Giải thích: Sự khác biệt giữa chữ Quốc ngữ, chữ Nôm và chữ Hán như thế nào?

Chữ Nôm gồm cả âm Hán Việt và một hệ thống các từ vựng khác được phát triển dựa trên các phương thức hình thành chữ như hình thanh, hội ý, và giả tá từ chữ Hán.

Ví dụ: Chữ 半 âm Hán Việt là bán nghĩa, một nửa, nhưng trong chữ Nôm lại được mượn âm và có nghĩa là bán (trong mua bán).

2. Lịch sử hình thành và tiến hóa của chữ Nôm

Về lịch sử hình thành của chữ Nôm, Mytour đã tóm tắt các giai đoạn chính như sau:

• Giai đoạn hình thành và phát triển: Từ khi mới xuất hiện, chữ Nôm thuần túy vay mượn dạng chữ Hán y nguyên để ghi âm tiếng Việt cổ. Phép này gọi là chữ Giả tá. Về sau, cách thức ghép hai chữ Hán lại với nhau, trong đó có một phần gợi âm, một phần gợi ý được sử dụng ngày càng nhiều và có hệ thống hơn. Phép này được gọi là “hình thanh” trong cấu tạo chữ mới.
• Trước thế kỷ 15: Người xưa bắt đầu sử dụng chữ Nôm để ghi chép lịch sử, các tác phẩm thơ văn. Điển hình là thời nhà Trần đã để lại một số tác phẩm chữ Nôm nổi tiếng như mấy bài phú của vua Trần Nhân Tông: “Cư trần lạc đạo phú” và “Đắc thú lâm tuyền thành đạo cao”.
• Thế kỷ 15 - 17: Đây là thời kỳ phồn thịnh nhất của chữ Nôm. Giai đoạn này phần lớn thi văn lưu truyền bằng chữ Nôm. Một số tác phẩm nổi tiếng như Quốc âm thi tập (Nguyễn Trãi), Hồng Đức quốc âm thi tập (Lê Thánh Tông và hội Tao đàn Nhị thập bát Tú).
• Thế kỷ 18 - 19: Ở triều đại Tây Sơn, với hậu thuẫn của vua Quang Trung, hệ thống văn kiện hành chính bắt buộc phải viết bằng chữ Nôm trong 14 năm (1788 - 1802). Chữ Nôm xuất hiện nhiều trong các tác phẩm thi ca như thơ hàn luận, hát nói, song thất lục bát.
• Thời kỳ suy giảm: Dưới chính quyền thuộc địa và bảo hộ của Pháp, ở giai đoạn cuối thế kỷ 19 tại Nam Kỳ và đầu thế kỷ 20 tại Trung Kỳ và Bắc Kỳ, chữ Nôm bắt đầu suy giảm.

3. Cấu trúc chữ Nôm

Chữ Nôm được cấu thành như thế nào? Liệu có nhiều khác biệt về hình thức so với chữ Hán không? Phương thức tạo hình chữ Nôm như sau:

• Mượn âm đọc (âm Hán Việt) và nghĩa của chữ Hán. Ví dụ: Chữ "buồng" 房 có âm Hán Việt tiêu chuẩn là “phòng”.
• Mượn chữ Hán đồng âm hoặc gần âm để ghi âm:
  • Đọc giống như âm Hán Việt tiêu chuẩn (chữ 沒, có nghĩa là chìm, được mượn dùng để ghi từ “một” trong “một mình”).
  • Đọc chệch âm Hán Việt tiêu chuẩn ( chữ 這 – gió, mượn âm là “giá”).
  • Đọc giống như âm Hán Việt cổ (Chữ 膠 – keo trong “keo gián”, âm Hán Việt là “giao” được dùng để ghi lại từ “keo” trong “keo kiệt”.
• Mượn chữ Hán đồng nghĩa hoặc cận nghĩa (dùng nghĩa nhưng không dùng âm).
• Chữ tự tạo - chữ hợp thể: Ghép lại từ hai hoặc nhiều hơn chữ khác để tạo nên một chữ. Ví dụ: Chữ 蹎 – chân được cấu thành bởi chữ Túc 足 (có ý nghĩa là chân) và chữ Chân 真 (trong chân thành) đồng âm với chữ “chân” trong “chân tay” được dùng làm thanh phù biểu thị âm đọc của chữ ghép.
• Mượn âm của chữ Nôm có sẵn: Dùng chữ Nôm có sẵn để ghi lại những chữ tiếng Việt đồng âm hoặc cận âm nhưng khác nghĩa, đồng nghĩa hoặc khác âm với từ được mượn.

4. Văn học chữ Nôm và những tác phẩm nổi bật của Việt Nam

Ở Việt Nam, văn học chữ Nôm bao gồm những tác phẩm viết bằng chữ Nôm, mặc dù ra đời sau chữ Hán nhưng vẫn có thời kỳ phát triển mạnh mẽ trong văn học Trung đại.

Các tác phẩm văn học chữ Nôm chủ yếu là thơ, ít văn xuôi. Đặc điểm của văn học chữ Nôm là một số thể loại được lấy từ Trung Quốc như văn tế, thơ Đường luật, phú. Phần lớn là các thể loại văn học dân tộc như ngâm khúc (viết theo thể song thất lục bát), truyện thơ (lục bát), hát nói (thể thơ tự do kết hợp với âm nhạc). Ngoài ra còn có các thể loại văn học Trung Quốc đã được Việt hóa như thơ Đường lục thất ngôn xen lục ngôn.

Các tác phẩm văn học chữ Nôm nổi bật tại Việt Nam: 

• Truyện Kiều (Nguyễn Du).
• Chinh Phụ âm (Đoàn Thị Điểm, Đặng Trần Côn).
• Lục Vân Tiên (Nguyễn Đình Chiểu.
• Cung oán ngâm khúc (Nguyễn Gia Thiều).
• Sau phút chia li (Đoàn Thị Điểm)
• Bánh trôi nước (Hồ Xuân Hương).
• Qua đèo ngang (Bà Huyện Thanh Quan).
• Bạn đến chơi nhà (Nguyễn Khuyến).
• Vào nhà ngục Quảng Đông cảm tác (Phan Bội Châu).
• Đập đá ở Côn Lôn (Phan Châu Trinh).
• Muốn làm thằng cuội (Tản Đà).