấm âm bản rồi in dập sang mặt số đồng hồ. Ước tính có khoảng nửa lượng mực được chuyển từ tấm âm bản sang mặt số đồng hồ. Sau khi dung môi trong mực bốc hơi hết, cọc số trên dial sẽ có độ dày khoảng 8 micron. Muốn cọc số dày hơn chỉ cần in đi in lại thêm vài lần nữa.
Đấy là một quá trình chính xác đến khó tin, làm đi làm lại được để tạo ra hàng nghìn mặt số giống nhau như đúc. Và kể từ đó, công nghệ in rập khuôn đã được hoàn thiện đến tận ngày hôm nay vẫn còn được ứng dụng. Mực in được cải tiến, độ sắc nét và sự chính xác của từng chữ số cũng tăng lên đáng kể. Và từ đó, thiết kế font chữ số cũng phải uốn theo công nghệ đương đại để tránh những chi tiết thừa, tránh mực loang và tránh những chữ cái bị lem.
Vẫn là số 4, nhưng lần này là ở trong mặt số chỉ ngày trên Rolex SubmarinerMột trong những biến đổi về thiết kế font chữ “uốn" theo kỹ nghệ chế tác hiện đại ấy chính là con số 4 “đầu phẳng”. Những chiếc đồng hồ thập niên 1950 hay 1960 rất dễ tìm thấy chi tiết này, dù về mặt thực dụng, con số 4 ấy không có nhiều giá trị. Tuy nhiên bằng cách mở rộng góc ở đầu chữ số 4, kích thước nét cũng tăng lên. Nhờ đó việc đổ mực không còn phải sợ lem màu, tạo ra số 4 nhòe. Cùng lúc, trên bề mặt có tiết diện chỉ vài cm, số 4 như vậy đọc cũng dễ hơn rất nhiều.
Nếu không nhắc đến điều này một cách cụ thể, có lẽ anh em cũng chẳng để ý. Đấy chính là tác động của một thiết kế tốt. Nó khiến anh em sống vui vẻ hơn, không phải lo nghĩ, sản phẩm tiện dụng hơn, nhưng cùng lúc lại rất Mytour, chẳng đao to búa lớn đòi hỏi toàn bộ sự chú ý của mọi người.
Viền bezel của Submariner, số 4 quen không anh em?Về sau, con số 4 đầy tính toán về mặt công nghiệp ấy không chỉ hiện diện trong mặt số đồng hồ, mà còn cả ở những vị trí với không gian eo hẹp khác. Cũng nhờ số 4 rộng hơn, nên bố cục con số cũng đồng đều và cân bằng hơn. Ngày nay, ngay cả khi công nghệ in ấn không còn đòi hỏi số 4 phải có góc rộng như vậy để tránh tràn mực nhòe số nữa, chúng vẫn cứ hiện diện, đơn giản vì số 4 ấy đã trở thành thiết kế vĩnh cửu.
Trong thế giới đồng hồ, sự đồng nhất luôn là thứ được đánh giá cao. Nhưng cũng có đôi lúc, luật lệ bị phá bỏ, để chứng minh tính tương phản tạo ra cảm xúc và tính mỹ thuật lớn đến nhường nào. Một vài ví dụ kinh điển nhất chính là những chiếc đồng hồ bấm giờ cổ của Heuer và Breitling, nơi font chữ dùng cho tên đồng hồ, khác biệt hoàn toàn với font chữ dùng cho thương hiệu chính.
Hay một trường hợp nổi tiếng hơn, chính là Speedmaster của Omega:
Hãy lấy một ví dụ khác, đó là chiếc Seafarer được chính Heuer lừng lẫy sản xuất cho thương hiệu thời trang Abercrombie & Fitch. Heuer kết hợp font chữ không chân của thương hiệu Abercrombie & Fitch, nhưng tên chiếc đồng hồ là font chữ viết tay cong mềm mại và đầy vui nhộn. Trong mọi trường hợp và ngữ cảnh, đó là hai cách ứng dụng font chữ tuyệt đối tương phản, nhưng theo một cách vô cùng thẩm mỹ. Mục tiêu tối quan trọng của việc ứng dụng font chữ ấy cũng đã đạt được, đó là khơi dậy một thứ cảm xúc gắn liền với phong cách của chính chiếc đồng hồ: Thương hiệu thì lâu đời và uy tín, còn món đồ thì vui vẻ và đầy tính phiêu lưu. Kết hợp lại với nhau, chúng tạo ra một sự kết hợp hoàn hảo về mặt cảm xúc.
Một ví dụ khác Mytour mà nổi bật hơn chính là từ Rolex. Dù thương hiệu trăm năm luôn có xu hướng nền nã và nhu mì trong thiết kế font chữ, đôi khi nhà thiết kế vẫn có một chút gì đó nổi loạn. Đó là lúc một phiên bản với dòng chữ Submariner đỏ chót, hay font chữ “200 m = 660 ft” khác hẳn với những dòng còn lại hiện diện:
Những hình khối đối chọi vô cùng đôi khi lại tạo ra một bố cục cân đối, như chiếc Paul Newman Daytona. Mặt số có cả khối tròn lẫn khối vuông, cọc số thì tròn nhưng những dấu chấm chỉ thị thời gian lúc bấm giờ lại vuông thành sắc cạnh. Điều đó lại càng chứng minh được một bài học kinh điển của thiết kế, rằng đôi khi kết hợp những yếu tố đối nghịch không nên đặt cạnh nhau sẽ tạo ra một thứ cân bằng và hấp dẫn.
Ngay cả những cái tên ở đỉnh của chóp trong làng đồng hồ cũng hiếm khi bỏ tiền nuôi một nhà thiết kế riêng chỉ chú trọng vào font chữ dùng trong các sản phẩm. Điều đó thường để dành cho đội ngũ thiết kế mỹ thuật công nghiệp chung của hãng, đồng nghĩa với việc font chữ họ dùng thường không phải được tạo ra cho riêng mình họ. Tuy nhiên, một khi có cái tên chịu bỏ công sức và thời gian tạo ra một thứ riêng có, thì tác động là rất lớn, nhờ vào sự thiếu đi những giá trị nguyên bản của riêng từng thương hiệu trong cả ngành đồng hồ.
Cái tên lớn đầu tiên dám làm điều này có lẽ chính là ông hoàng đồng hồ nước Đức, A. Lange & Söhne. Khi thương hiệu lâu đời xứ Glashütte mở cửa trở lại vào năm 1994, sau khi nước Đức thống nhất, họ chọn một bộ font chữ tên là Engravers, được nhà điêu khắc Robert Wiebking tạo ra vào năm 1899. Nhưng đến năm 2012, thương hiệu nước Đức quyết định làm lại bộ font chữ để tạo ra thứ gì đó của riêng họ, rồi giới thiệu phiên bản hiện đại của bộ font Engraver MT trên chiếc Grande Lange 1 cũng ra mắt trong năm ấy. Và kể từ đó, font chữ của A. Lange & Söhne đồng bộ trên mọi sản phẩm họ cho ra mắt.
Bên cạnh vài chỉnh sửa nhỏ về độ dày con chữ, chân của từng ký tự cũng được chỉnh lại. Ban đầu nhìn thì khó nhận ra, nhưng đặt cạnh nhau thì không lẫn đi đâu được. Những chỉnh sửa đó không thể tạo ra vào năm 1899 vì những giới hạn của công nghệ in ấn. Nhưng giờ in chính xác hơn, thì những chi tiết siêu nhỏ có thể thành hình một cách chính xác tuyệt đối.
Một trong những thay đổi hấp dẫn nhất mà Lange tạo ra chính là dấu & đầu phẳng rất mới mẻ, và đã trở thành một dấu hiệu không lẫn đi đâu được của thương hiệu đồng hồ nước Đức. Sau khi tạo ra tác phẩm này, nhà thiết kế Larry Peh đã có lần chia sẻ về quá trình giúp con chữ thành hình, mượn thiết kế của những bộ font khác để tạo ra ký hiệu &, cũng như làm thế nào để nó hòa nhập thành một khối với logo uốn cong theo mặt số của những chiếc đồng hồ A. Lange & Söhne.
Điều bất ngờ, như hình ảnh ở đầu bài viết, đó là không một ai có thể đoán được cái tên đột phá nhất thời gian gần đây xét đến sắp xếp font chữ số chính là Hermès. Năm 2015, họ hợp tác với Philippe Apeloig, nhà thiết kế từng có tác phẩm được trưng bày trong bộ sưu tập của bảo tàng mỹ thuật và kiến trúc đương đại MoMA, để kết hợp tinh thần của chiếc Slim d’Hermès với một bộ font số hoàn toàn mới. Kết quả là, Hermès có một bộ font chữ tối giản đầy những đường cắt đột ngột, không gian trống rộng rãi giữa từng nét số, kết hợp đường thẳng với đường tròn một cách đẳng cấp. Thay vì thêm chi tiết, thì họ bớt chi tiết, tạo ra một không gian khoáng đạt trong từng cỗ máy thời gian.
Một bất ngờ khác là Patek Philippe 5212A lịch tuần. Để đánh dấu sự ra mắt của một chiếc đồng hồ với tính năng hiếm thấy, Patek chọn một bộ font chữ viết tay tưởng chừng nguệch ngoạc, để qua đó “hồi tưởng lại một kỷ nguyên quá khứ không xa, nơi mọi người còn phải ghi chép bằng giấy và bút.”
Những ví dụ được đưa ra trên đây có lẽ đã giúp anh em mường tượng được phần nào, rằng dù chỉ là một mảng rất nhỏ trong cả ngành thiết kế, nhưng sắp xếp font chữ hoàn toàn có thể tạo ra tác động rất mãnh liệt, bất kể anh em có nhận ra hay không. Những thay đổi ấy có lẽ không đâu xa, mà xuất phát từ chính những lần các hãng đổi font chữ thương hiệu trên mặt số, để rồi dù thiết kế case, bố cục dial không hề thay đổi, font chữ vẫn đủ sức tạo ra khác biệt và cá tính rất lớn, rất khác. Và khó có cách gì để kết thúc bài viết theo cách hoàn hảo hơn là nhìn vào chính những khác biệt nhỏ xíu xiu ấy:
Hai chiếc Patek Philippe ref. 3940 của thời kỳ chuyển tiếpChiếc 3940 Perpetual Calendar đánh dấu một thời kỳ lắm biến động ở Patek Philippe. Tính ra, từ năm 1985 đến 2007, có tới 4 series khác nhau của chiếc 3940. Giữa thế hệ thứ nhất và thứ 2, dòng chữ logo “Patek Philippe Genève” biến đổi từ font không chân bè ngang thành font có chân và cao hơn. Dấu huyền dưới chữ E cũng biến mất. Chọn font như vậy rõ ràng khiến mặt số dễ nhìn hơn hẳn, bù lại là hy sinh vẻ đẹp được coi là trường tồn ở những mẫu Patek cổ dùng chung logo phiên bản cũ.
Trong quá trình phát triển của chiếc ref. 3940, tên thương hiệu dần lớn hơn và nền nã hơn, còn chữ ở mặt số phụ dần trở nên hiện đại hơn. Kết quả là dù cầm trong tay hai chiếc 3940 sản xuất năm 1985 hay chiếc sản xuất 20 năm sau, tưởng chúng giống nhau như đúc, nhưng chỉ những ký tự nhỏ chưa đầy 1mm cũng tạo ra cá tính khác biệt hẳn, một chiếc rõ ràng cổ điển, chiếc còn lại rõ ràng tân thời hơn. Mà cũng vì thế, dân sưu tầm thích tìm những mẫu đồng hồ sản xuất những năm 80 trở về trước của Patek, vì chúng sở hữu một thứ ngôn ngữ thiết kế giờ đây đã bị coi là thất truyền.
Một khác biệt nhỏ mà tác động rất lớn khác cũng được tìm thấy ở Audemars Piguet, và cũng hiện diện ở những năm cuối thế kỷ XX. Trước đó, AP dùng một bộ font chữ nhu mì, cổ điển cho mặt số. Những ký tự có chung kích thước, từ chữ A đầu phẳng như số 4 trên kia, cho đến chân của ký tự G hoặc T. Nhưng rồi đến đầu thập niên 1990, AP tạo ra bước chuyển giúp họ trở nên đương đại hơn thông qua font chữ táo bạo hơn hẳn, thứ mà đến tận ngày hôm nay họ vẫn ứng dụng. Vẫn chỉ là những dòng chữ độ dài vài cm, nhưng tác động là quá lớn.
Khi xét đến mọi khía cạnh kỹ thuật của một chiếc đồng hồ cơ, rất dễ gạt cách sắp xếp font chữ sang một bên, ném nó xuống dòng cuối cùng của danh sách những điều tạo ra cá tính của một cỗ máy thời gian. Như đã đề cập ở ngay câu đầu tiên của bài viết, một bộ font tuyệt vời dễ bị người ta bỏ qua. Cho dù đó là sự phát triển và thay đổi của vài chi tiết nét chữ qua thời gian, hay một tác phẩm mới được thiết kế hoàn toàn từ con số 0, tốn bao nhiêu công sức, khả năng cao là chúng hoạt động và phục vụ người dùng một cách tuyệt vời, cặm cụi và âm thầm tới mức rất dễ bị lờ đi.
Nguồn: A Collected Man
Deeptalk là dạng bài phân tích sâu, chứa đựng nội dung chất lượng cùng với đồ họa tuyệt vời, mở ra một thế giới hấp dẫn và thú vị. Hình ảnh trong bài Deeptalk được tận dụng tối đa để mang đến trải nghiệm đọc độc đáo. Nên chuẩn bị một tách cà phê thơm ngon, và thưởng thức Deeptalk, bạn sẽ trải qua một hành trình đọc thú vị!
