Giống ngựa Akhal-Teke

Ngựa Akhal-Teke (tiếng Turkmen: Ahalteke) là một giống ngựa có nguồn gốc từ Turkmenistan, được coi là biểu tượng quốc gia và là một trong những giống ngựa cổ xưa, độc đáo nhất. Được đặt theo tên ốc đảo Akhal và bộ tộc Teke, giống ngựa này rất hiếm, chỉ còn vài trăm cá thể trên thế giới, bao gồm cả loài với bộ lông ánh kim và mồ hôi đỏ như máu. Akhal-Teke được xem là giống ngựa quý hiếm nhất thế giới với bộ lông lấp lánh ánh kim, sức chịu đựng vượt trội và khả năng phi nước đại cực nhanh. Trong truyền thuyết, nó chính là loài ngựa chảy mồ hôi đỏ như máu và được gọi là chúa tể sa mạc Karakoum. Ngựa Akhal-Teke được cho là chính là Hãn huyết mã của Đại Uyên được nhắc đến trong sách cổ Trung Quốc.

Đặc điểm

Akhal-Teke là giống ngựa thuần chủng hàng đầu thế giới, nổi bật với tốc độ phi mã vượt trội và khả năng chịu đựng dẻo dai. Được thuần hóa khoảng 3000 năm trước, giống ngựa này đã được nhập khẩu vào Trung Quốc nhưng không thể sinh sống lâu dài. Với dáng vẻ nhanh nhẹn như chó săn, bắp thịt ngực nở, và cổ mềm mại như thiên nga, Akhal-Teke là kiệt tác của tạo hóa, luôn thể hiện sự nhanh nhẹn và sức mạnh.

Trong Mã Kinh, Akhal-Teke là đại diện cho những giống ngựa tốt nhất. Những giống ngựa được yêu thích bởi các tướng soái thường là Thiên-Lý-Mã (Ngựa chạy ngàn dặm), bao gồm cả Akhal-Teke và các giống ngựa khác như Jaf Ba Tư và ngựa thuần chủng Ả-Rập, nhập từ Trung Đông qua Đường Tơ Lụa. Bảo Mã Trung-Đông, hay Thiên Mã, được chọn dựa trên 12 đức tính: Ba Thứ Dài, Ba Thứ Ngắn, Ba Thứ Rộng và Ba Thứ Thanh.

• Ba Thứ Dài: Cổ dài, Tai dài, Chân trước dài.
• Ba Thứ Ngắn: Lưng ngắn, Xương đuôi ngắn, Chân sau ngắn.
• Ba Thứ Rộng: Trán rộng, Ngực rộng, Mông đùi rộng.
• Ba Thứ Thanh: Da thanh, Mắt thanh, Móng thanh.

Ngoài 12 đức tính trên, Bảo Mã còn cần có bâu kiều cao và hai hông sườn không có thịt. Việc chọn ngựa để huấn luyện thành Chiến Mã còn phụ thuộc vào các điều kiện khó khăn được nêu trong Mã Kinh. Những con ngựa không đạt tiêu chuẩn như Ngựa Tía Lang Lô (Ngựa Tía có dương vật sắc lang trắng) và Ngựa Ô Bướm Trán (Ngựa Ô có đốm lông sắc trắng trên trán) sẽ bị loại.

Giống ngựa này được cho là Hãn huyết bảo mã (ngựa ra mồ hôi đỏ như máu) trong truyền thuyết và cũng xuất hiện trong tiểu thuyết Anh hùng xạ điêu của Kim Dung. Sự chú ý của dư luận bắt đầu khi một chuyên gia Nhật Bản phát hiện ra những con ngựa có mồ hôi máu gần núi Thiên Sơn, Tân Cương, Trung Quốc. Nhiều người cho rằng hiện tượng này thực chất là do một loại bệnh hiếm gặp từ ký sinh trùng Parafilaria multipapillosa, không phổ biến ở các loài khác. Hiện tại, khoảng 3.000 con ngựa mắc bệnh này đang sống ở Turkmenistan, Nga, Kazakhstan và Uzbekistan.

Địa bàn sinh sống

Vùng đất của giống ngựa này hiện nay là trại ngựa giống quốc gia Turkmenistan, cách thủ đô Achkhalan vài chục cây số, gần biên giới Ba Tư, nơi chỉ có sa mạc cát và dãy núi Kopei và Khorassan. Tuyết tan vào mùa hè tưới bón cho những cánh đồng cỏ, cung cấp thức ăn cho những con ngựa hoang sống tự do. Khi cỏ khan hiếm, bầy ngựa hoang thường vượt biên giới sang nước láng giềng để kiếm ăn, và khi trở về, chúng phi nước đại với hơn 200 con ngựa.

Tên gọi của giống ngựa này mang đậm tính huyền thoại, gắn liền với ốc đảo Akhal và bộ tộc Teke, là những địa danh và tên người từ ngàn đời. Các dân tộc Trung Á như Turkménistan, Massagètes, Paarthes, Alains, Pghouzs, Qarlougs, và cả người Ba Tư đều coi nó là hóa thân của thần linh. Huyền thoại này đã được ghi chép trong những bản thánh ca sơ khai của Avesta, thuộc Ba Tư cổ, và hiện nay được Turkménistan bảo tồn. Giống ngựa này được xem là tổ tiên của tất cả các giống ngựa trên thế giới, và đã được sử dụng làm kỵ binh trong các cuộc chiến từ Âu sang Á bởi Xerxès, Alexandre và Moghol.

Vùng đất của giống ngựa này hiện là trại ngựa giống quốc gia Turkmenistan, cách thủ đô Achkhalan vài chục cây số, gần biên giới Ba Tư, nơi chỉ có sa mạc cát và dãy núi Kopei và Khorassan. Nhờ tuyết tan vào mùa hè, cánh đồng cỏ được tưới bón, cung cấp thức ăn cho những con ngựa hoang sống tự do. Khi cỏ thiếu, bầy ngựa hoang vượt biên giới để kiếm ăn, và khi trở về, hơn 200 con ngựa phi nước đại, với sức mạnh đáng kinh ngạc, khiến người và xe cộ phải tránh ra hai bên đường.

Hãn huyết mã

Theo truyền thuyết, Hán Vũ Đế từng hứa thưởng lớn cho ai tìm được một con Hãn huyết bảo mã thuần chủng, được cho là có ở Trung Á nhưng rất hiếm tại Trung Quốc. Ngày nay, giống ngựa đặc biệt đó được xác định là Akhal-Teke, một trong những giống ngựa cổ xưa và độc đáo nhất. Hán Vũ Đế được xem là người đầu tiên ghi chép về “Hãn huyết bảo mã” trong lịch sử Trung Quốc. Trong một bài thơ, ông gọi đó là “Ngựa trời” (thiên mã). Viện Khảo cổ tỉnh Thiểm Tây đã phát hiện xương cốt của 80 con ngựa trong hai hố tuẫn táng thuộc lăng mộ Hán Vũ Đế, mỗi hố lớn chứa 20 hố nhỏ, mỗi bên đều có hai con ngựa và một chiến binh đất nung. Xét nghiệm xương cốt cho thấy đều là ngựa đực trưởng thành.

Có thông tin cho rằng ngựa mà Thành Cát Tư Hãn cưỡi cũng là một con Hãn huyết bảo mã. Một câu chuyện khác kể về Ngựa Hãn Huyết Mã của Trung úy Pháo binh Bảo Gia Lợi (Bulgaria) trong Thế chiến thứ nhất: Trung úy cùng đồng đội phải di tản bằng tàu nhưng không thể mang theo ngựa. Ngựa Hãn Huyết Mã đã lao xuống biển bơi theo tàu để theo chủ. Trung úy cảm động trước lòng trung thành của ngựa, đã bắn ngựa rồi tự sát cùng ngựa. Cả hai chìm vào đại dương.

Ngựa Xích Kỳ từ Campuchia, là giống hãn huyết mã với bộ lông đỏ rực, đuôi đen và mồ hôi màu máu, được vua Miên tặng Võ vương Nguyễn Phúc Khoát. Khi Nguyễn Văn Tuyết âm mưu ám sát nhưng không thành công vì bị quân lính canh gác nghiêm ngặt, ông đã cưỡi Xích Kỳ thoát khỏi. Con ngựa này sau đó đã cùng Đô đốc Tuyết đánh đuổi quân Thanh trong trận Đống Đa, lập nhiều chiến công. Ngoài ra, còn có ngựa Ngân Câu của Bùi Thị Xuân, là một thần mã toàn lông trắng, vóc to, mạnh mẽ và có khả năng đặc biệt là đi trong đêm tối. Ngựa Hồng Lư, hay còn gọi là Huyết hãn bảo câu, của Lý Văn Bưu, có lông nâu-hồng ánh vàng và dị tướng với đầu giống lừa, thân hình gầy, và bốn chân cao như chân nai.

• Ngựa Đại Uyển
• Cuộc chiến giữa Hán và Đại Uyển

Chú giải

Liên kết bên ngoài

• Tổ chức Ngựa Akhal-Teke Châu Âu Lưu trữ ngày 16 tháng 7 năm 2019 tại Wayback Machine
• Hiệp hội Quốc tế Các Nhà Chăn Nuôi Akhal-Teke (MAAK)
• Trang web chính phủ Turkmenistan về Akhal-Teke Lưu trữ ngày 3 tháng 11 năm 2013 tại Wayback Machine
• Hiệp hội Akhal-Teke của Mỹ
• Hiệp hội Akhal-Teke Thế giới Lưu trữ ngày 28 tháng 5 năm 2014 tại Wayback Machine
• Akhal-Teke Thụy Sĩ Lưu trữ ngày 16 tháng 2 năm 2011 tại Wayback Machine
• Hiệp hội Akhal-Teke Séc
• Hiệp hội Ngựa Akhal-Teke Pháp