Giải thích một cách trực quan về vụ cháy kinh hoàng tại Úc: năng lượng nhiệt từ đâu, tại sao đám cháy rừng lại gây ra cơn bão sét, liệu con người có thể trốn thoát khỏi ngọn lửa hay không?

Theo nhận định của các chuyên gia, tương lai gần có vẻ sẽ tiếp tục diễn biến theo hướng tiêu cực.

Đám cháy rừng tại Úc đã bắt đầu từ tháng Chín năm trước, và từ đầu năm 2020, lửa mới lan rộng và buộc hàng trăm nghìn người phải sơ tán khẩn cấp. Trong cuộc tìm kiếm nơi trú ẩn, cả các loài động vật bản địa đều phải chạy trốn để cứu mạng sống của mình. Tình hình trở nên tồi tệ hơn với nhiệt độ cao và cơn gió mạnh liên tục thúc đẩy ngọn lửa.

Theo báo cáo của BBC, số người thiệt mạng tính đến thời điểm này là 20, trong đó có 3 tình nguyện viên cứu hỏa; khoảng 60.000 km vuông rừng, cây bụi và công viên đã bị thiêu rụi.

Các điểm bùng phát đám cháy ở Úc từ 01/11/2019 đến 26/12/2019:

New South Wales là vùng bị ảnh hưởng nặng nhất

Ở New South Wales (NSW), lửa đã lan rộng hơn 40.000 km2, phá hủy hơn 1.300 ngôi nhà, buộc hàng ngàn người phải tìm nơi ẩn náu vì không khí trở nên ngột ngạt hơn. Khí hậu khô nóng, cùng với hạn hán kéo dài và cơn gió mạnh, đã thúc đẩy ngọn lửa tiến triển.

Vào thứ Sáu tuần trước, cư dân của New South Wales đã chứng kiến tổng cộng 130 đám cháy: từ cây bụi, rừng núi đến các cơ sở quốc gia, tất cả đều bị bao phủ bởi ngọn lửa. Trong số này, 60 đám cháy vẫn chưa được kiểm soát và đang tiềm ẩn nguy cơ trong tương lai gần.

Chất lượng không khí ở đây đã giảm xuống mức rất thấp vào giữa tháng Mười hai vừa qua.

Các bang khác cũng đang phải chịu đựng tình trạng tương tự

Tại bang Victoria, hơn 8.000 km2 đất đai đã bị lửa thiêu rụi. Đám cháy đã kéo dài từ tháng Mười một và đang ngày càng trở nên tồi tệ hơn. Hai người đã mất mạng trong đám cháy này.

Ở thị trấn Mallacoota, cư dân đã tìm đến bờ biển vào ngày 31 tháng Mười hai để trốn chạy. Chỉ có cơn gió mạnh từ biển thổi ngược vào làm ngăn chặn lửa tiếp cận. Hải quân Australia đã sơ tán khoảng 1.000 du khách và cư dân địa phương đến nơi an toàn. Bên cạnh nỗ lực của lực lượng cứu hỏa, quân đội Australia đã triển khai lính bộ, máy bay và tàu thuyền để cứu hộ và hỗ trợ.

Ảnh vệ tinh đã cho thấy khói từ các đám cháy ở New South Wales và Victoria đã ảnh hưởng đến chất lượng không khí ở các khu vực cách xa hàng km, thậm chí là tới New Zealand.

Tại bang Nam Úc, đám cháy tại Cudlee Creek đã phá hủy hơn 80 ngôi nhà trong khu vực Đồi Adelaide. Theo báo cáo từ chính quyền địa phương, đám cháy cũng đã thiêu rụi 1/3 vườn nho, một nguồn cung cấp quan trọng cho ngành sản xuất rượu vang của khu vực Đồi Adelaide.

Chất lượng không khí ở các khu vực gần đám cháy đã giảm đáng kể. Vào thứ Sáu tuần trước, AirVisual ghi nhận rằng thủ đô Canberra của Úc đứng thứ ba trên thế giới về chất lượng không khí tồi tệ.

Sức tàn phá của ngọn lửa

Mặc dù Úc thường xuyên phải đối mặt với nguy cơ cháy rừng, nhưng tình hình hiện nay đáng lo ngại hơn nhiều. Trong một số trường hợp, cháy rừng có thể do sự bất cẩn của con người, nhưng cũng có thể do các yếu tố tự nhiên. Khi một vụ cháy bùng phát, muội than bay trong gió có thể khiến các khu vực khác, đặc biệt là những nơi khô hanh, trở nên dễ bắt lửa hơn.

Thậm chí, cháy rừng còn có thể gây ra bão sét - một yếu tố khác có thể kích thích sự hình thành của các vụ cháy mới.

Dưới đây là biểu đồ của những vụ cháy đã xảy ra tại Úc.

Để tránh thiệt hại, chính phủ Úc khuyến khích người dân di tản càng sớm càng tốt, vì tốc độ lây lan của lửa thường nhanh hơn cả tốc độ trung bình của một người chạy.

Biến đổi khí hậu có gây ra đám cháy này?

Biến đổi khí hậu thường là nghi phạm hàng đầu mỗi khi chúng ta đối mặt với thảm họa tự nhiên (phải trách nhân loại mới đúng), nhưng khoa học thời tiết phức tạp hơn vậy. 

Các chuyên gia từ lâu đã cảnh báo rằng khí hậu nóng và khô hơn sẽ tạo điều kiện cho các vụ cháy rừng xảy ra thường xuyên và nặng nề hơn. Nhiều vùng ở Úc đã phải đối mặt với hạn hán trong thời gian dài, một số nơi thậm chí đã trải qua những năm khô hanh, làm cho các đám cháy trở nên dữ dội hơn.

Dữ liệu từ Cục Khí tượng Úc cho thấy nước này đã trải qua sự gia nhiệt lên đến 1 độ C tính từ năm 1910.

Chỉ trong tháng Mười hai vừa qua, Úc đã hai lần phá vỡ kỷ lục: nhiệt độ trung bình vào ngày 17 tháng Mười hai đạt 40,9 độ C, vượt xa con số kỷ lục 40,3 độ C của năm 2013; và chỉ sau một ngày, vào ngày 18 tháng Mười hai, nhiệt độ đã tăng lên đến 41,9 độ C.

Cuối tháng Mười hai, tất cả các bang ở Úc đều ghi nhận mức nhiệt trung bình trên 40 độ C, bao gồm cả Tasmania, nơi thường có nhiệt độ thấp hơn so với các khu vực đất liền.

Yếu tố chính gây ra sự nóng lên bất thường của khí hậu Úc là Lưỡng cực Ấn Độ Dương - Indian Ocean Dipole (IOD), còn được biết đến với tên gọi Nino Ấn, là sự biến đổi nhiệt độ bề mặt của vùng Đông và Tây Ấn Độ Dương: nhiệt độ mặt biển cao hơn ở nửa phía Tây, và thấp hơn ở nửa phía Đông. Đây là sự chênh lệch nhiệt độ lớn nhất trong 60 năm qua.

IOD là lý do khiến miền Đông Châu Phi đón nhận mưa lớn và lũ lụt, trong khi Đông Nam Á và Úc lại phải đối mặt với khô hanh và nhiệt độ cao.

Theo Andrew Watkins, trưởng ban dự báo từ xa tại Cục khí tượng, Lưỡng cực Ấn Độ Dương là yếu tố quan trọng nhất. Hiểu được điều này sẽ giúp chúng ta đánh giá được tác động của đợt sóng nhiệt đang đổ vào Úc.

Tất cả các chuyên gia đồng thuận rằng: thời tiết cực đoan và nguy cơ cháy rừng sẽ tiếp tục tăng cao trong thời gian tới.