Gió foehn

Gió foehn (gió phơn) là hiện tượng gió trở nên khô và nóng sau khi vượt qua dãy núi. Tại Việt Nam, trong mùa gió Tây Nam, người ta thường gọi hiện tượng này là gió Lào hoặc gió phơn Tây Nam với đặc trưng khô nóng.

Tên gọi

Thuật ngữ 'foehn' xuất phát từ tiếng Đức (föhn), dùng để chỉ loại gió ở vùng Alps, nhờ đó khu vực Trung Âu được tận hưởng khí hậu ấm áp.

Tùy theo khu vực trên thế giới, hiện tượng này có những tên gọi khác nhau. Ví dụ, ở Mỹ và Canada, nó được gọi là chinook, còn ở một số nơi khác là Diablo hoặc gió Santa Ana. Tại Tây Ban Nha, nó được gọi là gió Bilbao. Ở Việt Nam, nó thường được gọi là gió Lào. Nói chung, tên gọi thường phản ánh tên địa phương nơi hiện tượng này xuất hiện.

Tính chất

Gió foehn hình thành và di chuyển theo chiều ngang của mặt đất. Khi gặp dãy núi, gió phải lên cao qua tầng khí loãng và lạnh, dẫn đến hiện tượng ngưng tụ hơi nước và gây mưa ở mặt núi đối diện. Đồng thời, gió bị giảm áp suất. Khi vượt qua đỉnh núi, gió trở thành luồng khí khô và áp suất thấp hơn, khiến nhiệt độ gió tăng lên khi đi xuống, do quá trình nén khí (quá trình đoạn nhiệt trong nhiệt động lực học). Do đó, bên triền núi đối diện với gió (trong đoạn lên núi), gió sẽ ẩm, mát và có mưa nhiều, còn bên triền núi khuất gió (trong đoạn xuống núi), gió sẽ khô và nóng. Độ cao của dãy núi càng lớn, mức tăng nhiệt độ và độ khô của gió càng rõ rệt.

Ảnh hưởng

Gió khô và nóng có thể gây ra các vụ hỏa hoạn, đặc biệt là cháy rừng. Hơn nữa, nó làm tăng nhiệt độ và làm khô khí hậu ở các khu vực bị ảnh hưởng, khiến cây cối dễ bị héo úa...

Hiện tượng gió foehn tại Việt Nam

Tại Việt Nam, hiện tượng gió khô nóng Tây Nam được gọi là gió Lào. Gió này bắt nguồn từ vịnh Thái Lan, di chuyển theo hướng Tây Nam - Đông Bắc, đi qua Campuchia và Lào. Khi tiếp cận dãy núi Trường Sơn, gió tăng tốc, vượt qua và tràn xuống Bắc Trung Bộ và Trung Trung Bộ. Gió thường xuất hiện từ đầu tháng Tư đến giữa tháng Chín, thổi từ khoảng 8-9 giờ sáng đến chiều tối, mạnh nhất từ gần giữa trưa đến xế chiều. Đặc điểm của gió là khô và nóng, khiến khí hậu các vùng này trở nên khắc nghiệt, với độ ẩm có thể giảm xuống 30% và nhiệt độ lên đến 43°C. Gió khô và nóng làm cây cối héo úa, ao hồ cạn kiệt, và có thể gây ngột ngạt cho con người và gia súc, đồng thời dễ xảy ra hỏa hoạn.

Đã có nhiều nghiên cứu và đề xuất để giảm nhiệt độ của gió Tây Nam khô nóng, chẳng hạn như đào hồ nước và làm giảm sự che khuất của các dãy núi đá để tăng độ ẩm cho gió.

Hiện tượng gió foehn cũng xuất hiện ở một số khu vực khác như Mường Thanh và Sa Pa, nơi được gọi là gió Ô Quý Hồ.

1. Gió khô nóng Lưu trữ 2007-01-28 tại Wayback Machine
2. Biện pháp làm mát gió Lào Lưu trữ 2006-10-11 tại Wayback Machine
3. Giáo sư 84 tuổi và khát vọng chế ngự gió Lào Lưu trữ 2007-03-12 tại Wayback Machine
4. Có thể kiểm soát gió Lào? Lưu trữ 2007-09-08 tại Wayback Machine
5. Xây dựng hồ chứa nước trên núi đá để làm mát gió Lào Lưu trữ 2007-09-08 tại Wayback Machine